BURSA SEYYAHINDAN CİHAN SEYYAHINA EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNİN KÜLTÜR COĞRAFYASI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRMESİ: BURSA ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 24, 109 - 133, 15.10.2024

Kübra Erhan , Faruk Sarıusta , Hatice Erdoğan

https://doi.org/10.20304/humanitas.1483267

Öz

Kültür, fiziki ve beşeri çevrenin uzun bir süreçte toplumda oluşturduğu karakteristik bir yaşam tarzı olarak tanımlanır. Çeşitli bileşenleriyle bir grubu, bir topluluğu diğerlerinden ayıran kültür, toplumun değerlerini, tutum ve davranışlarını, dili, inancı ve geleneklerini, ekonomik yaşantısını içeren karmaşıklar bütünüdür. Türk kültürü tarihi açısından önemli eserlerden biri Evliya Çelebi Seyahatnamesidir. Gezip-gördüğü yerler hakkında tarihi, coğrafi, sosyolojik ve etnografik bilgilerle 17. yy Dünya ve Türk kültürüne ışık tutan Seyahatname, seyyahın gözlemleri ve deneyimleriyle kaleme aldığı eseridir. Eserde, seyyahın ziyaret ettiği yerleşmelerin coğrafi, idari, sosyolojik ve ekonomik yapıları, tarihi olayları, önemli kişi ve hikayeleri, kimi zaman genel, kimi zaman ayrıntılı bilgilerle aktarılmıştır. Osmanlının ilk başkenti ve Osmanlı şehir prototipi olarak Bursa’nın somut ve soyut kültürel ögeleri ile çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı, şehrin 17. yüzyıldaki kültürel özelliklerini kültür coğrafyası açısından incelemektir. Bu bağlamda Bursa şehrinin konu edildiği 2. Cilt temel alınarak, kültürel unsurlar değerlendirilmiş ve MAXQDA ile doküman analizi yapılmıştır. Metinsel verideki kategoriler arasındaki bağlantıları tespit etmek için kodların birlikte oluşma modelinden yararlanılarak, aktarılan bilgilerin büyük bir çoğunluğunun kültürel (yerleşim özellikleri, mimari, ekonomik yapısı, kültürel yapısı) özellikler ile bağlantılı olduğu ortaya çıkartılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Seyahatname, Bursa, Kültür, Kültürel Coğrafya, Coğrafya

FROM BURSA TO THE WORLD, EVLİYA ÇELEBİ’S SEYAHATNAME THROUGH CULTURAL GEOGRAPHY: BURSA CASE

Öz

Culture is defined as a characteristic lifestyle formed by the physical and human environment in society over a long period of time. Culture, which distinguishes a group, a community from others with its various components, is a complex set of values, attitudes and behaviors, language, beliefs and traditions, and economic life of the society. One of the most important works in terms of the history of Turkish culture is Evliya Çelebi Seyahatnames. The travelogue, which sheds light on the world and Turkish culture of the 17th century with historical, geographical, sociological and ethnographic information about the places he visited and saw, is a work written by the traveler with his observations and experiences. In the work, the geographical, administrative, sociological and economic structures, historical events, important people and stories of the settlements visited by the traveler are sometimes general, sometimes detailed. The tangible and intangible cultural elements of Bursa as the first capital of the Ottoman Empire and Ottoman city prototype constitute the subject of the study. The aim of the study is to examine the cultural characteristics of the city in the 17th century in terms of cultural geography. In this context, based on Volume 2, in which the city of Bursa is the subject, cultural elements were evaluated and document analysis was conducted with MAXQDA. By using the co-occurrence of codes model to identify the connections between categories in the textual data, it was revealed that the majority of the information conveyed was related to cultural features (settlement characteristics, architecture, economic structure, cultural structure).

