Gift-giving Tradition and Functions in Kyrgyz Culture

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 23, 332 - 347, 14.03.2024

Arzu Kiyat

https://doi.org/10.20304/humanitas.1411467

Öz

The system of gift or presents has persisted as a nuanced structure since ancient times, grounded in the principles of reciprocity and non-reciprocity. This concept, involving a triadic cycle of receiving, giving, and reciprocating, is subject to subjective evaluation. The gift concept is built upon a triadic cycle of receiving, giving, and reciprocating. In its early stages, this system was initially constructed upon a commercial framework and was perceived as a reconciliatory tool based on trade partnerships during archaic periods. Over time, the concept has transcended these dimensions, expanding its scope into multifaceted realms, encompassing both material and spiritual dimensions. The act of giving and receiving gifts has functional impacts on individuals and society, contributing across psychological, social, cultural, economic, political, and other aspects. The broad perspectives offered by its functionality and pragmatic characteristics have allowed the system to maintain vitality and to be transmitted to the present day. In this context, it is important to elucidate the current state of the gift phenomenon in Kyrgyz culture. This study examines the impacts of the gift concept and gift-giving tradition on individuals and society from functional perspectives during transition period rituals among the Kyrgyz. The findings reveal that the gift and gift-giving tradition in Kyrgyz culture are actively sustained in various ceremonies and celebrations. Their functional appearance in these rituals holds significant importance for society, particularly in the continuity of culture and tradition.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz culture, Gift, Transition periods, Gift-giving tradition, Functionality

Kırgız Kültüründe Hediyeleşme Geleneği ve İşlevleri

Öz

Hediye veya armağan sistemi arkaik dönemlerden beri var olan karmaşık bir yapı olarak süregelmiştir. Söz konusu hususta kavramın karşılıklılık ve karşılıksızlık ilkesine dayalı olması ve bu sebeple subjektif bir değerlendirmeye tabi tutulması yatmaktadır. Hediye kavramı; alma, verme ve karşılığını verme esasına dayalı üçlü bir döngü üzerine kurulu bir sistemdir. Bu sistem, arkaik devirlerde başlangıçta daha çok ticari sistem üzerine inşa edilmiş ve ticaret ortaklığına dayanan uzlaştırıcı bir araç olarak görülmüştür. Mefhum zamanla bu boyutlarından sıyrılarak anlam alanlarını genişletmiş ve gerek maddi gerek manevi içeriklerle çok boyutlu hâle gelmiştir. Hediye alma ve verme eylemi birey ve toplum üzerinde işlevsel etkiye sahiptir. Nitekim bu husus psikolojik, sosyal, kültürel, ekonomik, siyasi vb. pek çok noktada toplumdaki bireylere katkıda bulunmaktadır. Dolayısıyla işlevsellik ve pragmatik özelliğinin geniş perspektif imkân alanları sunması sistemin günümüze değin canlılığını koruyarak aktarılagelmesini sağlamıştır. Bu hususlar ekseninde hediye olgusunun Kırgız kültüründe mevcut durumunun hangi şekillerde olduğunu ortaya koymak önemli görülmüştür. Bu minvalde çalışmada, Kırgızlarda hediye kavramı ve hediyeleşme geleneğinin geçiş dönemi ritüellerinde işlevsel açılardan birey ve toplum üzerine olan etkileri değerlendirilmiştir. Sonuç olarak Kırgız kültüründe hediye ve hediyeleşme geleneğinin çeşitli tören ve kutlamalarda etkin biçimde sürdürüldüğü ve bu ritüellerdeki işlevsel görünümü dolayısıyla başta kültür ve geleneğin sürdürümcülüğü olmak üzere toplum üzerinde pek çok etkiye sahip olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırgız kültürü, hediye, geçiş dönemleri, hediyeleşme geleneği, işlevsellik

