Yaşlı Bireylerin İlaç Uyumsuzluğu İle İlişkili İlaç Kullanım Davranışları ve Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi ile İlişkisi

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 3, 132 - 140, 08.10.2019

Özlem Öztaş Gülbahar Aslan Korkmaz

https://doi.org/10.31125/hunhemsire.630763

Cited By: 4

Öz

Amaç: Çalışma, yaşlı bireylerin ilaç uyumsuzluğu ile ilişkili ilaç kullanım davranışları ve bu davranışların sağlık okuryazarlığı
düzeyi ile ilişkisini belirlemek amacıyla yapılmıştır.
Gereç ve Yöntem: Çalışma tanımlayıcı-kesitsel tiptedir. Araştırmanın evrenini, Denizli’de bulunan iki Aile Sağlığı Merkezi’ne
kesin kayıtlı olan 65 yaş ve üstü toplam 1654 kişi oluşturmuştur. Örneklem büyüklüğü, evrenin bilindiği durumlarda kullanılan
formülle 282 kişi olarak hesaplanmış, 280 kişi örnekleme dahil edilmiştir. Araştırma verileri, Eylül 2016-Nisan 2017 tarihleri
arasında herhangi bir nedenle aile sağlığı merkezine başvuran yaşlı bireylerden toplanmıştır. Veriler, yaşlıların Sosyo-Demografik
Özellikleri ve Sağlık Durumu Tanılama Formu, Yaşlıların İlaç Kullanımına Yönelik Bilgi ve Davranışlarını Belirleme Formu ve
Yetişkin Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. İstatistiksel analiz için sayı, yüzde ve lojistik regresyon analizi
kullanılmıştır.
Bulgular: Yaşlı bireylerin en sık rastlanan ilaç uyumsuzluğu ile ilişkili ilaç kullanım davranışının ilaçlarını almayı unutma (%46.4)
olduğu belirlenmiştir. Sağlık okuryazarlığı ölçeği puan ortalaması 11,75±3,97 olarak saptanmış ve orta düzeye yakın olarak
değerlendirilmiştir. Yapılan lojistik regresyon analizi sonucunda düşük sağlık okuryazarlık düzeyi; ilaçları almayı unutma ve iyi
hissettiğinde doktora sormadan ilacı bırakma davranışları için risk faktörü olarak belirlenmiştir.
Sonuç: Düşük sağlık okuryazarlık düzeyi; ilaçları almayı unutma ve iyi hissettiğinde doktora sormadan ilacı bırakma davranışları
için risk faktörü olarak belirlenmiştir. Bu sonuç doğrultusunda sağlık okuryazarlık düzeyi düşük yaşlı bireylerin özellikle ilaçları
almayı unutma ve iyi hissettiğinde doktora sormadan ilacı bırakma davranışlarının ele alınması önerilebilir. 

