Neden Herkes Aşı Olmuyor? Covid-19 Aşı Tutumu ile İlişkili Değişkenler

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 20, 23 - 45, 15.10.2022

Hanife Başal Elif Emir Öksüz

https://doi.org/10.20304/humanitas.1058039

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada, Covid-19 aşısına yönelik tutumları etkileyen bazı değişkenler incelenmektedir. Çalışmaya 314’ü kadın, 130’u erkek toplam 444 yetişkin katılmıştır. Olumlu ve olumsuz aşı tutumları, cinsiyete göre farklılık göstermezken, eğitim düzeyi açısından her iki tutum için de gruplar arasında anlamlı bir fark gözlenmiştir. Lisansüstü eğitim grubundaki katılımcıların olumlu aşı tutum puan ortalamaları lisans mezunu gruptan yüksek, olumsuz aşı tutum puan ortalamaları da daha düşüktür. Yaş, Sinovac ve BioNTech aşılarına güven, Covid-19 tehlikelilik ve bulaşıcılık algısı ve Covid-19 nedenlerine yönelik komplo inancının aşı tutumları ile ilişkisi çoklu regresyon analizi kullanılarak incelenmiştir. Olumlu aşı tutumlarını yordayan model toplam varyansın %49’unu açıklarken, olumsuz aşı tutumlarını yordayan modelin açıkladığı toplam varyans %42’dir. Son olarak komplo inancının eğitim düzeyi ile aşı tutumu arasındaki ilişkiye aracılık ettiği, artan eğitim düzeyinin komplo inançlarını azaltarak Covid-19 olumlu aşı tutumunu güçlendirdiği gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