Kaynakça

• Aça, M. (2007). Doğum sonrasında hediyeleşme-Balıkesir örneği. E. Gürsoy Naskali, A. N. Koç. (Ed.), Hediye Kitabı (1. baskı) içinde (s. 391-395). Kitabevi Yayınları.
• Ateş, F. (2023). Bohça geleneğinden valiz kültürüne bir inceleme. Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi, 11(35), 678-693. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1253399
• Avcı, C. (2021). Öndüç hediye: Gaziantep’te yataküstü geleneği ve işlevleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(3), 1491-1505. https://doi.org/10.33206/mjss.842644
• Bascom, W. R. (2010). Folklorun dört işlevi. (Çev. F. Çalış.), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2 içinde (s. 71-86). Ankara: Geleneksel Yayıncılık. (Orijinal çalışma 1954 yılında yayımlandı.) https://doi.org/10.2307/536411
• Çetindağ, G. (2007). Kazak Türklerinde evlenme geleneğine bağlı olarak gerçekleştirilen hediye alışverişi üzerine bir inceleme. Millî Folklor, 19(76), 218-231.
• Demirci, H. ve Bürkütbayeva, Ş. (2020). Kazak misafirperverliği: ülüş, misafir ağırlama ve tabak kültürü. Millî Folklor, 16(126), 198-209.
• Dıykanbayeva, M. (2017). Kırgızlarda “tört tülük” hayvanla ilgili inanış ve uygulamalar. Millî Folklor, 115, 133-140.
• Doğan, C. (2022). Kadınların hediye alma ve verme davranışları ve ritüelleri üzerine bir literatür çalışması. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(47), 187-203. 10.31795/baunsobed.953284
• Durutürk, C. (2008). Törensel tüketim, sınıf ve gelenek: Türkiye’deki evlilik törenlerine sosyolojik bir bakış. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25(1), 37-55.
• Düzgün Kara, Ü. (2014). Başkurt destanlarında hediye. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 271-288.
• Godbout, J. T. (2003). Armağan dünyası (Çev. D. Hattatoğlu, 1. baskı). İletişim Yayınları. (Orijinal çalışma 1998 yılında yayımlandı.)
• Güvenç, B. (1979). İnsan ve kültür. Remzi Kitabevi.
• İnan, A. (2002). “Orun” ve “ülüş” meselesi. Türkler (C III) içinde (s. 38-43). Yeni Türkiye Yayınları.
• Kanbir, F. (2022). Hediye üzerine sosyolojik bir değerlendirme. Antropoloji, 43, 63-69. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1050488
• Kara, Ç. (2009). Evlenme geleneğinin temel dinamikleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2(3-4), 333-343.
• Karateyev, O. K. ve Eraliyev, S. N. (2005). Kırgız etnografiyası boyunça sözdük.
• Mahmûd, K. (2005). Divânü lugâti’t-Türk. Kabalcı Yayınevi.
• Malinowski, B. (1990). Büyü, bilim ve din (Çev. S. Özkal, 1. baskı). Kabalcı Yayınları. (Orijinal çalışma 1925 yılında yayımlandı.)
• Malinowski, B. (1998). İlkel toplum (Çev. H. Portakal, 1. baskı). Öteki Yayınevi. (Orijinal çalışma 1926 yılında yayımlandı.)
• Mauss, M. (2011). Sosyoloji ve antropoloji (Çev. Ö. Doğan, 3. baskı). Doğubatı Yayınları. (Orijinal çalışma 1936 yılında yayımlandı.)
• Orçan, M. (2021). Himayeci toplum kültürü olarak Kırgızlarda ökül aile geleneği. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(ÖS), 86-94. https://doi.org/10.33206/mjss.1027986
• Oring, E., (2014). Folklorun üç işlevi halk bilimsel tanım olarak geleneksel işlevselcilik. M. Ö. Oğuz, Z. S. Baki, G. Tekin. (Ed.), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 4. (1. baskı) içinde (s. 117-128). Ankara: Geleneksel Yayıncılık. (Orijinal çalışma 1976 yılında yayımlandı.)
• Özarslan, M. (2005). Bir halk ekonomisi örneği olarak “hab” ve “değişik/deñişik” geleneği ve işlevleri. Türkbilig, 10, 54-59.
• Özdemir, N. (2008). Türk hediyeleşme geleneği ve medya. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(4), 467-480.
• Özünel Ölçer, E. (2013). Halk anlatılarında armağan-erginlenme ilişkisi. Gazi Türkiyat, 12, 59-65.
• Polat, K. (2005). Beşikten mezara Kırgız Türklerinde gelenek ve inanışlar. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sakarya, C. I. (2006). Türk kültüründe hediyeleşme geleneği ve hediyeler [Yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Schmid, W. (2018). Hediye vermek ve hediye almak üzerine (Çev. T. Bora, 1. baskı). İletişim Yayınları.
• Şahbaz, M. (2018). Eski Türklerde hediyeleşme. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, 3(2), 141-155. 10.26899/inciss.184
• Tezcan, M. (1989). Folklorik ve antropolojik yönleriyle hediye geleneği ve Türk kültüründeki yeri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 22(1), 29-36.
• Tezcan, M. (1997). Kültürel antropoloji. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tezcan, M. (2000). Türk yemek antropolojisi yazıları. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı (C I). Simurg.
• Tomak, A. ve Güney, E. (2014). Kültürel bir değer olarak hediye geleneği ve ekslibris. Uluslararası Ekslibris Dergisi, 1(2), 25-33.
• Yolcu, A. M. ve Aça M. (2017). Yapısal işlevselcilik açısından folklorda değişme ve işlevsel zorunluluklar modeli. Folklor/Edebiyat Dergisi, 23(92), 13-28. 10.22559/folkloredebiyat.2017.52
• Yudahin, K. K. (1998). Kırgız sözlüğü (C I-II). (Çev. A. Taymas, 4. baskı). Türk Dil Kurumu. (Orijinal çalışma 1940 yılında yayımlandı.)