ORTA DERECELİ BİR OSMANLI MEMURUNUN MAL VARLIĞI: EDİRNE BOSTANCIBAŞISI HACI VELİYÜDDÎN B. HABİB’İN TEREKESİ

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 2, 87 - 104, 23.03.2015

Volkan Ertürk

Öz

Osmanlı tarihi kaynakları içinde şer’iyye sicilleri önemli bir yer tutmaktadır. Bu siciller içerisinde bulunan veya bazen müstakil olarak da rastlanılan tereke defterleri Osmanlı sosyal ve iktisadi tarihi araştırmalarında bize çok önemli veriler sunmaktadır. Bu defterlerin incelenmesi ile tereke kaydının yapıldığı döneme dair durağan da olsa bazı bilgilerin elde edilmesi mümkündür. Ölen kişilerin mirasçılarına bıraktıkları menkul veya gayr-i menkulleri içeren tereke kayıtları ile ailenin ekonomik durumu, eş ve çocuk sayıları, geçim kaynakları, mutfak ve yemek kültürü, beslenme alışkanlıkları, giyim kuşam kültürü, mesken durumu, eğitim ve kültür durumu ile ilgili birçok veriye sahip olunabilmektedir. Bu çalışmada, Edirne Bostancıbaşılarından El hac Veliyüddîn b. Habib’e ait verileri içeren 1768 tarihli Rodosçuk şer’iyye sicillerine kaydedilmiş tereke kaydı incelenerek elde edilen bilgiler ölçüsünde bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Adı geçen kişinin terekesi incelenirken giyim ve kuşamı, mutfak eşyaları, ısınma ve aydınlanma eşyaları, ev döşemeleri ve yatak takımları, atları ve silah takımları, mücevherat ve takıları, diğer muhtelif ev eşyaları ve Husunlu karyesinde bulunan çiftliğindeki tüm eşya ve emlâkı ayrı ayrı bölümler halinde değerlendirilmiştir. Ayrıca, mezkûr bostancıbaşının tereke defterindeki eşyalar kategorize edilerek tablolarda sunulmuştur. Osmanlı Devletinde oldukça önemli bir mevkiden emekli olan El hac Veliyüddîn b. Habib’in terekesinden hareketle XVIII. yüzyılın ikinci yarısındaki Osmanlı maddi kültür öğeleri tespit edilerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tereke Defteri, Osmanlı Devleti, Şer’iyye Sicili, Rodosçuk, XVIII. Yüzyıl

Kaynakça

• a-) Arşiv Malzemeleri 1751 No‟lu Rodosçuk Şer‟iyye Sicili b-) Araştırma ve İncelemeler
• Akyüz, J. (2004). “XVIII. Yüzyılda Bir Müteşebbis: Musa Ağa”. A.Ü. Türkiyat
• Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 26, s. 247-261. Barkan, Ö. L. (1966). “Edirne Askeri Kassamı‟na Ait Tereke Defterleri”. Belgeler (III/5-6), s. 1-479.
• Başol, S., Alkoç, Ş. (2013). “19. Yüzyılın Ortalarında Tokat‟ta Kullanılan ve Tereke Belgelerine Yansıyan Ev Eşyaları”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat
• Sempozyumu (01-03 Kasım 2012) Bildiriler, I, s. 391-413.
• Bayrak, M. (2009). “Alemdar Mustafa Paşa‟nın Muhallefatı”. Türk Kültürü
• İncelemeleri Dergisi, 21, s. 63-120. Bozkurt, F. (2011). Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddi Kültüründe Değişim
• (1785-1875 İstanbul Örneği). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Basılmamış Doktora Tezi. Sakarya. Cengiz, E. (2008). 1751 No‟lu Rodoscuk (Tekirdağ) Şeriye Sicili Transkripsiyon ve Tahlili. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Edirne.
• Cezar, Y. (1977). “Bir Âyanın Muhallefatı Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör
• İsmail-Oğlu Hüseyin (Müsadere Olayı ve Terekenin İncelenmesi). Belleten, XLI/161, s. 41-78. Demir, T. (2005). “Bir Tereke Yetmiş Denizlili”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 24/38, s. 131-144.
