TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN 100 YILLIK ÇEVİRİ SERÜVENİ: DERGİLER, PROJELER VE ÇEVİRİ EĞİTİMİ

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı Özel Sayısı, 125 - 141, 10.05.2024

Nazik Göktaş Serra Bengi Kaptan

https://doi.org/10.20304/humanitas.1430212

Öz

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Türk toplumu Batı dünyasıyla daha yakın ilişkiler kurmaya çalışmıştır. Bu süreçte çeviri faaliyetleri önemli bir rol oynamış ve kültürel etkileşimi artırmıştır. Osmanlı Dönemi’nde sistemli ve düzenli bir çeviri etkinliğinin bulunmamasına karşın Cumhuriyet Dönemi’nde bu konu önemli biçimde ele alınmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında çeviri faaliyetlerinin genellikle edebi eserler üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Özellikle Batı edebiyatının klasik eserleri Türkçeye çevrilerek yerel okurlarla buluşturulmuştur. Bu dönemde çevirmenler sadece dil engelini aşmakla kalmamış, aynı zamanda yabancı kavram ve düşünce sistemlerini Türk kültürüne aktarma görevini de üstlenmişlerdir. Türkiye'de çeviri faaliyetlerinin zaman içerisinde çeşitlendiği ve geliştiği vurgulanmaktadır. Bilim, teknoloji, hukuk ve diğer alanlardaki metinlerin çevirileri, ülke modernleştikçe giderek daha önemli hale gelmiştir. Bu dönemde özel terimlerin doğru çevirileri Türkiye’nin uluslararası entegrasyonunu desteklemiştir. Dolayısıyla Türkiye Cumhuriyeti’ndeki çeviri faaliyetleri sadece dilsel iletişime değil aynı zamanda kültürel alışverişe de yön vermektedir. Bu çalışma, çeviri tarihindeki bu gelişmelerin izini sürerek, Türk toplumunun dünya sahnesinde ulaştığı konumu anlamamıza katkıda bulunmaktadır. Bu çalışma ile Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. yılını kutladığı 2023 yılında hem şimdiye kadar yapılmış çalışmalar üzerine bir alanyazın taraması yapılmış, hem de 21. yüzyılda, cumhuriyetin en güncel yıllarında var olan ve devam eden çeviri etkinliklerine yer verilerek önceki çalışmalarda daha az değinilen bir döneme ışık tutulmak istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çeviri Tarihi, Cumhuriyet Dönemi, Çeviri Faaliyetleri, Çeviri Dergileri, Çeviri Eğitimi

100 YEARS OF TRANSLATION ADVENTURE OF TURKISH REPUBLIC: JOURNALS, PROJECTS AND TRANSLATION TRAINING

Öz

The proclamation of the Republic marked a pivotal moment for Turkish society, signaling a deliberate effort to forge closer ties with the Western world. Translation activities emerged as a crucial catalyst in fostering cultural interaction during this transformative era. In contrast to the Ottoman Period, characterized by a lack of systematic translation endeavor, the Republican Period witnessed a significant focus on addressing this gap. The initial years of the Republic saw a predominant emphasis on translating Western literary masterpieces into Turkish, thereby introducing local readers to classical works. Translators, beyond bridging linguistic barriers, undertook the formidable task of conveying foreign concepts and thought systems into the fabric of Turkish culture. This paper underscores the diversification and progression of translation activities in Turkey over time. Beyond literary works, translations extended to encompass texts in science, technology, law, and various fields, gaining heightened importance in tandem with the country’s modernization efforts. The precision of translating specific terms contributed significantly to Turkey’s international integration. Consequently, translation activities in the Republic of Turkey not only facilitated linguistic communication but also fostered cultural exchange, shaping the nation's position on the global stage. Through a historical lens, this study traces the evolution of translation activities from the founding of the Republic to the present, offering valuable insights into Turkish society’s journey in the international arena. This research constitutes a literature review conducted in 2023, coinciding with the Republic of Turkey's centennial celebration. It extends prior scholarly examinations by incorporating a comprehensive analysis of translation activities throughout the 21st century, shedding light on a period less explored in previous studies.

Anahtar Kelimeler

Translation History, Republican Period, Translation Activities, Translation Journals, Translation Training

