Bilmecenin Yapıbozumu: Alternatif Bir Okuma Stratejisi

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 22, 424 - 446, 15.10.2023

Hulusi Ertuğrul Umudum

https://doi.org/10.20304/humanitas.1276518

Öz

Bilmeceler bir inceleme nesnesi olarak edebiyat, antropoloji, folklor araştırmaları gibi çeşitli disiplinlerce ele alınmıştır. Farklı disiplinlerin yaklaşımları neticesinde bilmeceler, dilbilimsel niteliklerine ve ait oldukları kültürlerin belirli özelliklerine dair çeşitli bilgiler sunmuştur. Bu çalışmada, ilkin bilmecelerin farklı disiplin ve literatürlerdeki tasnif ve tanımlarından başlanacaktır. Ardından bilmecelerin yapısalcı yaklaşımına geçilecek ve yapısalcı düşüncenin öncü isimlerinden biri olarak kabul edilen Ferdinand de Saussure’ün göstergebilime de kaynaklık eden gösterge tanımına yer verilecektir. Sonrasında Jacques Derrida’nın “yapıbozum” olarak genelleştirilen okuma stratejilerinden mülhem bir strateji ile pleksus (örüngü) geliştirilmeye çalışılacaktır. Pleksus, anlamına gelirken anlamına gel[e]meme, anlamın radikal/marjinal deneyimlenmesi ve bir çeviride ele alınabilme gibi başat özellikleriyle tanımlanacaktır. Derrida’nın hors-texte ve différance ile ortaya koyduğu şekliyle, klasik göstergebilimde gösteren ve gösterilen ilişkisinden ziyade anlamın bir erteleme ve fark sorunsalı olduğu ve metinde anlamın zapt edilemezliği düşüncesinden hareketle, bilmecelerin différance ile işleyen bir anlam mantığı kurduğu ortaya koyulacaktır. Son olarak Sfenks bilmecesinin okuması yapılarak pleksusun sağlamasını yapmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bilmece, Yapıbozum, Pleksus, Anlam, Metinsellik

Deconstructing Riddles: An Alternative Reading Strategy

Öz

The riddles have been covered as an object of examination by various disciplines such as literature, anthropology and folklore studies. Thanks to the results of the approaches of these various disciplines, the riddles offered abundant information about their linguistic qualities and specific features of culture they belong. In this study it will be started with the definitions ve classifications of the riddles in different disciplines and literatures. Next, the definition of sign which was given, Ferdinand de Saussure will be handled. Then a strategy called “plexus” which was inspired by “deconstruction” which was generalized from the strategic readings of Jacques Derrida will be tried to be developed. Plexus will be defined as experiencing meaning radically, making and non-making sense and being dealt with translation. It will be asserted that rather than a relationship between signifier and signifed, the meaning in riddles works with the logic of différance.

