Jawza As An Astronomical And Astrological Confusion In Classical Poetry: Gemini Or Orion?

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 23, 229 - 246, 14.03.2024

Hasan Ali Güneş

https://doi.org/10.20304/humanitas.1382227

Öz

Classical poets added many subjects to their poems as a seasoning. Besides other sciences, poets have also blended many facts about astrology and astronomy, known as astronomy, astrology with literature and included them in their works with various arts. Gemini, also known as Jawza, is one of these phenomena.
Gemini, which is a constellation on the zodiac in the north of celestial equator. The Orion is located in the middle of the constellations Taurus and Gemini.
In the scans made, it was seen that some poets used the word Jawza for both Gemini and the Orion constellation, and many researchers interpreted this word as Gemini only. In this study, by giving astronomical, mythological and astrological information about Gemini and Orion constellations, it will be tried to explain how these constellations are handled in poems, the causes and solution of the conceptual confusion about Jawza.

Anahtar Kelimeler

Gemini, Orion, Jawza, Hunter, Twins

Klasik Şiirde Astronomik ve Astrolojik Bir Karmaşa Olarak Cevzâ İkizler mi Avcı mı?

Öz

Klasik şairler, pek çok konuyu şiirlerine çeşni olarak katmıştır. Şairler diğer ilimlerin yanında ilm-i tencim, ilm-i nücûm olarak bilinen astroloji ve astronomi ile ilgili pek çok olguyu da edebiyatla harmanlamış ve çeşitli sanatlarla eserlerine dâhil etmiştir. Cevzâ olarak bilinen İkizler burcu da bu olgulardan biridir.
Burçlar kuşağı üzerinde bir takımyıldız olan İkizler, Cevzâ, Tevemîm, Ettevemân, Dü-peyker gibi isimlerle de bilinir. Latince’de Gemini olarak geçer.
Avcı takımyıldızı ise Grek mitolojisinde Orion olarak bilinen bir devdir. Avcı, Araplar tarafından Cebbâr olarak isimlendirilmiştir. Boğa ve İkizler takımyıldızlarının tam ortasında, biraz güneylerinde yer alır.
Yapılan taramalarda, bazı şairlerin hem İkizler burcu için hem de Avcı takımyıldızı için Cevzâ kelimesini kullandığı, pek çok araştırmacının ise bu kelimeyi sadece İkizler burcu manası vererek yorumladığı görülmüştür. Bu çalışmada İkizler ve Avcı takımyıldızları ile ilgili astronomik, mitolojik ve astrolojik bilgiler verilerek bu takımyıldızların şiirlerde nasıl ele alındıkları, Cevzâ ile ilgili kavram karmaşasının sebepleri ve çözümü açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cevzâ, İkizler, Avcı, Orion, Gemini