Kaynakça

• Albiz, Ü. (2018). 1960-1980’li yıllarda Türkiye’de yazın çevirisi ve yeni dergi örneğinde yazın çevirisi faaliyetleri. Tarih Okulu Dergisi, 11(34), 1051-1061.
• Anamur, H. (1998). Hasan Ali Yücel ve bir aydınlanma yolu olarak çeviri. S. Boybeyi (Yay. Haz.), 100. yıl doğum yıldönümünde Hasan Ali Yücel içinde (s. 115-133). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Arıkan, Z. (2008). The history of translation in Turkey. Encyclopedia of Literary Translation into English Volume 2 içinde (s. 1481-1487). Fitzroy Dearborn Publishers.
• Arusoğlu, S. (2010). Tercüme dergilerinde çeviri tarihi. Hacettepe Üniversitesi Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, 2(20), 53-68.
• Ataç, N. (1941). Tercümeye dair. Tercüme, 1(6), 505-507.
• Avcı, N. (2020). Osmanlı-Türk toplumunda çeviri etkinliği üzerine tarihsel bir inceleme. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü e-Dergisi, 4(1), 153-161.
• Avcı, N., & İşcen, İ. (2021). History of the Turkish Republic as translation historical contra-dynamics. F. Yücel & M.T. Öncü (Yay. Haz.), Zur geschichte der übersetzung in der Türkei: Themen und perspektiven içinde (s. 83-99). Logos Verlag Berlin GmbH.
• Başgüney, H. (2015). Yazarlar çağı, Türkiye’de 1960 ile 1980 yılları arasında edebi üretim ve politika. Yazılama Yayınevi Hizmetleri.
• Berk, Ö. (1999). Translation and westernisation in Turkey (from the 1840s to the 1980s) [Doktora Tezi, Warwick Üniversitesi]. http://webcat.warwick.ac.uk/record=b1368025~S15
• Berk Albachten, Ö. (2015). The Turkish language reform and intralingual translation. Ş. Tahir Gürçağlar, S. Paker ve J. Milton (Yay. Haz.), Tradition, tension and translation in Turkey içinde (s. 165-180). https://doi.org/10.1075/btl.118.08alb.
• Bulut, F. (2011). 68 kuşağı gençlik olaylarının uluslararası boyutu ve Türkiye’de 68 kuşağına göre Atatürk ve Atatürkçülük anlayışı. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 11(23), 123-49.
• Can, M. Z. (2015). İdeolojik çeviri Tanzimat ve Cumhuriyet dönemi örneğinde [Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi]. https://acikerisim.sakarya.edu.tr/handle/20.500.12619/77263
• Çalışkan, D. & Kartal, E. (2021). Türkiye’deki çeviri konulu tezler üzerine tematik bir inceleme (1985-2020). RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 25, 1214-1257. https://doi.org/10.29000/rumelide.1032583.
• Çalışkan, D. & Kartal, E. (2021). Türkiye’deki çeviri konulu tezler üzerine bibliyometrik bir inceleme (1985-2020). İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, 15, 35-73. https://doi.org/10.26650/iujts.2021.987390
• Depe, D. (2014). Türkiye’nin ilk ve tek yazarlar kooperatifi Yazko ve Yazko Edebiyat Dergisi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 36, 83-108. https://doi.org/17133/tba.74322
• Göktaş, N. (2005). Türk çeviri tarihinde Tercüme dergisi ve Metis Çeviri Dergisi’nin yeri. [Doktora Tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Göktepe, F. (2014). Cumhuriyet döneminde yayınlanan tercüme dergilerinin çeviri sosyolojisi açısından irdelenmesi (1940-1946) [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi]. https://acikerisim.sakarya.edu.tr/handle/20.500.12619/91000
• Günyol, V. (1983). Türkiye'de çeviri. Cumhuriyet dönemi Türkiye ansiklopedisi: Cilt 2 içinde (s. 324-330). İletişim Yayınları.
• Heyd, U. (1954). Language reform in Turkey. Israel Oriental Society.
• Kartal, E. (2010, Mayıs 20-22). Frankofoni dergisinin içerik analizi yöntemiyle değerlendirilmesi [Konferans sunumu], VI. Ulusal Frankofoni Kongresi, Türkiye.
• Kayaoğlu, T. (1996). Türkiye’de tercüme müesseseleri. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Keleş, D. (2019). Çeviribilimde kuram-uygulama ilişkisi bağlamında bir araç olarak dergiler: Metis Çeviri ve Çevirmenin Notu dergilerinin incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Kırpık, G. & Tokdemir, M. A. (2014). Talim ve Terbiye Kurululu’nun kararları ışığında tarih dersleri ve tarih eğitimi (1925-1928). Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 5(16), 382-394.
• Küçük, A. (2019). Türkiye’de sosyal ve siyasal değişim: 1980 ve sonrası. Econharran Harran Üniversitesi İİBF Dergisi, 3(4).
• Lewis, G. (1999). The Turkish language reform: A catastrophic success. Oxford University Press. Oktay, A. (2009, Kasım 7). Yazko’nun anısı ve işlevi. Cumhuriyet, 18.
• Sauer, J. (1997). Türkiye’de ilk çeviri dergisi: Tercüme. M. Çıkar (Çev.), Kebikeç, 5, 35-49.
• Soysal, F. (2017). Cumhurı̇yet Dönemı̇ çevı̇rı̇ kurumları, Tercüme Bürosu ve kurumsallaşma ilı̇şkı̇sı̇ üzerı̇ne bı̇r değerlendı̇rme. Tarih Okulu Dergisi, 32, 211-220.
• Şahin, S. S. (2023). Yazko Çeviri dergisi üzerine bir inceleme. [Yüksek Lisans Tezi]. Mersin Üniversitesi.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2001). The politics and poetics of translation in Turkey 1923-1960. [Doktora Tezi]. Boğaziçi Üniversitesi.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2005). Kapılar: Çeviri tarihine yaklaşımlar. Scala Yayıncılık.
• Toy, E. (2007). Yazko’nun öyküsü. Yaz Yayınları.
• Tuncel, B. (1958). Ataç ve tercüme. Tercüme, 12(63-64), 72-74.
• Tuncor, F. R. (1989). Milli Eğitim Yayınları bibliyografyası. Milli Eğitim Basımevi.
• Vural Kara, S. (2010). Tarihsel değerlendirmeler ışığında Türkiye’de çeviri etkinliği. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 94-101. https://doi.org/10.17860/efd.11384.