TÜRKİYE’DE KENTSEL MEKANIN DÖNÜŞÜMÜ VE DEĞİŞEN TOPLUMSAL İLİŞKİLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: FARUK FİLMİ ÖRNEĞİ

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 26, 92 - 110, 16.10.2025

İlknur Beyaz Özbey

https://doi.org/10.20304/humanitas.1696562

Öz

Bu çalışma, 2000’li yıllarda Türkiye’de kentsel mekanın dönüşüm sürecini ve bu sürecin toplumsal ilişkiler üzerindeki etkilerini anlamayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda bu çalışma, günümüz Türkiye’sinin neoliberal küresel kalkınma süreçlerinin kentsel mekanları nasıl dönüştürdüğüne ve bu dönüşümün bireylerin yaşam pratiklerini nasıl etkilediğine odaklanmaktadır. Kentsel mekânlarda bireylerin gündelik yaşam pratiklerini nasıl şekillendirdiği, kentsel dönüşüm sürecinde kentsel mekânların nasıl imgesel bir anlam kazandığı, bu süreçte bireylerin karar mekanizmalarında nerede yer aldıkları ve bu sürecin ne tür yeni eşitsizlikleri ürettiği bu çalışmanın temel sorunsalını oluşturmaktadır. Bu sorunsal çerçevesinde, çalışmada, 2024 yılında gösterime giren ‘Faruk’ filmi örneği üzerinden Türkiye’nin kentsel dönüşüm sürecinin bireysel ve toplumsal yaşam üzerindeki etkileri analiz edilmektedir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi çerçevesinde tematik analiz tekniğine başvurulmuştur. Bu kapsamda, Faruk filmi, kentsel dönüşüm, bireyselleşme, katılım, eşitsizlik, mekan ve toplumsal değerler temaları üzerinden analiz edilmiştir. Yapılan analizler çerçevesinde, bu çalışmada, kentsel dönüşümün toplumsal düzeyde mesafeli, uzak, samimi olmayan ve bireyselci anlayışları öne çıkardığı görülmüştür. Kentsel dönüşüm sürecinin hızlı yaşandığı dönemlerde yaşlı, yavaş ve yeniliğe çabuk uyum sağlayamayanların ötekileştirildiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu sürecin bireylerin toplumsal katılımından uzak bir şekilde gerçekleştiği anlaşılmıştır. İnşaata dayalı hızla dönüşen yeni kentsel mekanların gücün, başarının ve ihtişamın sembolü olan gökdelenler üzerinden şekillendiği ve toplumsal ve ekonomik eşitsizliklerin izdüşümüne dönüştüğü gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kentleşme , Mekan , Kentsel Mekan , Türk Sineması , Türkiye

TRANSFORMATION OF URBAN SPACE IN TÜRKİYE AND ITS EFFECTS ON CHANGING SOCIAL RELATIONS: THE CASE OF FARUK FILM

Öz

This study aims to understand the transformation process of urban space in Turkey in the 2000s and the effects of this process on social relations. The main problematic of this study is how urban spaces shape the daily life practices of individuals, how urban spaces gain an imaginary meaning in the process of urban transformation, where individuals take part in decision-making mechanisms in this process and what kind of new inequalities this process produces. Within the framework of this problematic, the study analyses the effects of Turkey's urban transformation process on individual and social life through the example of the film ‘Faruk’, which was released in 2024. In the study, thematic analysis technique was used within the framework of qualitative research method. In this context, the film Faruk was analysed through the themes of urban transformation, individualisation, participation, inequality, space and social values. In this context it has been observed that urban transformation has brought forward distant, distant, insincere and individualistic understandings at the social level. It has been concluded that the elderly, slow and those who cannot adapt to innovation quickly are marginalised in periods when the urban transformation process is experienced rapidly. It has been understood that this process takes place far from the social participation of individuals. It has been observed that new urban spaces, which are rapidly transformed based on construction, are shaped through skyscrapers, which are the symbols of power, success and splendour, and have turned into a projection of social and economic inequalities.