Kaynakça

• Akalın, M. (1975). Ahmedî: Cemşîd ü Hurşîd (inceleme-metin).Atatürk Üniversitesi.
• Akkuş, M. (2018). Nefi dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0
• Akpınar, Ş. (2002). Lâmi‘î’nin Vâmık u Azrâ mesnevîsinde astrolojik unsurlar. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12, 169-202.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0
• And, M. (2018). Minyatürlerle Osmanlı-İslâm mitologyası. Yapı Kredi.
• Atatürk Kültür Merkezi. (2001). Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü.
• Aytaç, A. (2019). Kutadgu Bilig'de geçen gök bilimi terimlerindeki karışıklıklar. Altun, İ. I. & Beyaz, E. (Ed.), Uluslararası Kutadgu Bilig kurultayı içinde (ss. 114-119). Türk Dil Kurumu.
• Aytaç, A. (2020). Kutadgu Bilig ve Divânu Lügâti't-Türk'te geçen bir gök bilimi terimi: Karakuş. Öbek, A. İ, Topaoğlu, Y., Dinler, N., Özdarendeli, Ç., & Çetin, S. (Ed.). Prof. Dr. Vahit Türk armağanı içinde (ss. 229-234) , Kesit.
• Büyükkarcı Yılmaz, F. (2014). Kamer, burçlar ve menzillerle ilişkisi hakkında iki risale. Turkish Studies, 9(9), 131-143.
• Caran, M. (2003). Divân şiirinde kozmik unsurlar [Yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Çağbayır, Y. (2017). Ötüken Türkçe sözlük. Ötüken Neşriyat.
• Çavuşoğlu, M. (2001). Necâtî Bey divânı'nın tahlili. Kitabevi Yayınları.
• Demirci, K. (1992). Burç. İslam Ansiklopedisi içinde (C. 6, ss. 421-422). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Dergâh. (1977). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi.
• Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi.
• Döşer, Ö. (2020). Astrolojide temel kavramlar. Astroart Astroloji Okulu.
• Döşer, Ö. (2021). Astrolojide sabit yıldızlar. Astroart Astroloji Okulu.
• Düzlü, Ö. (2019). Klasik Türk şiirinde bir mûsikî unsuru olarak “tîr/ok”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 20(20), 295-310. https://doi.org/10.30767/diledeara.635536
• Düzlü, Ö. (2019). Seyyid Vehbî divanı’na göre 18. yüzyılda Osmanlı bahriye teşkilatı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 17, 134-153. https://doi.org/10.29000/rumelide.656661
• Erdem Günyüz, M. (2001). Ahmedi divanı tahlili [Doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Erünsal, İ. E. (2018). Tâcîzâde Ca'fer Çelebi dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer-celebi-divanipdf.pdf?0
• Gölpınarlı, A. (2004). Tasavvuftan dilimize geçen deyimler ve atasözleri. İnkılap.
• Gülüm, E. (2014). Sünbül-zâde Vehbî dîvânı'nda (sünbülistân) kozmik unsurların kullanımı. Turkish Studies, 9(9), 519-546. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7069
• Gülüm, E. (2021). Ahmedî dîvânı [Doktora tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Güneş, H. A. (2022). Klasik öncesi dönem Türk şiirinde astroloji [Doktora tezi]. İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Güven, H. F. (1998). Hayretî divanı’nda kozmik unsurlar ve zaman [Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• HT Hayat. (t.y.). İkizler/Gemini takımyıldızı. 7 Temmuz 2023’te https://hthayat.haberturk.com/astroloji/guncel-haberler adresinden edinilmiştir.
• İlhan, E. (2020). Örnek saatname metni (havass-ı eyyâm) ışığında günlere dair bazı inanışlar ve kaynakları. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 6(3), 443-468.
• İlhan, E. (2023). Necâtî Bey dîvânı: Metin - bağlamlı dizin-işlevsel sözlük [Doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kadaş, S. (2022). Ahmed Paşa dîvânı: Tenkitli metin-bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük [Doktora tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Kubbealtı Lugatı. http://lugatim.com/
• Kurnaz, C. (1995). Felek. İslam Ansiklopedisi içinde (C. 12, ss. 306-307). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Levend, A. S. (1984). Divan edebiyatı (kelimeler ve remizler mazmunlar ve mefhumlar). Enderun Kitabevi.
• Mermer, A. (2020). Karamanlı Aynî divânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/78478,karamanli-ayni-divanipdf.pdf?0
• Oğuz, F. S. (2019). Dîvân-ı İzzet ve nigâr-nâme. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/68921,divan-i-izzet-ve-nigar-name-pdf.pdf?0
• Öngel, K. (2021). Keçecizâde İzzet Molla dîvânlarında kozmik âlem ve zamân, [Yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Özer, Z. (2015). Divan şiirinde burçlar [Yüksek lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Pala, İ. (2010). Ansiklopedik divân şiiri sözlüğü. Kapı.
• Powell, B. B. (2018). Klasik mitoloji (Çev. S. O. Çavuş). Bilge Kültür-Sanat. (Orijinal çalışma 2012 yılında yayımlandı.)
• Pultar, M. (2007). Yıldız adları sözlüğü. Türkiye İş Bankası.
• PYOPYO Studio. (t.y.). StarTracker (Sürüm 9.8.5) [Mobile uygulama]. Google Play Store. https://play.google.com/store/apps/details?id=com.PYOPYO.StarTracker
• Redhouse, S. J. (1890). A Turkish and English lexicon.
• Steingass, F. (2005). A comprehensive persian-english dictionary. Çağrı Yayınları.
• Şeker, E. (2015). 15. yüzyıl divanlarında kozmik unsurlar [Yüksek lisans tezi]. Ordu Üniversitesi.
• Şentürk, A. A. (1994). Osmanlı edebiyatında felekler, seyyare ve sabiteler (burçlar). Türk Dünyası Araştırmaları, 90, 131-180.
• Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı şiiri kılavuzu (C. 2). Osedam.
• Tolasa, H. (2001). Ahmed Paşa'nın şiir dünyası. Akçağ.
• Tulomsas.com.tr. (2023, 4 Temmuz). Orion Takım Yıldızı’nın hikayesi ve kehanetleri. https://www.tulomsas.com.tr/orion-takim-yildizinin-hikayesi-ve-kehanetleri/
• Unat, Y. (2001). Eski astronomi metinlerinde karşılaşılan astronomi terimlerine ilşkin bir sözlük denemesi.
• Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Arastırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11, 633-696.
• Unat, Y. (2013). İlk çağlardan günümüzü astronomi tarihi. Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık.
• Uzun, M. İ. (1992). Edebiyatta burç. İslam Ansiklopedisi içinde (C. 6, ss. 424-426). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Yekbaş, H. (2020). Sehî Bey dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-273692/sehi-bey-divani.html
• Yenikale, A. (2017). Sünbülzâde Vehbî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196833/sunbulzade-vehbi-divani.html
• Yıldırım, H. (2015). Divan şairlerine göre burçlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(41), 340-354.