ÖZGÜRLEŞME SORUNU BAĞLAMINDA HANDAN VE SEVİYE TALİP ROMANLARINDA “YENİ KADIN”

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 24, 542 - 560, 15.10.2024

Ferda Zambak

https://doi.org/10.20304/humanitas.1517919

Öz

Halide Edip Adıvar’ın Seviye Talip (1910) ve Handan (1912) adlı romanları, aşkı merkeze alan olay örgüleriyle okurun karşısına çıkar. Bu romanlarda yoğun olarak konu edilen kadın-erkek ilişkilerinin özellikle modernleşme çabaları etrafındaki karmaşık ve ikircikli yapısı dikkat çekicidir. Adıvar’ın Handan adlı romanında, ana karakter Handan’ın yaşamı etrafında onun hem yeni kadın tipiyle başlangıçta uyumlu eylemleri hem de aşk ve ilişkiler bağlamında ataerkil söylemin kadını duygular alanında tanımlamaktaki ısrarına uygun özellikleri yan yana sunulur. Handan’ın özgürleşmeyi talep eden, buna bilinç düzeyinde hazırmış gibi görünen fakat duygusal olarak yaşadığı krizlerle hazır olmadığı anlaşılan özellikleri romanda oluşturulmaya çalışılan “yeni kadın” algısını tartışmalı hale getirir. Seviye Talip’te ise sanatçı kimliğiyle ön plana çıkan Seviye’nin özgürleşebilme serüveni, eril tahakküm ile son bulur. Romanlarda kadınların eylem, tercih ve söylemleri Adıvar’ın kadın karakterler kurgusunda ortaya çıkan bocalamalarını da belirgin hâle getirir. Çalışmada her iki romanda kadın erkek ilişkileri bağlamında ortaya çıkan krizli süreç, kadını özne olmaktan uzaklaştıran paradoksal yapılar ve anlatıcının oluşturmaya çalıştığı “yeni kadın” kimliğine ilişkin meseleler analiz edilmeye çalışılacaktır. Ayrıca fikirde yeni ve özgür olmayı tercih eden kadınların kimi zaman hastalık içinde ya da eril arzunun şiddetinden kaçamayan şekillerde okurun karşısına çıkarılmaları, özgürleşme sorunu ve eril tahakküm ekseninde tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halide Edip Adıvar, Handan, Seviye Talip, “Yeni kadın”, Özgürleşme

THE “NEW WOMAN” IN NOVELS HANDAN AND SEVİYE TALİP IN THE CONTEXT OF EMANCIPATION

Öz

The plots of both Seviye Talip (1910) and Handan (1912), and, the novels by Halide Edip Adıvar, were centered around love. Comprehensively discussed in these two novels, the complex and ambivalent nature of male and female relationships, especially surrounding modernization efforts, is quite striking. In Adıvar's Handan, the actions of the protagonist, which are initially compatible with the new woman figure, as well as her behavior consistent with the insistence on the part of the patriarchal discourse to confine women to the realm of emotions in the context of love and relationships, are presented side by side. The character traits of Handan, who demands emancipation and seems to be prepared for it on a conscious level, but is then revealed through emotional crises not to be ready, opens the notion of the "new woman," which the author introduces in the novel, up for discussion. In the novel Seviye Talip, the emancipation adventure of Seviye, the protagonist notable for her artistic identity, ends with masculine domination. The women's actions, preferences, and statements in these novels make Adıvar's hesitancy in constructing her female characters more pronounced. This study analyzes the crises that occur in the context of male-female relationships in both novels, the paradoxical structures that hinder women from being individuals in their own right, and the issues surrounding the "new woman" identity that the narrator seeks to build. Furthermore, the occasional presentation of women, who prefer to be new and free in theory, in an unhealthy manner, or in positions that inhibit their escape from the violence of masculine desire, will be discussed on the axis of emancipation and masculine domination.

Anahtar Kelimeler

Halide Edip Adıvar, Handan, Seviye Talip, “New woman”, Emancipation

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (2020a). Handan. (28. baskı), Can Yayınları.
• Adıvar, H. E. (2020b). Seviye Talip. (Çevrimyazı ve yayına hazırlayanlar: İ. H. Cora & İclal Vanwesenbeeck). Can Yayınları.
• Argunşah, H. (2015). Halide Edip’te değişen kadının romandaki izdüşümleri: Seviyye Talip’ten Ateşten Gömlek’e. TÜBAR XXXVII, Bahar, s. 27-52.
• Bele, T. (tsz.). Halide Edip Adıvar/İlk dönem yapıtları. Siyah Beyaz Yayınları.
• Berktay, F. (2017). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e feminizm. T. Bora & M. Gültekin (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in birikimi içinde (s. 348-361). Cilt 1. İletişim Yayınları.
• Bourdieu, P. (2018). Eril tahakküm. (Çev. B. Yılmaz, 4. baskı). Bağlam Yayınları. (Orijinal çalışma 1998 yılında yayımlandı.)
• Butler J. (2012). Cinsiyet belası-Feminizm ve kimliğin altüst edilmesi (Çev. B. Ertürk 3. Baskı). Metis Yayınları. (Orijinal çalışma 1990 yılında yayımlandı.)
• Çakır, S. (1994). Osmanlı kadın hareketi. Metis Yayınları.
• Enginün, İ. (1995). Halide Edip Adıvar’ın eserlerinde doğu ve batı meselesi. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Fine, C. (2020). Toplumsal cinsiyet yanılsaması. (Çev. K. Tanrıyar, 3. baskı), Sel Yayıncılık. (Orijinal çalışma 2010 yılında yayımlandı.)
• Fromm, E. (1993). Özgürlükten kaçış. Öteki Yayınevi.
• Fromm, E. (2012). Özgürleşme olgusu. Altınpost Yayınları.
• Kurnaz, Ş. (2011). Yenileşme sürecinde Türk kadını 1839-1923. Ötüken Yayınları.
• Paralı, E. (2001). Halide Edip Adıvar ve romanlarında Cumhuriyet dönemi yeni kadın kimliği [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Postl, G. (2009) Tekrar etme, alıntılama, altüst etme Irigaray’ın taklit kavramının politikası. Cogito Feminizm içinde (s. 146-158). Yapı Kredi Yayınları.
• Van Os, N. A. N. M. (2017). Osmanlı Müslümanlarında feminizm. T. Bora & M. Gültekin (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in birikimi içinde (s. 335-347), Cilt 1. İletişim Yayınları.
• Vanwesenbeeck, İ. (2020). “Sonsöz” Handan. Can Yayınları.
• Yavuz, A. D. (2018). Arzuyu millîleştirmek: 1909-1928 arasında yazılmış romanlarında kadın kimliği [Doktora Tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/