Anahtar Kelimeler

İlaç kullanımı, ilaç uyumsuzluğu, sağlık okuryazarlığı, yaşlı

Kaynakça

• İstatistiklerle Yaşlılar. Türkiye İstatistik Kurumu. (İnternet).2016. /Erişim Tarihi: 20.08.2017 URL: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=2464 2. Akıcı A, Kalaça S, Uğurlu MÜ, Çalı Ş, Oktay Ş. Pratisyen hekimlerin yaşlılarda akılcı ilaç kullanımı alışkanlıklarının değerlendirilmesi. Turkish Journal of Geriatrics. 2001; 4 (3): 100-105. 3. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T.C. Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK. 2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Ankara: 2014. (Yayın No: NEE-HÜ.14.01). 4. Solmaz T, Akın B. Evde yaşayan yaşlılarda ilaç kullanımı ve kendi kendine ilaç kullanım yetisi. Türk Geriatri Dergisi. 2009;12(2):72-81. 5. Önal Ö, Durukan E. Burdur ilinde yaşayan yaşlılarda polifarmasi sıklığı ve polifarmasiyi etkileyen etmenler (Frequency of polypharmacy and risk factors in the elderly in Burdur). Turk J Geriatrics. 2018;21(4):550-556. 6. Gazmararian JA, Kripalani S, Miller MJ, Echt KV, Ren J, Rask K. Factors associated with medication refill adherence in cardiovascularrelated diseases: a focus on health literacy. J Gen Intern Med. 2006;21(12):1215-1221. 7. Keller DL, Wright J, Pace HA. Impact of health literacy on health outcomes in ambulatory care patients: A systematic review. Ann Pharmacother. 2008;42(9):1272-1281. 8. Sayın Kasar K, Karadakovan A. Yaşlı bireylerde antihipertansif ilaç kullanım hatalarının incelenmesi. J Cardiovasc Nurs. 2017;8(15):20-27. 9. Dawood OT, Hassali MA, Saleem F. Factors affecting knowledge and practice of medicine use among the general public in the State of Penang, Malaysia. J Pharm Health Serv Res. 2017;8(1):51–57. 10. Cooney D, Pascuzzi K. Polypharmacy in the elderly: focus on drug interactions and adherence in hypertension. Clin Geriatr Med. 2009;25(2):221-233. 11. McDonald HP, Garg AX, Haynes BR. Interventions to enhance patient adherence to medication prescriptions. JAMA. 2002;288(22):2867- 2880. 12. MacLaughlin EJ, Raehl CL, Treadway AK, Sterling TL, Zoller DP, Bond CA. Assessing medication adherence in the elderly. Drug Aging. 2005;22(3):231-255. 13. Ratzan SC, Parker RM. In National Library of Medicine current bibliographies in medicine: Health literacy. In: Selden CR, Zorn M, Ratzan SC, Parker RM, editors. Bethesda, MD: National Institutes of Health; 2000. (NLM Pub. No. CBM 2000–1). 14. Nutbeam D. Health literacy as a public health goal: A challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century. Health Promot Int. 2000;15(3):259-267. 15. Heijmans M, Waverijn G, Rademakers J, Vaart R, Rijken M. Functional, communicative and critical health literacy of chronic disease patients and their importance for self-management. Patient Educ Couns. 2015;98(1):41–48. 16. World Health Organization (WHO). Health literacy: The solid facts. URL:http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0008/190655/e96854.pdf (19.07.2016). 17. Lindquist LA, Go L, Fleisher J, Jain N, Friesema E, Baker DW. Relationship of health literacy to intentional andunintentional non-adherence of hospital discharge medications. J Gen Intern Med. 2012; 27(2):173-178. 18. Okyay P, Abacıgil F, Harlak H. Türkiye Sağlık Okuryazarlık Ölçeği-32, Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçekleri Güvenilirlik ve Geçerlilik Çalışması. Okyay P, Abacıgil F, editörler. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı; 2016. Yayın No: 1025. 19. Baker DW, Wolf MS, Feinglass J, Thompson JA, Gazmararian JA, Huang J. Health literacy and mortality among elderly persons. Arch Intern Med. 2007;167(14):1503-1509. 20. Lee YM, Yu HY, You, Son YJ. Impact of health literacy on medication adherence in older people with chronic diseases. Collegian. 2017;24(1):11-18. 21. Shiyanbola OO, Unni E, Huang YM, Lanier C. The association of health literacy with illness perceptions, medication beliefs, and medication adherence among individuals with type 2 diabetes. Res Social Adm Pharm. 2018;14(9):824-830. 22. Fan JH, Lyons SA, Goodman MS, Blanchard MS, Kaphingst KA. Relationship Between Health Literacy and Unintentional and Intentional Medication Nonadherence in Medically Underserved Patients With Type 2 Diabetes. Diabetes Educ. 2016;42(2):199-208. 23. Kripalani S, Schmotzer B, Jacobson TA. Improving medication adherence through graphically enhanced interventions in coronary heart disease (IMAGE-CHD): a randomized controlled trial. J Gen Intern Med. 2012; 27(12):1609-1617. 24. Joyner-Grantham J, Mount DL, McCorkle OD, Simmons DR, Ferrario CM, Cline DM. Self-reported influences of hopelessness, health literacy, lifestyle action, and patient inertia on blood pressure control in a hypertensive emergency department population. Am J Med Sci. 2009; 338(5):368-372. 25. Sümbüloğlu V, Sümbüloğlu K. Klinik ve Saha Araştırmalarında Örnekleme Yöntemi ve Örneklem Büyüklüğü. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi; 2005. 26. Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V. Biyoistatistik. 14.Baskı. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi; 2010. 27. Özbek S, Kaya E, Tekin A, Doğan Ş. Yaşlılarda tedaviye uyum. Türk Geriatri Dergisi. 2006;9(3):177-181. 28. Ostini R, Kairuz T. Investigating the association between health literacy and non-adherence. Int J Clin Pharm. 2014;36(1):36-44. 29. Turhan Ö, Kibar E, Ekren E ve ark. Yaşlılarda ilaç uyumu: Üniversite hastanesi tabanlı tanımlayıcı bir çalışma. Nobel Med. 2014;10(2):31-38. 30. Demirbağ BC, Timur M. Bir grup yaşlının ilaç kullanımı ile ilgili bilgi, tutum ve davranışları. Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2012;(11)1:1-8. 31. Sayın Kasar K, Kızılcı S. Oral Antidiyabetik İlaç Kullanım Hataları ve Etkileyen Faktörler. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi.2017;6(3):128-137. 32. Sezer A, Kadıoğlu H. Yetişkin sağlık okuryazarlığı ölçeği’nin geliştirilmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2014;17(3):165-170. 33. Folstein M, Anthony JC, Parhad I, Duffy B, Gruenberg EM. The meaning of cognitive impairment in the elderly. J Am Geriatr Soc. 1985;33(4):228-235. 34. Güngen C, Ertan T, Eker E, Yaşar R. Engin F. Standardize mini mental test’in Türk toplumunda hafif demans tanısında geçerlilik ve güvenilirliği. Türk Psikiyatri Dergisi. 2002; 13(4): 273-281. 35. Schmitt Júnior AA, Lindner S, Helena ET. Assessment of adherence in elderly patients in primary care. Rev. Assoc. Med. Bras. 2013;59(6):614-621. 36. Çakır Dolu İ, Bilgili N. Ankara’da yaşayan bir grup yaşlı bireyde ilaç kullanımuygulamaları ve ilaç bilgi düzeylerinin belirlenmesi. TAF Prev Med Bull. 2010;9(1):37-44. 37. Akkuş Y, Karatay G. Kars’ta 60 yaş ve üstü bireylerin ilaç kullanım bilgi vedavranışlarının değerlendirilmesi. TÜBAV Bilim Dergisi. 2011;4(3):214-220. 38. Al-Hashar A, Al Sinawi H, Al Mahrizi A, Al-Hatrushi M. Prevalence and covariates of polypharmacy in elderly patients on discharge from a tertiary care hospital in Oman. Oman Med J. 2016;31(6):421-425. 39. Urfer M, Elzi L, Dell-Kuster S, Bassetti S. Intervention to ımprove appropriate prescribing and reduce polypharmacy in elderly patients admitted to an ınternal medicine unit. PLoS One. 2016; 30;11(11):1-15.