VOCABULARY IN A CRIMEAN TATAR DICTIONARY WITH CYRILLIC LETTERS DATED 1902

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 23, 247 - 259, 14.03.2024

Bülent Hünerli

https://doi.org/10.20304/humanitas.1396175

Öz

The Crimean Tatars, who have important commonalities with the Turkish region in terms of literary tradition, actually have an old tradition of lexicography and very valuable Crimean Tatar dictionaries have been published in the process. These dictionaries are mostly general in nature and also include glossaries of terms. Codex Kumanicus is accepted by Crimean Tatars as the first Crimean Tatar dictionary and work. Written in the 13-14th centuries, this work is one of the indispensable sources of Turkological studies. In the following years, valuable Crimean-Tatar dictionaries were prepared. Towards the end of the 19th century, another work titled Short Russian-Tatar Dictionary (Crimean dialect) was published. This dictionary was written especially for Russian tourists visiting Crimea and locals who did not know Crimean Tatar well. In the introduction of the work, various information about the dictionary is given: Approximately 2/3 of the words in the dictionary are composed of words used in spoken language. Apart from the dictionary, the main grammatical rules and phrases and sentences in Crimean Tatar are also included. In this dictionary Crimean Tatar words are written in Cyrillic alphabet. At a time when the Arabic alphabet was used among the Crimean Tatars, the publication of such a work in Cyrillic is very remarkable. However, the Cyrillic alphabet of Crimean Tatar words has made it difficult to express some sounds in Crimean Tatar language. In the end, the dictionary is a "guide dictionary". In our study, we will introduce this dictionary and examine it in terms of vocabulary.

Anahtar Kelimeler

Crimean Tatar, Dictionary, Vocabulary, Cyrillic alphabet

1902 Tarihli Kiril Harfli Kırım Tatarca Bir Sözlükteki Söz Varlığı

Öz

Edebiyat geleneği bakımından Türkiye sahası ile önemli ortaklıkları bulunan Kırım Tatarları, aslında eski bir sözlükçülük geleneğine sahiptir ve süreç içerisinde çok değerli Kırım Tatarca sözlükler yayımlanmışlardır. Bu sözlükler büyük oranda genel amaçlı olduğu gibi terim sözlüklerini de içermektedir. Kırım Tatarlarınca ilk Kırım Tatarca sözlük ve eser olarak Kodeks Kumanicus kabul edilmektedir. 13-14. yüzyıllarda yazılan bu eser Türkoloji çalışmalarının vazgeçilmez kaynaklarından biridir. Daha sonraki yıllarda da değerli Kırım-Tatarca sözlükler hazırlanmıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru ise Kısa Rusça-Tatarca Sözlük (Kırım Ağzı) adlı bir eser daha basılmıştır. Bu sözlük Kırım’a gelen özellikle Rus turistler ve Kırım Tatarcayı iyi bilmeyen yerli halk için yazılmıştır. Eserin giriş kısmında sözlük hakkında çeşitli bilgiler verilmiştir: Sözlükteki kelimelerin yaklaşık 2/3’ü konuşma dilinde kullanılan kelimelerden meydana getirilmiştir. Sözlük kısmının dışında Kırım Tatarca başlıca gramer kurallarına ve kalıp ifadelere-cümlelere de yer verilmiştir. Bu sözlükte Kırım Tatarca kelimeler, Kiril alfabesiyle yazılmıştır. Kırım Tatar arasında Arap alfabesinin kullanıldığı bir dönemde Kiril harfli böyle bir eserin basılması son derece dikkat çekicidir. Bununla beraber Kırım Tatarca kelimelerin Kiril alfabesiyle yazılması, Kırım Tatarcadaki bazı sesleri ifade etme konusunda zorlayıcı olmuştur. Sözlük nihayetinde bir “rehber sözlük” niteliğini taşımaktadır. Çalışmamızda bu sözlüğü tanıtıp söz varlığı açısından inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Kırım Tatar, Sözlük, Söz varlığı, Kiril alfabesi.

Kaynakça

• Doerfer, G. (1995). Kırım Tatarcası. (Çev. Mustafa Argunşah), Türk Dünyası Araştırmaları, S.94, 177-203.
• Kerim, A. İ. (2016). Kırım Tatar Tilinen Bağlı Leksikografik Çalışmalarnıŋ Tarihçesi (1292-1916), Arial.
• Sevortyan E. V. (2008). Kırım Tatarcası, (Çev. Mehman Musayev), Gazi Türkiyat , 1 (2), 209-246. Özkan, N. (2017). Türk Dilinin Yurtları, Akçağ Yay.
• Tanatar, S. M., Prendel, R. A., Berte-Delegard, A.L. (1902). Kratkiy Russko-Tatarskiy Slovar (Krımskoye Nareçiye), (Red. İsmail Gaspıralı), (8.baskı), Odessa.
• Yüksel, Zühal (2007). Türk Lehçeleri Grameri, Ahmet Bican Ercilasun (Ed)., Kırım Tatar Türkçesi (s.811-882), Akçağ Yay. https://www.president.gov.ua/ru/news/prezident-pidpisav-zakon-pro-korinni-narodi-ukrayini-69677, (erişim: 19.10.2021)
• https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ukrayna-da-kirim-tatar-turkleri-yerli-halk-statusune-kavustu/2291624, (erişim: 19.10.2021)
• https://www.qha.com.tr/kirim/ukrayna-da-Kırım tatar-dili-ve-edebiyati-gunu-icin-tarih-belli-oldu-468123) (erişim: 19.10.2021)