RETRANSLATION OF A LITERARY TEXT, A SAMPLE FOR RETRANSLATION AND THEORETICAL PERSPECTIVE: FATHER GORIOT

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 26, 231 - 250, 16.10.2025

Duran İçel

https://doi.org/10.20304/humanitas.1689276

Öz

This study deals with the assumption of "retranslation", which was brought to the agenda based on Antoine Berman's article published in 1990, besides the characteristics of the literary text that require multiple readings and approaches. The act of retranslation is a behavioral act, which is like all the phenomena that shape and make meaningful one's life, and in which one tries to preserve one's originality while at the same time remaining indifferent to the changes around. A new repetition of a reality can be considered as an effort to both confirm that reality and to make it meaningful again. This study examined which demands of both the translator and the readership were met through the phenomenon of "retranslation" of a literary text, which is the source of many translation theories and strategies. In line with Berman's assumptions and views on retranslation, the translator's attitude, the distance-closeness relationship of the translation product with the original (source) text, plagiarism situations and the limits of translation were examined, and in the light of the information and findings obtained, examples from three different translations of Father Goriot (1835), the novel by Honoré de Balzac, one of the leading names of 19th century French literature, were included. The aim of the study is to observe the "changes" in language, form and content that can be found in the Turkish translations of the original work (Le Père Goriot) after its first translation into Turkish, and to evaluate their conformity with Antoine Berman's views on Retranslation Assumption.

Anahtar Kelimeler

Retranslation , Characteristics of Literary Texts , Balzac , Antoine Berman , Translations of Father Goriot.

EDEBİYAT METNİNİN YENİDEN ÇEVİRİSİ, KURAMSAL BAKIŞ VE YENİDEN ÇEVİRİYE ÖRNEK: GORIOT BABA

Öz

Bu çalışmada, Antoine Berman’ın 1990 yılında yayımlanan makalesinden hareketle gündeme gelen “yeniden çeviri” varsayımı, edebiyat metninin çoklu okuma ve yaklaşım gerektiren özellikleriyle birlikte ele alınmaktadır. Yeniden çeviri edimi, kanımızca, insanın hayatını biçimlendiren ve anlamlı kılan tüm olgular gibi, bir yandan özgünlüğünü korumaya çalışırken öte yandan etrafındaki değişime de kayıtsız kalamadığı davranışsal bir edimdir. Bir gerçekliğin yeni bir tekrarı, hem o gerçekliği teyit etme hem de yeniden anlamlı kılma çabası olarak düşünülebilir. Çalışmada, birçok çeviri kuramı ve stratejisine kaynaklık eden edebiyat metninin “yeniden çeviri” olgusuyla hem çevirmen hem de okur kitlesinin hangi taleplerine karşılık geldiğine bakılmıştır. Berman’ın Yeniden Çeviri Varsayımı ve görüşleri doğrultusunda, çevirmen tutumu, çeviri ürününün özgün (kaynak) metinle uzaklık-yakınlık ilişkisi, intihal durumları ve çevirinin sınırları irdelenmiştir. Elde edilen bilgi ve tespitler ışığında, 19. Yüzyıl Fransız edebiyatının önde gelen isimlerinden Honoré de Balzac’ın romanı Goriot Baba’nın (1835) üç farklı çevirisinden örneklere yer verilmiştir. Çalışmanın amacı, özgün yapıtın (Le Père Goriot) Türkçeye ilk çevirisinden sonra yapılmış çevirilerinde rastlanabilecek dil, biçim ve içerik olarak “değişimler”i gözlemlemek ve Antoine Berman’ın Yeniden Çeviri Varsayımını dayandırdığı görüşlerine uygunluğunu değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Yeniden çeviri , Edebi metin özellikleri , Balzac romanı , Antoine Berman , Goriot Baba çevirileri.