• Develioğlu, F. (1962). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugât. Ankara.
• Emecen, F. (2004). “Bir Âyanın Doğuşu: Karaosmanoğlu Hacı Mustafa Ağa‟ya
• Ait Belgeler”. Belgeler, XXV/29, s. 1-72. Faroqhi, S. (2003). “Köle Pazarından Arafat‟a: 15. Yüzyılın Sonunda Bursalı
• Kadınların Yaşam Öyküleri”. Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, (Çev. Gül Çağalı Güven-Özgür Türesay). İstanbul. Güneş, M. (2006). “Karahisâr-ı Sâhib A‟yânı Molla-Zâde Hacı Ahmed Ağa‟ya
• Ait Bir Tereke Defteri”. VIII/2, s. 65-92. İnalcık, H. (1993). “15. Asır Türkiye İktisadî ve İçtimaî Tarihi Kaynakları”.
• Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, s. 187-201. İnbaşı, M. (2004). “Elmas Mehmed Paşa‟nın Telhiscisi Abdullah Ağa‟nın
• Muhallefatı”. Doç. Dr. Günay Çağlar Armağanı, s. 69-80. İpşirli, M. (1991). “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Şer‟iyye Sicilleri”. Tarih ve Sosyoloji Semineri (28-29 Mayıs 1990) İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, s. 157-162.
• Karagöz, M. (2009). “Ayıntab (Antep) A‟yanı es Seyyid el-Hac Mehmed Ağa bin es-Seyyid Battal Ağa‟nın Terekesi”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19/2, s. 315-328.
• Karataş, A. İ. (2002). “Folklor Araştırmalarının Önemli Kaynaklarından Tereke
• Defterleri ve XVIII. Yüzyıl Bursa Tereke Kayıtlarından Örnekler”. I. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu (4-6 Nisan 2002) Bildiriler Kitabı, II, s. 691-710.
• Kılıç, O. (2007). “Harputlu Hacı Osman‟ın 1725 Tarihli Terekesi ve Düşündürdükleri”. Turkish Studies İnternational Periodical for the Langues,
• Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2 Issue 1, s. 17-28. Kıvrım, İ. (2008). “Kilis ve A‟zaz Voyvodası Daltaban-zade Mehmet Ali Paşa ve Muhallefatı”. OTAM, 24, s. 147-174.
• Köstüklü, N. (2008). “Osmanlı-Türk Aile Kurumu Araştırmalarında Tereke
• Defterlerinin Yeri ve Önemi (19. Yüzyıl Örnekleri Çerçevesinde)”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/I, s. 17-26. Lajos, F. (1979). “XVI. Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendi Evi”. (Çev. M. Tayyib Gökbilgin), Belleten, XLIII/170, s. 457-480.
• Maydaer, S. (2011). “XVI. Yüzyılda Bir Osmanlı Müderrisi: Mevlana
• Muslihudddin Efendi ve Mirası”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20/1, s. 117-155. Maydaer, S. (2008). “XVII. Yüzyılda Bursa‟da Emekli Bir Kadı: Baldırzâde
• Oğlu Derviş Mehmed Efendi ve Serveti”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/2, s. 569-592. Metin, R. (2013). “Tereke Kayıtlarına Göre XVIII. Yüzyılda Gebze
• (Gekbuze)‟de Sosyal Hayata Dair Genel Bir Bakış”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6/26, s. 362-374. Oğuz, G. (2010). “Tereke Kaydından Hareketle Bir Osmanlı Vezirinin 18.
• Yüzyıl Başlarındaki Yaşam Tarzı: Amcazâde Hüseyin Paşa”. Milli Folklor, 88, s. 91-100. Oğuzoğlu, Y. (1985). “Sicillerdeki Tereke Kayıtlarının Malzeme Olarak
• Değeri”. III. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20-24 Mayıs 1985, s. 1-4.
