KIRGIZ ÇOÇUK ŞİİRİNDE SOVYET İDEOLOJİSİNİN YANSIMALARI

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 24, 393 - 418, 15.10.2024

Ayşe Şener

https://doi.org/10.20304/humanitas.1502788

Öz

Erken çocukluk döneminden ergenliğe kadarki süreçte çocukların bilişsel ve zihinsel gelişimlerine uygun edebî eserleri ifade eden çocuk edebiyatı, Kırgız edebiyatında modern bir forma 1920’li yıllarda kavuşmuş ve çocuk edebiyatı ürünleri özellikle Rus edebiyatı üzerinden çeviriler yoluyla Kırgız edebiyatına girmiştir. Bu yıllardan itibaren Kırgız yazarlar pedagojiyi gözeterek çocuklara yönelik eserler kaleme almışlardır. 1940’lı yıllarda savaşın olumsuz tesirinin çocuk edebiyatına da sirayet etmesine rağmen yazarlar, çocuklara yönelik eserler vermeye devam etmiş, özellikle 1960 sonrası Kırgız çocuk edebiyatının gelişim yılları olarak değerlendirilmiştir. Çocuk edebiyatının eğitsel işlevinin bilincinde olan Kırgız yazarlar Sovyet edebiyatına paralel olarak Kırgız çocuk edebiyatında ideolojiyi öne çıkaran eserler kaleme almıştır. Dolayısıyla dönemin zihniyeti çocuk edebiyatı ürünlerinin zeminini oluşturmuştur. Kırgız çocuk edebiyatının ilk gelişim gösterdiği alan olarak şiir, bu yansımanın görüldüğü edebî türlerdendir. Bu çalışma çocuk, edebiyat ve ideoloji ilişkisi merkezinde başlangıçtan günümüze Kırgız çocuk edebiyatında Sovyet ideolojisinin yansımalarını değerlendirmektedir. Kırgız çocuk şiirinde Sovyet ideolojisinin nasıl yansıtıldığını, ideolojinin çocukların düşünce dünyasına nasıl nüfuz ettiğini ve bu eserlerin çocuklara nasıl toplumsal bir mesaj ilettiğini irdelemektedir. Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi ile ele alınmıştır. Sonuç olarak ilk dönem ürünlerinden bağımsızlığa kadar Kırgız çocuk şiirinde ideal Sovyet insanının yaratılması uğruna şiirin ve çocukların ideolojik bir aygıt olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Sosyalist parti ve parti liderleri, komünizm, Ekim Devrimi ve devrimin neticeleri, özel mülkiyetin kaldırılması ve kolektif şuurun oluşması, kolhoz/sovhoz yaşantısı, emek ve emeğin önemi gibi konuların işlendiği bu şiirlerde çocuklara ideal yeni bir dünya tasavvuru ve yeni dünya görüşü oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çocuk edebiyatı, Çocuk şiiri, Sovyet edebiyatı, Kırgız çocuk edebiyatı, Sovyet ideolojisi

Reflections of Soviet Ideology in Kyrgyz Children's Poetry

Öz

The development of children's literature, which involves creating literary works appropriate for the cognitive and mental development of children from early childhood to adolescence, began in Kyrgyz literature during the 1920s. These literary works entered Kyrgyz literature mainly through translations from Russian literature. From this period onwards, Kyrgyz authors started to write pedagogically oriented works for children. Despite the negative impact of war on children's literature in the 1940s, writers continued to produce works for children, with the post-1960 era considered the developmental years of Kyrgyz children's literature. Kyrgyz authors, aware of the educational function of children's literature, wrote works in parallel with Soviet literature, and they emphasized ideology in Kyrgyz children's literature. Thus, the mindset of the era shaped the foundation of children's literary works. Poetry, as the first developing area of Kyrgyz children's literature, is one of the literary genres where this reflection is observed. This study investigated the reflections of Soviet ideology in Kyrgyz children's literature from its inception to the present, focusing on the interplay between children, literature, and ideology. It examined how Soviet ideology was depicted in Kyrgyz children's poetry, how the ideology permeated children's thought processes, and how these works conveyed a societal message to children. The study used content analysis, a qualitative research method. The findings indicate that from the earliest works to the period of independence, poetry and children were utilized as ideological tools for fostering the ideal Soviet individual in Kyrgyz children's poetry. These poems aimed to instill an idealized vision of a new world and a new worldview in children, and these poems addressed topics such as the socialist party and party leaders, communism, the October Revolution and its consequences, the abolition of private property and the formation of collective consciousness, kolkhoz/sovkhoz life, labor, and the importance of labor.

Anahtar Kelimeler

Children’s literature, children’s poetry, Soviet literature, Kyrgyz children’s literature, Soviet ideology