Kaynakça

• Ataç, N. (1999). Tercümeye dair. Ö. Yağcı (Yay. Hazırlayan), Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Çevirileri Seçkisi içinde (s. 15-17). T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları/ 2339.
• Bakhtine, M. (1978). Esthétique et théorie du roman (Traduit du russe par D. Olivier). Gallimard. (L’œuvre originale a été publiée en 1973.)
• Balzac, H de (1943). Goriot Baba (Çev. N. S. Örik). Maarif Mtb. (Orijinal çalışma 1835 yılında yayımlandı.)
• Balzac, H de (1963). Le Père Goriot (Introduction, notes et appendice critique par Pierre-Georges Castex). Garnier Frères.
• Balzac, H de (1972). Goriot Baba (Çev. T. Yücel). Varlık Yayınları: Akça Mtb. (Orijinal çalışma 1835 yılında yayımlandı.)
• Balzak, H dö (1934). Gorio Baba (Çev. H. Rifat). Vakit Mtb. (Orijinal çalışma 1835 yılında yayımlandı.)
• Barthes, R. (1974). Théorie du texte. Études à l’école pratique des hautes études. Encyclopædia Universalis [en ligne]. https://www.universalis.fr/encyclopedie/theorie-du-texte/3-le-texte-et-l-oeuvre/
• Bensimon, P. (1990). Présentation. Palimpsestes, 4(1), IX-XIII.
• Berman, A. (1990). La retraduction comme espace de la traduction. Palimpsestes, 4(1), 1-7. https://doi.org/10.4000/palimpsestes.596
• Cengiz, B. P. (2020). Yeniden çeviri hipotezi bağlamında çeviri intihali. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi - Istanbul University Journal of Translation Studies, 12, 17-28.
• Dino, G. (1988). Güzin Dino’yla söyleşi. Metis Çeviri Araştırmaları Dergisi, 3, 11-19.
• Gambier, Y. (2011). La retraduction : ambiguïtés et défis. E. Monti et P. Schnyder (Ed.), Autour de la retraduction. Perspectives littéraires européennes dans (p. 49-66). Orizons.
• Gerfaud, J.-P. & Tourrel, J.-P. (2004). La littérature au pluriel. Enjeux et méthode d’une lecture anthropologique. De Boeck.
• Gökduman, U. C. (2019). Yeniden çeviride yan metinsel ögeler: Yeniden çevirmen olarak Cemil Meriç’in Balzac çevirisi üzerine bir inceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Ö5, 334-345. https://doi.org/10.29000/rumelide.606204
• Israel, F. (1990). Traduction littéraire et théorie du sens. M. Lederer (Ed.), Etudes traductologiques dans (p. 29-43). Minard Lettres Modernes.
• Jakobson, R. (1963). Essais de linguistique générale. Ed. Minuit.
• Monti, E. (2011). Introduction: La retraduction, un état des lieux. E. Monti et P. Schnyder (Ed.), Autour de la retraduction. Perspectives littéraires européennes dans (p. 9-20). Orizons.
• Olgun, G. M. ve Pınarbaşı, D. (2022). Çeviri eşikleri: Yan metinsel unsurlarda çeviri süreçleri ve çevirmenin sesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 31, 1748-1779. https://doi.org/10.29000/rumelide.1222087
• Okyayuz, A. Ş. (2016). Yeniden çeviriler: Farklılaşan yorumlar ve sunumlar. Frankofoni, 28(1), 189-206.
• Oshita, Y. (2000). L'imaginaire mélodramatique dans l'Œuvre de Balzac. L'Année balzacienne, 1, 315-329. https://doi.org/10.3917/balz.001.0315
• Ricardou, J. (1971). Pour une théorie du nouveau roman. Seuil.
• Sartre, J.-P. (1982). Edebiyat nedir? (Çev. B. Onaran). Payel Yayınevi. (Orijinal çalışma 1948 yılında yayımlandı.)
• Todorov, T. (2014). Poetikaya giriş (Çev. K. Şahin). Metis Eleştiri. (Orijinal çalışma 1973 yılında yayımlandı.)
• Yıldırım, Ö. (2019). Felsefe sözlüğü. Erişim adresi: https://www.felsefe.gen.tr/felsefe-sozlugu/