Anahtar Kelimeler

Urbanization , Space , Urban Space , Turkish Cinema , Türkiye

Kaynakça

• Alpman, P. S. (2019). Mekân, kimlik, sınıf: Farklar neden bir arada barınamazlar? İdealkent, 26(10), 373-401. https://doi.org/10.31198/idealkent.519245
• Alptekin, M. Y. (2025). Kentsel dönüşüm ve sosyal adalet. M. Y. Alptekin (Ed.). Şehir sosyolojisi, (s. 317-339), Nobel Yayınları.
• Altunışık, R., Çoşkun, R., Bayraktaroğlu, S. ve Yıldırım, E. (2007). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: SPSS uygulamalı (10. baskı). Sakarya Yayıncılık.
• Alver, K. (2007). Siteril hayatlar: Kentte mekânsal ayrışma ve güvenlikli siteler (1. baskı). Hece Yayınları.
• Alver, K. (2017). Kent imgesi. K. Alver (Ed.). Kent sosyolojisi, (s. 11-37). Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Aslan, Ş. (2022). Mekân, kimlik ve politika: Kent sosyolojisi yazıları (1. baskı). Ütopya Yayınevi.
• Aydın, S. (2020). Mekân üzerinden politik kimlik inşası (1. baskı). Efeakademi Yayınları.
• Ayhan, D. (2022). Mekânsal aidiyet: Mekân sosyolojisine yeni bir bakış (1. baskı). Çizgi Kitabevi.
• Bayırbağ, M. K., Schindler, S. ve Penpecioğlu, M. (2023). The limits to urban revolution: the transformation of Ankara, Turkey, under the Justice and Development Party. Urban Geography, 44(8), 1677-1700. https://doi.org/10.1080/02723638.2022.2125662
• Bogardus, E. S. (1925). Measuring social distances. Journal of Applied Sociology 9: 299-308.
• Bogardus, E. S. (1933). A social distance scale. Sociology and Social Research, 17, 265-271.
• Bölükbaşı, A. (2024). Kentleşmeyi planlamak: Kalkınma planlarındaki şehirleşme politikalarının dönüşümü. HUMANITAS - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 12(Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı), 86-110.
• Castree, N. (2021). David Harvey. P. Hubbard ve R. Kitchin Ed.), Mekân ve yer üzerine büyük düşünürler, (s. 405-419). Örgün Yayınevi.
• Çavuşoğlu, E. ve Strutz, J. (2014). Producing force and consent: Urban transformation and corporatism in Turkey. City, 18(2), 134-148. https://doi.org/10.1080/13604813.2014.896643
• Çoban, F. (2016). Kentsel mekânın dikey örgütlenişi: Gökdelenler. Ö. Sarı ve A. Esgin (Ed.). Toplumsal analizler ekseninde kent fragmanları, (s. 109-143). Phoenix Yayınları.
• Erdönmez, E. (2020). Kenti bir kamu alanı olarak okuma. H. Taşçı ve N. Nebati (Ed.). Şehir üzerine düşünceler I, (s. 117-133). Kaknüs Yayıncılık.
• Erman, T. (2016). Kentsel dönüşümün eleştirel analizi. (Der. İ. Kaya). Yeni Türkiye’nin toplumsal yapısı, (s. 79-93). İmge Kitabevi Yayınları.
• Frisby, D. (2012). Modernlik fragmanları: Simmel, Kracauer ve Benjamin'in eserlerinde modernlik teorileri. (Çev. A. Terzi, 1. baskı), Metis Yayınları.
• Genç, F. N. (2008). Türkiye’de kentsel dönüşüm: Mevzuat ve uygulamaların genel görünümü. Yönetim ve Ekonomi, 15(1), 115-130.
• Gierny, T. F. (2000). A space for place in sociology. Annual Review of Sociology, 26(1), 463-496. https://www.jstor.org/stable/223453
• Güleç-Solak, S. (2017). Mekân-kimlik etkileşimi: Kavramsal ve kuramsal bir bakış. Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(1), 13-37.