Kaynakça

• Artıkbayev, K. (2013). XX. yüzyıl Kırgız edebiyatı tarihi (Çev. Mayramgül Dıykanbayeva). Bengü. (Orijinal çalışma 2004 yılında yayımlandı.)
• Can, T. D. (2014). Çocuk edebiyatı kuramsal yaklaşım. Eğitim.
• Cangaziyev, M. (1952). Pionerler. Kırgızmambas.
• Belekov, A. (Haz.). (1951). Caş Tilek. Kırgızistan Mamlekettik Okuu Pedagogikalık Basması.
• Çeribaş, M. (2017). Sovyetler Birliği döneminde Kırgızistan’da folklor çalışmalarında ideolojik yaklaşımlar: Er Soltonoy Destanı örneği. Turkish Studies, 7(1), 753-780. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3007
• Duman, G. B. & Yakar, F. (2019). Abziy Kıdırov’un şiirleri bağlamında Kırgız çocuk edebiyatında sovyet ideolojisinin yansımaları. F. Tümünçin & K. Baran (Ed.), 5. International Social Research and Behavioral Sciences Symposium Proceeding Book içinde (s. 286-297).
• Duman, G. B. (2015). Kuseyin esenkocoyev ve Kırgız çocuk edebiyatı. ZfWT, 7(3), 175-188.
• Duman, G. B. (2016a). Kırgız çocuk edebiyatı. Kriter.
• Duman, G. B. (2016b). Çağdaş Kırgız çocuk edebiyatının şekillenmesinde Sovyet ideolojisinin rolü. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi, 2 (Sempozyum Özel Sayısı 7). 227-236. Gorki, M. (1989). Edebiyat yaşamım (Çev. Şemsa Yeğin, 2. baskı). Payel. (Orijinal çalışma 1973 yılında yayımlandı.)
• Gorki, M. (2013). Sosyalist realizm hakkında (C. Kınacı, Çev.). Gazi Türkiyat, (12), 169-174. (Orijinal çalışma 1980 yılında yayımlandı.)
• Güngör, E. (2013). Bozkırda bir ceditçi İşenaali Arabayev. IQ Kültür Sanat.
• Güngör, E. (2016). Kırgız matbuatının ortaya çıkmasında ceditçiliğin rolü. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(3), 387-400.
• İnalöz, M. (2022). Kırgızistan’da çocuk edebiyatı üzerine yapılan çalışmaların analizi (1950-2022). Journal of Turkic Civilization Studies, 3(1), 13-30.
• İrisov, P. (1972). Baldarga arnalgan eldik oozeki çıgarmalardın ülgülörünön. İlim.
• İsakov, İ. (1961). Ayga uçam. Okuu-Pedagogika.
• İsmailova, C. (2020). Kırgızistan çocuk şiirleri. S. Sağlam & E. Sakallı (Ed.), Türk Dünyasından çocuk şiirleri içinde (s. 139-184). Bengü.
• Kıdırov, A. & Sulaymanov, D. (Haz.). (1987). Kırgız Baldar Poeziyasının Antologiyası. Mektep.
• Kıdırov, A. (1956). Meken enem. Kırgızmambas.
• Kıdırov, A. (1981). Tandalgan ırlar, poemalar, comoktor. Mektep.
• Kınacı, C. (2015). Kazak din algısı ve Kazak sovyet romanında din karşıtı propaganda. Z. K. Şaukenova vd. (Ed.), Kazakstannın Madeni Jane Alevmettik Sayasıy Damuvındagı Dinnin Rolü içinde (s. 141-152). İnstitut Filosofii Politologii i religiovedeniya KN MON RK.
• Kösöoğlu, N. (1995). Millî kültür ve kimlik (2. baskı). Ötüken.
• Kultayeva, Ü. (2012). Azırkı baldar poeziyası. Kırgızpatent.
• Miller, F. J. (1980). The image of Stalin in Soviet Russian folklore. The Russian Review, 39(1). 50-67. https://doi.org/10.2307/128551.
• Muratov, A. & İsakov, K. (2012). Kırgız baldar adabiyatı. Ayat.
• Oktay, A. (1986). Toplumcu gerçekçiliğin kaynakları. Bilim Felsefe Sanat.
• Osmonov, A. (1964). Çıgarmalar cıynagı. I. Tom. Kırgızstan.
• Sever, S. (2012). Çocuk ve edebiyat. Tude.
• Sınar, A. (2006). Türkiye’de çocuk edebiyatı çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(7), 175-225.
• Sooronov O. (1987). Baldar adabiyatı. A. Sadıkov (Ed.), Kırgız Sovet adabiyatının tarıhı C. 1 içinde (s. 735-775). İlim.
• Sulaymanov, M. (1990). M. Cangaziyev. B. Şamşiyev & R. Kaçaganova. (Ed.), Kırgız Sovet adabiyatının tarıhı C. 2 içinde (s. 677-693). İlim.
• Şener, A. (2020). Edebiyat ve ideoloji ilişkisi bağlamında Salambi romanı. İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 2(1), 81-110.
• Şener, A. (2023). Kimlik ve kimliksizleştirme sorunsalı olarak Kırgız edebiyatında din. Gazi Türkiyat, 33, 81-102. https://doi.org/10.34189/gtd.33.005
• Şimşek, S. (2018). Kırgız bilmecelerinde Sovyet ideolojisinin etkileri. Türük, (12), 441-459.
• Şimşek, S. (2021). Sovyet ötekileri: Sovyet Kırgızistan’ında folklorun ötekileştirme aracı olarak kullanımı. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(35), 873-894. https://doi.org/10.12981/mahder.957036.
• Tagızade, L. (2006). Sosyalist realizmin kökeni. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3(4), 7-24.
• Temur, N. (2010). Folklor ve ideoloji bağlamında Sovyetler Birliği dönemi folklor politikaları ve bu politikaların Kırgız folkloruna etkileri. Bilig, (53), 219-232.
• Temur, N. (2011). Folklor ve ideoloji: Sovyetler Birliği döneminde Kırgızistan’da folklor politikaları ve çalışmaları 1917-1958. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Tokombayev, A. (1949). Bizdin kitep (2. baskı). Kırgızmambas.
• Tokombayev, A. (1974). Belegim (2. baskı). Kırgızstan.
• Tülögabılov, M. (1991). Kırgız baldar adabiyatının tarıhı. Mektep.
• Uygur, E. (2005). Sosyalist realizm kavramının ortaya çıkış süreci. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, (1-2), 23-30.
• Ümötaliyev, Ş. (1976). Realizm düynösündö. Kırgızstan.
• Yalçın, A. & Aytaç, G. (2005). Çocuk edebiyatı. Akçağ.