• Özçelik, T. (2013). “Yeniçeri Ağası Köse Mehmet Ağa ve Muhallefatı”. History
• Studies İnternational Journal of History, Volume 5 Issue 1, s. 287-310. Öztürk, S. (1995). İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekonomik Tahlil), İstanbul. TOPLAM
• El hac İsa Mahallesinde Sagîr Menzil Bab 10 Dönüm Bağ Arab Cariye Nakit Para Borç olarak Verilen Para TOPLAM MAL VARLIĞI (AKÇE OLARAK) 2350 000 000 4420 70840 0990 KAYNAKÇA a-) Arşiv Malzemeleri 1751 No‟lu Rodosçuk Şer‟iyye Sicili b-) Araştırma ve İncelemeler
• Akyüz, J. (2004). “XVIII. Yüzyılda Bir Müteşebbis: Musa Ağa”. A.Ü. Türkiyat
• Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 26, s. 247-261. Barkan, Ö. L. (1966). “Edirne Askeri Kassamı‟na Ait Tereke Defterleri”. Belgeler (III/5-6), s. 1-479.
• Başol, S., Alkoç, Ş. (2013). “19. Yüzyılın Ortalarında Tokat‟ta Kullanılan ve Tereke Belgelerine Yansıyan Ev Eşyaları”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat
• Sempozyumu (01-03 Kasım 2012) Bildiriler, I, s. 391-413.
• Bayrak, M. (2009). “Alemdar Mustafa Paşa‟nın Muhallefatı”. Türk Kültürü
• İncelemeleri Dergisi, 21, s. 63-120. Bozkurt, F. (2011). Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddi Kültüründe Değişim
• (1785-1875 İstanbul Örneği). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Basılmamış Doktora Tezi. Sakarya. Cengiz, E. (2008). 1751 No‟lu Rodoscuk (Tekirdağ) Şeriye Sicili Transkripsiyon ve Tahlili. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Edirne.
• Cezar, Y. (1977). “Bir Âyanın Muhallefatı Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör
• İsmail-Oğlu Hüseyin (Müsadere Olayı ve Terekenin İncelenmesi). Belleten, XLI/161, s. 41-78. Demir, T. (2005). “Bir Tereke Yetmiş Denizlili”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 24/38, s. 131-144.
• Develioğlu, F. (1962). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugât. Ankara.
• Emecen, F. (2004). “Bir Âyanın Doğuşu: Karaosmanoğlu Hacı Mustafa Ağa‟ya
• Ait Belgeler”. Belgeler, XXV/29, s. 1-72. Faroqhi, S. (2003). “Köle Pazarından Arafat‟a: 15. Yüzyılın Sonunda Bursalı
• Kadınların Yaşam Öyküleri”. Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, (Çev. Gül Çağalı Güven-Özgür Türesay). İstanbul. Güneş, M. (2006). “Karahisâr-ı Sâhib A‟yânı Molla-Zâde Hacı Ahmed Ağa‟ya
• Ait Bir Tereke Defteri”. VIII/2, s. 65-92. İnalcık, H. (1993). “15. Asır Türkiye İktisadî ve İçtimaî Tarihi Kaynakları”.
• Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, s. 187-201. İnbaşı, M. (2004). “Elmas Mehmed Paşa‟nın Telhiscisi Abdullah Ağa‟nın
• Muhallefatı”. Doç. Dr. Günay Çağlar Armağanı, s. 69-80. İpşirli, M. (1991). “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Şer‟iyye Sicilleri”. Tarih ve Sosyoloji Semineri (28-29 Mayıs 1990) İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, s. 157-162.
• Karagöz, M. (2009). “Ayıntab (Antep) A‟yanı es Seyyid el-Hac Mehmed Ağa bin es-Seyyid Battal Ağa‟nın Terekesi”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19/2, s. 315-328.
• Karataş, A. İ. (2002). “Folklor Araştırmalarının Önemli Kaynaklarından Tereke
• Defterleri ve XVIII. Yüzyıl Bursa Tereke Kayıtlarından Örnekler”. I. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu (4-6 Nisan 2002) Bildiriler Kitabı, II, s. 691-710.