• Harvey, D. (2003). Sosyal adalet ve şehir. (Çev: Mehmet Moralı), İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2017). Kent deneyimi. (Çev. E. Soğancılar, 3. baskı). Sel Yayıncılık.
• Kars-Kaynar, A. (2015). Sermayenin coğrafyası: Yayılan sermayenin daralan mekânları (1. baskı). Notabene Yayınları.
• Kurtuluş, H. (2017). Kent sosyolojisinde değişen kavrayışlar ve Türkiye’nin kentleşme deneyimi. (Çev. Ö. Uğurlu, N.Ş. Pınarcıoğlu, A. Kanbak ve A. Şiriner). Türkiye perspektifinden kent sosyolojisi çalışmaları, (s. 177-227). Örgün Yayınevi.
• Lefebvre, H. (2015). Mekânın üretimi. (Çev. I. Ergüden, 3 baskı). Sel Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2022). Şehir hakkı II: Mekân ve siyaset. (Çev. M. Yetkin, 1. baskı). Sel Yayıncılık.
• Hubbard, P. ve Kitchin, R. (2021). Giriş: Neden büyük düşünürler? (P. Hubbard ve R. Kitchin, Ed., E. Ş. Ataman, Çev.). Mekan ve yer üzerine büyük düşünürler. Litera Yayıncılık.
• Namey, E., Guest, G., Thairu, L., ve Johnson, L. (2008). Data reduction techniques for large qualitative data sets. G. Guest & K. MacQueen (Ed.), Handbook for team-based qualitative research. (pp. 137-161). Rowman Altamira.
• Nebati, N. (2020). Şehirli kimdir? H. Taşçı ve N. Nebati (Ed.). Şehir üzerine düşünceler I, (s. 73-93). Kaknüs Yayınları.
• Neuman, W. L. (2014). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nitel ve nicel yaklaşımlar 2. (Çev. S. Özge, 7. baskı). Yayınodası Yayınları.
• Proshansky, H. M., Fabian, A.K. ve Kaminoff, R. (1983). Place-identity: Physical world socialization of the self. Journal of Environmental Psychology, (3), 57-83. https://doi.org/10.1016/S0272-4944(83)80021-8
• Punch, K. F. (2014). Sosyal araştırmalara giriş: Nicel ve nitel yaklaşımlar. (Çev. D. Bayrak, H. B. Arslan ve Z. Akyüz, 3. baskı). Siyasal Kitabevi Yayınları.
• Saraçoğlu, C. ve Demirtaş‐Milz, N. (2014). Disasters as an ideological strategy for governing neoliberal urban transformation in Turkey: Insights from Izmir/Kadifekale. Disasters, 38(1), 178-201.
• Simmel, G. (1997). On the Essence of Culture. David Frisby & Mike Featherstone (Ed.), Simmel on Culture, Selected Writings, (pp. 40-45), Sage Publications.
• Simmel, G. (2009). Bireysellik ve kültür. (Çev. T. Birkan, 1. baskı). Metis Yayınları.
• Şentürk, Ü. (2016). Modern kent: Mekanın yapay metamorfozu. Ö. Sarı ve A. Esgin (Ed.), Toplumsal Analizler Ekseninde Kent Fragmanları, (s. 77-108). Phoenix Yayınları.
• Şentürk, M. (2017). Kentsel dönüşümün sosyolojisi. K. Alver (Ed.), Kent Sosyolojisi, (s. 377-395), Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Taşçı, H. (2021). Bir hayat tarzı olarak şehir, mekân, meydan (2. baskı). İstanbul: Kaknüs Yayıncılık.
• Türk, E. & Bölükbaşı, A. (2021). “Gecekondulaşmadan Kentsel Dönüşüme Türkiye’nin Kentleşme Süreci”, Kent Sosyolojisi Üzerine Senfonik Okumalar (iç.), Ed.: Ünal Şentürk, Çanakkale: Paradigma Akademi Yayıncılık.
• Yaman, F. T. ve Şahinbaş, U. (2017). Türkiye’de kentsel dönüşüm. ABMYO Dergisi, (47), 53-77.