covid-19 salgını, covid-19 aşı tutumları, komplo inancı, covid-19 algısı

Destekleyen Kurum

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

Proje Numarası

1919B012005095

Kaynakça

• Ankaralı, H., Ankaralı, S. ve Erarslan, N. (2020). COVID-19, SARS-CoV2 enfeksiyonu: Güncel epidemiyolojik analiz ve hastalık seyrinin modellemesi. Anatolian Clinic the Journal of Medical Sciences, 25(Special Issue on COVID 19), 1-22.
• Argüt, N., Yetim, A. ve Gökçay, E. G. (2016). Aşı kabulünü etkileyen faktörler. Çocuk Dergisi, 16(1), 16-24.
• Artan, T., Atak, I., Karaman, M. ve Cebeci, F. (2020). Koronavirüs (COVID-19) salgınında sosyodemografik özellikler, psikolojik sağlamlık ve kaygı düzeyleri arasındaki ilişki. Electronic Turkish Studies, 15(6), 79-94.
• Aşkın, R., Bozkurt, Y. ve Zeybek, Z. (2020). Covid-19 pandemisi: Psikolojik etkileri ve terapötik müdahaleler. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(37), 304-318.
• Balçık, P. Y. ve Demir, H. (2021). Aşı karşıtlığı ve ekonomisi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 24(2), 375-398.
• Centers for Control Disease. (CDC, 2018). What would happen if we stopped vaccinations? https://www.cdc.gov/vaccines/vacgen/whatifstop.htm.
• Craciun, C. ve Baban, A. (2012). Who will take the blame?: Understanding the reasons why Romanian mothers decline HPV vaccination for their daughters. Vaccine, 30(48), 6789-6793.
• Çırakoğlu, O. C. (2011). Domuz gribi (H1N1) salgınıyla ilişkili algıların, kaygı ve kaçınma düzeyi değişkenleri bağlamında incelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 26(67), 49-64.
• Demirbilek, Y., Pehlivantürk, G., Özgüler, Z. Ö. ve Meşe, E. A. (2020). COVID-19 outbreak control, example of Ministry of Health of Turkey. Turkish Journal of Medical Sciences, 50(SI-1), 489-494.
• Detoc, M., Bruel, S., Frappe, P., Tardy, B., Botelho-Nevers, E. ve Gagneux-Brunon, A. (2020). Intention to participate in a COVID-19 vaccine clinical trial and to get vaccinated against COVID-19 in France during the pandemic. Vaccine, 38(45), 7002-7006.
• Düzgün, M. V. ve Dalgıç, A. İ. (2019). Toplum sağlığı için giderek artan tehlike aşı reddi önlenebilir mi? Güncel Pediatri, 17(3), 424-434.
• Emir Öksüz, E., Kalkan, B., Can, N. ve Haktanir, A. (2021). Adult mental health and loneliness during the COVID-19 pandemic in late 2020. European Journal of Psychology Open, 80(1–2), 18–30.
• Fisher, K. A., Bloomstone, S. J., Walder, J., Crawford, S., Fouayzi, H. ve Mazor, K. M. (2020). Attitudes toward a potential SARS-CoV-2 vaccine: A survey of US adults. Annals of internal medicine, 173(12), 964-973. Geniş, B.,
• Gürhan, N., Koç, M., Geniş, Ç., Şirin, B., Çırakoğlu, O. C. ve Coşar, B. (2020). Development of perception and attitude scales related with COVID-19 pandemia. Pearson Journal of Social Sciences-Humanities, 5(7), 306-328.
• Georgiou, N., Delfabbro, P. ve Balzan, R. (2019). Conspiracy beliefs in the general population: The importance of psychopathology, cognitive style and educational attainment. Personality and Individual Differences, 151, 109521.
• Gonzalez, D., Zuckerman, S., Kenney, G. M. ve Karpman, M. (2020). Almost half of adults in families losing work during the pandemic avoided health care because of costs or COVID-19 concerns. Washington, DC: Urban Institute.
• Gök, G. ve Güzel, Ü. (2021). Covid-19 aşısı olma durumu ve Covid-19’dan korunmanın sağlık inanç modeli bağlamında değerlendirilmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (12), 231-248.
• Gualano, M. R., Olivero, E., Voglino, G., Corezzi, M., Rossello, P., Vicentini, C. ve Siliquini, R. (2019). Knowledge, attitudes and beliefs towards compulsory vaccination: A systematic review. Human vaccines ve immunotherapeutics, 15(4), 918-931.
• Hayes, A. F. (2013). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: Methodology in the social sciences. New York: Guilford Press.
• Hoekstra, S. ve Margolis, L. (2016). The importance of the nursing role in parental vaccine decision making. Clinical pediatrics, 55(5), 401-403.
• Jacobson, R. M., St. Sauver, J. L. ve Rutten, L. J. (2015). Vaccine hesitancy. Mayo Clinic Proceedings, 90(11), 1562–1568.
• Kata, A. (2010). A postmodern Pandora’s box: anti-vaccination misinformation on the Internet. Vaccine, 28(7), 1709-1716.
• Kreps, S., Prasad, S., Brownstein, J. S., Hswen, Y., Garibaldi, B. T., Zhang, B. ve Kriner, D. L. (2020). Factors associated with US adults’ likelihood of accepting COVID-19 vaccination. JAMA network open, 3(10), 1-13.
• Kutlu, H. H. ve Altındiş, M. (2018). Aşı karşıtlığı. Flora Dergisi, 23(2), 47-58.
• Larson, H. J., Jarrett, C., Eckersberger, E., Smith, D. M. ve Paterson, P. (2014). Understanding vaccine hesitancy around vaccines and vaccination from a global perspective: A systematic review of published literature, 2007–2012. Vaccine, 32(19), 2150-2159.
• Liu, S., Heinzel, S., Haucke, M. N. ve Heinz, A. (2021). Increased psychological distress, loneliness, and unemployment in the spread of COVID-19 over 6 months in Germany. Medicina, 57(1), 53-64.
• Lomax, R. ve Hahs-Vaughn, D. (2013). An introduction to statistical concepts (3. baskı). New York: Routledge Press.
• Nichter, M. (1995). Vaccinations in the third world: A consideration of community demand. Social Science and Medicine, 41(5), 617-632.
