A REBELLIOUS VOIVODE IN RUMELIA: MACAR ALİ AGA (1792-1798)

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 25, 140 - 156, 20.03.2025

Cem Düzen

https://doi.org/10.20304/humanitas.1613128

Öz

Selim III's reign was full of rebellions in various provinces of the Ottoman Empire, one after another. In this respect, Rumelia was one of the regions where rebellions occurred intensely. Especially the mountainous rebellions that took place between 1791-1808 caused the central authority in Rumelia to disappear at certain intervals. In this period, in addition to the bandit activity, state officials and high-ranking figures who joined the outlawed elements expanded the scope of the mountainous rebellions. One of the important figures in Rumelia who spread the mountainous rebellions and naturally the mountainous banditry from Vidin to the Rusçuk/Silistre line was Ali the Madjar, known as the commander of Pazvandoğlu Osman. However, despite his influence, the information about Ali Aga in the literature is quite limited. Therefore, in the existing sources, Ali Aga's role in the mountainous rebellions is generally monotonous. However, Ali Aga's life was built on two different identities. In this respect, the identities of Selvi Voivode Ali Aga and Madjar Ali shed light on the Mountaineer rebellions in Rumelia from two different fronts. As a matter of fact, Ali Aga's identity as voivode is as effective in the struggle against the mountaineer rebellions as his identity as Madjar Ali, the commander of Pazvandoğlu Osman, is very important in the spread of the rebellions. In this respect, an independent study on Ali Aga is essential for recent Ottoman and Balkan history. This article will use documents from the Ottoman archives of the Presidency of the Republic to evaluate the dynamics under which Ali Aga, a state official, turned into a vigilante and to reveal the extent to which this transformation affected the ongoing mountaious rebellions in Rumelia.

Anahtar Kelimeler

Rumelia, Ali Aga, Macar Ali, Voivode, Rebellion, Bandit

RUMELİ’DE ASİ BİR VOYVODA: MACAR ALİ AĞA (1792-1798)

Öz

III. Selim’in saltanatı, Osmanlı Devleti’nin çeşitli eyaletlerinde birbiri ardına ortaya çıkan isyan hadiseleriyle doludur. Bu doğrultuda Rumeli, isyan hadiselerinin yoğun olarak yaşandığı bölgelerin başında gelmektedir. Özellikle 1791-1808 yılları arasında meydana gelen dağlı isyanları, Rumeli’de merkezi otoritenin belli aralıklarla ortadan kalkmasına neden olmuştur. Bu dönem eşkıya hareketliliğinin yanında kanun dışı unsurlar arasına katılan devlet görevlileri ve üst düzey simalar, dağlı isyanlarının hareket sahasını genişletmiştir. Rumeli’de dağlı isyanlarını ve doğal olarak dağlı eşkıyasını Vidin’den Rusçuk/Silistre hattına kadar yayan önemli isimlerden biri de Pazvandoğlu Osman’ın komutanı olarak bilinen Macar Ali’dir. Ancak yaratmış olduğu etkiye rağmen Ali Ağa hakkında literatüre yansıyan bilgi oldukça kısıtlıdır. Bundan dolayı var olan kaynaklarda Ali Ağa’nın dağlı isyanları içindeki rolü genellikle tekdüze bir anlatım içermektedir. Halbuki Ali Ağa’nın yaşamı iki farklı kimlik üzerinde inşa edilmiştir. Bu bakımdan Selvi Voyvodası Ali Ağa ve Macar Ali kimlikleri Rumeli’deki dağlı isyanlarına iki farklı cepheden de ışık tutmaktadır. Nitekim Ali Ağa’nın voyvoda kimliği, dağlı isyanlarına karşı mücadelede ne kadar etkinse Pazvandoğlu Osman’ın komutanı olan Macar Ali kimliği de isyanların yayılmasında oldukça önemlidir. Bu bakımdan Ali Ağa’ya dair bağımsız bir çalışmanın yapılması, yakın dönem Osmanlı ve Balkan tarihi açısından elzemdir. Makalede Cumhurbaşkanlığı Osmanlı arşivi belgeleri kullanılarak bir devlet görevlisi olan Ali Ağa’nın hangi dinamikler çerçevesinde kanun dışı unsura dönüştüğü değerlendirilecek ve bu dönüşümün Rumeli’de devam eden dağlı isyanlarını hangi boyutta etkilediği ortaya koyulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Rumeli, Ali Ağa, Macar Ali, Voyvoda, İsyan, Eşkıya