Anahtar Kelimeler

riddle, deconstruction, plexus, textuality, meaning

Kaynakça

• Abrahams, R. D., & Dundes, A. (1972). Riddles. İçinde R. M. Dorson (Ed.), Folklore and Folklife An Introduction (ss. 129-144). The University of Chicago Press.
• Anikin, V. P. (1975). On The Origins of Riddles. İçinde F. J. Oinas & S. Soudakoff (Ed.), The Study of Russian Folklore. De Gruyter Mouton.
• Aristotle. (1984). The complete works of Aristotle (J. Barnes, Çev.; C. 2). Princeton University Press Princeton, NJ.
• Baum, R. (2006). Oedipus’s Body and the Riddle of the Sphinx. Journal of Dramatic Theory and Criticism, 45-56.
• Blake, B. J. (2010). Secret language: Codes, tricks, spies, thieves, and symbols. OUP Oxford.
• Buxton, R. G. (1980). Blindness and limits: Sophokles and the logic of myth. The Journal of Hellenic Studies, 100, 22-37.
• Davies, M. (2014). Oedipus and the Riddle of the Sphinx. trendS in claSSicS, 6(2), Article 2.
• Derrida, J. (1976). Of Grammatology (G. C. Spivak, Çev.). The John Hopkins University Press.
• Derrida, J. (1982). Positions (A. Bass, Çev.). The University of Chicago Press.
• Derrida, J. (1993). Aporias: Dying–awaiting (one another at) the" limits of truth"(mourir–s’ attendre aux" limites de la vérité") (T. Dutoit, Çev.). Stanford University Press.
• Derrida, J. (2010). Gramatoloji (İ. Birkan, Çev.). BilgeSu yayıncılık.
• Edmunds, L. (2006). Oedipus. Routledge.
• Green, T. A. (1992). Riddle. İçinde R. Bauman (Ed.), Folklore, Cultural Performances, and Popular Entertainments: A Communications-centered Handbook (ss. 134-138). Oxford University Press.
• Harries, L. (1971). The Riddle in Africa. The Journal of American Folklore, 84(334), Article 334. https://doi.org/10.2307/539632
• Harries, L. (1976). Semantic Fit in Riddles. The Journal of American Folklore, 89(353), Article 353. https://doi.org/10.2307/539444
• Hasan-Rokem, G., & Shulman, D. (1996). Introduction. İçinde G. Hasan-Rokem & D. Shulman (Ed.), Untying the Knot: On Riddles and Other Enigmatic Modes (ss. 3-9). Oxford University Press.
• Hawkes, T. (1972). Metaphor. İçinde The Critical Idiom Reissued. Routledge.
• Huizinga, J. (2006). Homo Ludens Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Kaivola-Bregenhøj, A. (1996). Riddles and Their Uses. İçinde G. Hasan-Rokem & D. Shulman (Ed.), Untying the Knot: On Riddles and Other Enigmatic Modes (ss. 10-36). Oxford University Press.
• Maranda, E. K. (1971a). The Logic of Riddles. Structural Analysis of Oral Tradition, 189-232.
• Maranda, E. K. (1971b). Theory and Practice of Riddle Analysis. The Journal of American Folklore, 84(331), Article 331. https://doi.org/10.2307/539733
• Maranda, E. K. (1976). Riddles and Riddling: An Introduction. The Journal of American Folklore, 89(352), Article 352. https://doi.org/10.2307/539686
• Maranda, E. K. (1978). Folklore and Culture Change: Lau Riddles of Modernization. Folklore in the Modern World, 207-218.
• Norton, F. J. (1942). Prisoner Who Saved His Neck with a Riddle. Folklore, 53(1), Article 1.
• Punter, D. (2007). Metaphor. İçinde New Critical Idiom. Routledge.
• Renger, A.-B. (2013). Oedipus and the Sphinx: The threshold myth from Sophocles through Freud to Cocteau. University of Chicago Press.
• Rojcewicz, S. (2018). How to Kill a Sphinx. Delos: A Journal of Translation and World Literature, 33(2), Article 2.
• Royle, N. (2003). Jacques Derrida. İçinde Routledge Critical Thinkers. Routledge.
• Sophocles. (1912). Sophocles: Oedipus the king. Oedipus at Colonus. Antigone (F. Storr, Çev.; C. 20). Heinemann.
• Sophokles. (2010). Oidipus Kolonos’ta/Trakhisli Kadınlar (F. Akderin, Çev.). Mitos-Boyut Tiyatro Yayınları.
• Sophokles. (2019). Kral Oidipus (B. Tuncel, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Taylor, A. (1943). The Riddle. California Folklore Quarterly, 2(2), Article 2. https://doi.org/10.2307/1495557
• Van Gennep, A. (1960). The Rites of Passage (G. L. Caffee, Ed.; M. B. Vizedom, Çev.). University of Chicago Press.
• Vernant, J.-P., & DuBois, P. (1978). Ambiguity and reversal: On the enigmatic structure of Oedipus Rex. New Literary History, 9(3), 475-501.