• Kılıç, O. (2007). “Harputlu Hacı Osman‟ın 1725 Tarihli Terekesi ve Düşündürdükleri”. Turkish Studies İnternational Periodical for the Langues,
• Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2 Issue 1, s. 17-28. Kıvrım, İ. (2008). “Kilis ve A‟zaz Voyvodası Daltaban-zade Mehmet Ali Paşa ve Muhallefatı”. OTAM, 24, s. 147-174.
• Köstüklü, N. (2008). “Osmanlı-Türk Aile Kurumu Araştırmalarında Tereke
• Defterlerinin Yeri ve Önemi (19. Yüzyıl Örnekleri Çerçevesinde)”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/I, s. 17-26. Lajos, F. (1979). “XVI. Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendi Evi”. (Çev. M. Tayyib Gökbilgin), Belleten, XLIII/170, s. 457-480.
• Maydaer, S. (2011). “XVI. Yüzyılda Bir Osmanlı Müderrisi: Mevlana
• Muslihudddin Efendi ve Mirası”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20/1, s. 117-155. Maydaer, S. (2008). “XVII. Yüzyılda Bursa‟da Emekli Bir Kadı: Baldırzâde
• Oğlu Derviş Mehmed Efendi ve Serveti”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/2, s. 569-592. Metin, R. (2013). “Tereke Kayıtlarına Göre XVIII. Yüzyılda Gebze
• (Gekbuze)‟de Sosyal Hayata Dair Genel Bir Bakış”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6/26, s. 362-374. Oğuz, G. (2010). “Tereke Kaydından Hareketle Bir Osmanlı Vezirinin 18.
• Yüzyıl Başlarındaki Yaşam Tarzı: Amcazâde Hüseyin Paşa”. Milli Folklor, 88, s. 91-100. Oğuzoğlu, Y. (1985). “Sicillerdeki Tereke Kayıtlarının Malzeme Olarak
• Değeri”. III. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20-24 Mayıs 1985, s. 1-4.
• Özçelik, T. (2013). “Yeniçeri Ağası Köse Mehmet Ağa ve Muhallefatı”. History
• Studies İnternational Journal of History, Volume 5 Issue 1, s. 287-310. Öztürk, S. (1995). İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekonomik Tahlil), İstanbul.
• Öztürk, T. (2008). “Trabzon Valisi Vezir Abdurrahman Paşa‟nın Muhallefatı
• (1728-1730)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 18, s. 9-50.
• Savaş, S. (1993). “Sivas Valisi Dağıstanî Ali Paşa‟nın Muhallefatı: XVIII. Asrın
• Sonunda Osmanlı Sosyal Hayatına Dair Önemli Bir Belge”, Belgeler, 15/19, s. 249-2
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I, II, III, İstanbul.
• Telci, C. (2000). “Canik Muhassılı Vezir el-Hac Ali Paşa‟nın 1779 Tarihli
• Muhallefat Defterleri”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 4, s. 159-182. Telci, C. (2007). “Turgutlu Voyvodası Seyfi-Zade Es-Seyyid Halil Ağa‟nın 1791 Senesinde Müsadere Edilen Muhallefatı”. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII/1, s. 173-216.
• Thevenot, J. (1978). 1655-1656‟da Türkiye. (Çev. Nuray Yıldız). İstanbul.
• Tutsak, S. (2004). “Tereke Kayıtlarına Göre Uşak‟ta Sosyal Hayat”. Türk
• Dünyası Araştırmaları, 151, s. 105-125. Yağcı, Z. G.-Genç, S. (2009). “XIX. Yüzyılda Balıkesirli Bir Paşa: Giridîzâde
• Mehmed Paşa ve Serveti”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/6, s. 282-2
• Yıldız, M. (2012). “Bir Osmanlı Veziriazamının Mal Varlığı: Amcazâde
• Hüseyin Paşa‟nın Muhallefatı”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 26, s. 67- Yıldız, M. (2012). Bahçıvanlıktan Saray Muhafızlığına Bostancı Ocağı. İstanbul.
• Yılmaz, S. (1992). “İranlı Ermeni Bir Tüccarın Terekesi ve Ticari Etkinliği