Kaynakça

• 1- Arşiv Belgeleri T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emiri/Sultan III. Selim (AE. SSLM.III) -98/5901.
• Bâb-ı Defteri Baş Muhasebe Kalemi Defteri (D. BŞM.d) -No: 6274.
• Cevdet Askeriye (C. AS) -112/5030.
• Cevdet Dahiliye (C. DH) - 23/1113; 214/10674; 107/5314; 304/14190
• Cevdet Maliye (C. ML) - 480/19555; 481/19642.
• Cevdet Zabtiye (C. ZB) - 62/3091; 34/1698.
• Hatt-ı Hûmayûn (HAT) -1403/56734; 47/2298-A; 47/2298-B; 65/2815-H; 65/2015-B; 66/2863; 66/2862; 1414/57752; 117/4722; 76/3130; 64/2811; 64/2811-A; 75/3106-G; 51/2398; 63-2763-D; 66/2648-B; 74/3070; 64/2814; 64/2814-B; 76/3140; 64-2814-E; 64-2814-F; 66-2846-C; 45/2228; 1434/58928; 62/2744-A; 146/36; 80/3321; 63/2763; 42/2793; 229/12765-A; 63/2752; 63/2752-A; 61/269; 41/2076; 63/2763; 61/2714; 61/2714; 61/2691; 64/2777-B; 42/2133; 63/2763-H; 63/2763-H; 52/2415; 63/2767; 63/2763-C; 63/2763-D; 63/2763; 52/2415-B; 220/12185; 59/2646-A; 43/2174; 60/2672-L; 42/2118-A; 42/2114.
• Kamil Kepeci Defterler (KK.d) -No:13.
• Topkapı Sarayı Müze Arşivi Evrakı (TSMA.e) -479/33; 861/30; 861/31; 988/69.
• 2- Telif Eserler Acaroğlu, M. T. (2006). Bulgaristan’da Yer Adları Kılavuzu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ahmed Vasıf Efendi. (2017). Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâ՚iku’l-Ahbâr, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Akçura, Y. (2016). Osmanlı Devleti’nin Dağılma Devri (XVIII. ve XIX. asırlarda), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Beydilli, K. (2007). Pazvandoğlu Osman, TDV İslam Ansiklopedisi, 34, 208-210.
• Câbî Ömer Efendi. (2003). Câbî Târihi (Târîh-ş Sultân Selîm-i Sâlis ve Mahmûd-ı Sânî) I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Cevdet Paşa. (1891). Tarih-i Cevdet VI, İstanbul: Matbaa-i Osmani.
• Gökçe, T. Vüzera Kanunnamesi, Tarih İncelemeleri Dergisi, 8(19), 99-108.
• Halil Nuri Bey. (2015). Nûrî Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kuru Yayınları.
• Jirecek, K. J. (1878). İstojira Bulgaria, Odessa: Nıtchen.
• Jorga, N. (2005). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi V, İstanbul: Yeditepe yayınları.
• Kaçan, M. E., Ferlibaş, M. B., Çolak, (2009). Tirsinikli İsmail Ağa ve Dönemi (1796-1806) Rusçuk Ayanı, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Karal, E. Z. (1999). Selim III’ün Hatt-ı Humayunları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mustafa Nuri Paşa, Netayic ül-Vukuat Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi III/IV, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mutafchieva. V. (1977). On Sekizinci Yüzyılın Son On Yılında Ayanlık Müessesesi, Tarih Dergisi, 31, 163-182.
• Mutafchieva. V. (1993). Kırcaliysko Vireme, Sofia: Bulgarian Academy of Sciences.
• Nagata, Y. (1999). Muhsin-zade Mehmed Paşa ve Âyânlık Müessesesi. İzmir: Akademi Kitabevi.
• Özkaya, Y. (1994). Osmanlı İmparatorluğunda Ayanlık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özkaya, Y. (2020). 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özkaya, Y. (2020). Osmanlı İmparatorluğu’nda Dağlı İsyanları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özvar, E. (2013). Voyvoda, TDV İslam Ansiklopedisi, 43, 129-131.
• Sertoğlu, M. (2021). Mufassal Osmanlı Tarihi Resimli-Haritalı V, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Shaw, S. J. (2008). Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şimşek, E. (2024). Paşa’nın Paşası: Eşkıya Tenkili, İstiklal Yetkisi ve Palaslı Mehmed Paşa, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6(11), 121-140, https://doi.org/10.53718/gttad.1383936.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2010). Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yılıkoğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Zinkeisen, J. W. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi VII, İstanbul: Yeditepe Yayınları.