• O'neill, O. (2002). Autonomy and trust in bioethics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Özceylan, G., Toprak, D. ve Esen, E. S. (2020). Vaccine rejection and hesitation in Turkey. Human vaccines ve immunotherapeutics, 16(5), 1034-1039.
• Peretti-Watel, P., Seror, V., Cortaredona, S., Launay, O., Raude, J., Verger, P. ve Ward, J. K. (2020). A future vaccination campaign against COVID-19 at risk of vaccine hesitancy and politicisation. The Lancet Infectious Diseases, 20(7), 769-770.
• Roalkvam, S., McNeill, D. ve Blume, S. (Eds.). (2013). Protecting the world's children: Immunisation policies and practices. Oxford: Oxford University Press.
• Salali, G. D. ve Uysal, M. S. (2020). COVID-19 vaccine hesitancy is associated with beliefs on the origin of the novel coronavirus in the UK and Turkey. Psychological medicine, 1-3.
• Salmon, D. A., Dudley, M. Z., Glanz, J. M. ve Omer, S. B. (2015). Vaccine hesitancy: Causes, consequences, and a call to action. Vaccine, 33, 66-71.
• Scott, S. D., Gilmour, J. ve Fielden, J. (2008). Nursing students and internet health information. Nurse Education Today, 28(8), 993-1001.
• Swami, V., Pietschnig, J., Tran, U. S., Nader, I. W., Stieger, S. ve Voracek, M. (2013). Lunar lies: The impact of informational framing and individual differences in shaping conspiracist beliefs about the moon landings. Applied Cognitive Psychology, 27(1), 71-80.
• Swami, V. ve Furnham, A. (2014). 12 Political paranoia and conspiracy theories. Power, politics, and paranoia: Why people are suspicious of their leaders, 218-236.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2020). Türkiye’deki güncel durum. https://covid19.saglik.gov.tr
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2021, 4 Ocak). İlk koronavirüs aşısı sağlık bakanı Fahrettin Koca’ya yapıldı. https://www.saglik.gov.tr/TR,78148/ilk-koronavirus-asisi-saglik-bakani-fahrettin-kocaya-yapildi.html
• T.C. Sağlık Bakanlığı, (2022). Günlük aşı verileri. https://covid19asi.saglik.gov.tr/
• Taşçı, Ö. ve Gökler, M. E. (2021). Aşı karşıtlarının sosyal medya platformlarındaki paylaşımlarının incelenmesi: Instagram örneği. Medical Research Reports, 4(2), 23-30.
• Taşdemir, F. (2021, 2 Nisan). Kovid-19’la mücadelede BioNTech aşılarının ilk dozu uygulanmaya başlandı. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/koronavirus/kovid-19la-mucadelede-biontech-asilarinin-ilk-dozu-uygulanmaya-baslandi/2196078
• Thangaraju, P. ve Venkatesan, S. (2019). WHO Ten threats to global health in 2019: Antimicrobial resistance. Cukurova Medical Journal, 44(3), 1150-1151.
• Uçar, M. ve Öğülmüş, S. (2010). Üniversite öğrencileri ve üniversiteden mezun olan bireylerin sosyal sermaye düzeylerinin benlik biçimleri ve çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Van Prooijen, J. W. ve Douglas, K. M. (2018). Belief in conspiracy theories: Basic principles of an emerging research domain. European journal of social psychology, 48(7), 897-908.
• Van Prooijen, J. W. ve Jostmann, N. B. (2013). Belief in conspiracy theories: The influence of uncertainty and perceived morality. European Journal of Social Psychology, 43(1), 109-115.
• Van Wijhe, M., McDonald, S. A., de Melker, H. E., Postma, M. J. ve Wallinga, J. (2016). Effect of vaccination programmes on mortality burden among children and young adults in the Netherlands during the 20th century: A historical analysis. The Lancet Infectious Diseases, 16(5), 592-598.
• Vindegaard, N. ve Benros, M. E. (2020). Covid-19 pandemic and mental health consequences: Systematic review of the current evidence. Brain, Behavior, and Immunity, 89, 531-542.
• Walkinshaw, E. (2011). Mandatory vaccinations: The international landscape. Canadian Medical Association Journal, 183(16), 1167–1168.
• Wang, K., Wong, E. L. Y., Ho, K. F., Cheung, A. W. L., Chan, E. Y. Y., Yeoh, E. K. ve Wong, S. Y. S. (2020). Intention of nurses to accept coronavirus disease 2019 vaccination and change of intention to accept seasonal influenza vaccination during the coronavirus disease 2019 pandemic: A cross-sectional survey. Vaccine, 38(45), 7049-7056.
• Ward, J. K., Alleaume, C., Peretti-Watel, P., Seror, V., Cortaredona, S., Launay, O. ve Ward, J. (2020). The French public’s attitudes to a future covıd-19 vaccine: The politicization of a public health issue. Social Science and Medicine, 265, 1-6.
• Wolfe, R. M., Sharp, L. K. ve Lipsky, M. S. (2002). Content and design attributes of antivaccination web sites. Jama, 287(24), 3245-3248.
• Wolfe, R. M. ve Sharp, L. K. (2002). Anti-vaccinationists past and present. Bmj, 325(7361), 430-432.
• World Health Organization (2021a). Covid-19 public health emergencies of international concern. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/situation-reports.
• World Health Organization (2021b). Weekly operational update on Covid-19-21 December 2021. https://www.who.int/publications/m/item/Covid-19-public-health-emergency-of-international-concern-(pheic)-global-research-and-innovation-forum.
• Xiong, J., Lipsitz, O., Nasri, F., Lui, L. M., Gill, H., Phan, L. ve McIntyre, R. S. (2020). Impact of COVID-19 pandemic on mental health in the general population: A systematic review. Journal of Affective Disorders 277, 55-64.
• Yıldırım, M., Geçer, E. ve Akgül, Ö. (2021). The impacts of vulnerability, perceived risk, and fear on preventive behaviours against COVID-19. Psychology, Health and Medicine, 26(1), 35-43.