Anahtar Kelimeler

Travelogue, Bursa, Culture, Cultural Geography, Geography

Kaynakça

• Alkan, A. (2022). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’ne göre Bitlis Şehri yer adları. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(68), 58-66. https://doi.org/10.5152/AUJFL.2022.1006566
• Akman, M. (2012). Bir hukuk tarihi kaynağı olarak Evliya Çelebi Seyahatnamesi. C. Yılmaz (Ed.), 400. Yıl Evliya Çelebi Atlası içinde (s. 402-405). Medam Yayınları.
• Allen-Meares, P. (1995). Applications of qualitative research: Let the work begin. Social Work Research, 19(1), 5-7.
• Andersen, A. (2020). “A Tenacious reputation for unreliability:” Re-viewing Evliya Çelebi’s description of the Diyarbakir Ulu Cami in the Seyahatname. Architecture and Culture, 8(1), 29-53. https://doi.org/10.1080/20507828.2020.1839720
• Avcı, N. & Coşkun, B. (2023). Cultural route development: İzmir following the footsteps of Evliya Çelebi. Milli Folklor, 137, 111-122. https://doi.org/10.58242/millifolklor.689819
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Creswell, J. W. (2015). Nitel araştırma yöntemleri. Siyasal Kitabevi.
• Çelebi, E. (2008). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. S. A. Kahraman & Y. Dağlı (Eds.,) 2. Kitap içinde (1. Cilt). Yapı Kredi Yayınları.
• Dağlı, Y., & Kahraman, S. A. (2008). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit (10 cilt). Yapı Kredi Yayınları.
• Dankoff, R. (2006). An Ottoman mentality: The world of Evliya Çelebi. BRILL.
• Dankoff, R. (2012). Seyyah’ı alem Evliya Çelebi’nin dünyaya bakışı (M. Günay, Trans.). Yapı Kredi Yayınları.
• Danto, E. A. (2008). Historical research. Oxford University Press.
• Demir, U. (2015). The story of a forbidden and censored book: Early editions of Evliya Çelebi’s seyâhat-nâme. Osmanli Araştırmaları- Journal of Ottoman Studies, 2015(46), 193-212.
• Doğanay, H. (2000). Coğrafya’ya giriş. Çizgi Kitabevi.
• Dülgar, S. (2023). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde İç Anadolu Bölgesindeki tekke ve zâviyeler ve helal yaşamı yaygınlaştırıcı rolleri. Academic Platform Journal of Halal Lifestyle, 5(1), 53-61.
• Ergin, O. N. (1945). Fatih İmareti Vakfiyesi. İstanbul.
• Guest, G., Bunce, A., & Johnson, L. (2006). How many interviews are enough?: An experiment with data saturation and variability. Field Methods, 18(1), 59-82.
• Gürbıyık, C. (2016). Osmanlı imaretlerinin (aşevleri) tipolojisi üzerine bir deneme. Sanat Tarihi Dergisi, 24(1), 23-51. https://doi.org/10.29135/std.272952
• Gürçay, S. (2019). Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Çatalca. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2(3), 135-145.
• İsmailoğlu, S., & Beşgen, A. (2023). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi üzerinden bir okuma: Erzurum Kenti ve tarihi yapıları. Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), 9(114), 8174-8180. https://doi.org/10.29228/sssj.71754
• Kahraman, S. A. (2020). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Fatih Sultan Mehmed. Yeditepe Yayınevi.
• Kaya, N. (2016). Evliyâ Çelebi Seyahatnâme’sinde Ayasofya Camii ve ekfrastik yaklaşım. Milli Folklor Dergisi, 14(110), 114-120.
• Kozak, N. (2022). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde yemek kültürü (yorumlar ve sistematik dizin). Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 33(2), 155-160. https://doi.org/10.17123/atad.1186731
• Kurucu, İ. (2016). Evliya Çelebi Seyahatnamesinde yer alan sözel kültür icracıları/anlatıcılar. Asia Minor Studies, 4(7), 193-222. https://doi.org/10.17067/ams.28652
• Mackieson, P., Shlonsky, A., & Connolly, M. (2019). Increasing rigor and reducing bias in qualitative research: A document analysis of parliamentary debates using applied thematic analysis. Qualitative Social Work, 18(6), 965-980. https://doi.org/10.1177/1473325018786996
• Oğuzoğlu, Y. (Ed.). (2012). Halil İnalcık’ın Bursa araştırmaları. Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Önkal, H. (2009). Türkiye’de türbe mimarisi araştırmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (14), 125-140.
• Öteleş, Z. (2019). Tasavvufun metafizik omurgası: Rüya –Fusûs merkezli bir değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43, 139-147.
• Özgüç, N. & Tümertekin, E. (2000). Coğrafya: Geçmiş- kavramlar- coğrafyacılar. İstanbul.
• Özkan, S. H. (2017). Seyyahların Piri Evliyâ Çelebi: Seyahat mı? Şefaat mı? Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 3(4), 25-35. https://doi.org/10.21021/osmed.284899
• Patton, M. Q. (2018). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (M. Bütün & S. B. Demir, Çev.). Pegem Akademi. (Orijinal çalışma 2001 yılında yayımlandı.)
• Silverman, D. (2021). Nitel araştırma nasıl yapılır? (E. Hava, Çev.). Küre Yayınları. (Orijinal çalışma 2004 yılında yayımlandı.)
• Şavk Çelik, Ü. (2011). Sorularla Evliya Çelebi: İnsanlık tarihine yön veren 20 kişiden biri. Hacettepe Üniversitesi.
• Tezcan, N. (2019). Seyyahın kitabı: Evliya Çelebi üzerine makaleler. Yapı Kredi Yayınları.
• Tümertekin, E. & Özgüç, N. (2017). Beşerî coğrafya. Çantay Kitabevi.
• Wyatt, G. D., & David. (2021). Document analysis. In The Routledge Handbook of Research Methods in the Study of Religion (2nd ed.). Routledge.
• Zımolzak, C. E. & Stansfield, C. A. (1983). The human landscape: Geography and culture. Merrill.