GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ’Nİ BEKLERKEN: PROJENİN TAMAMLANMASINI GECİKTİREN FAKTÖRLER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2019, Cilt: 37 Sayı: 2, 241 - 270, 28.06.2019

Arda Bilgen

https://doi.org/10.17065/huniibf.375707

Öz

Güneydoğu Anadolu Projesi
(GAP), Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin su ve toprak kaynaklarını geliştirmek ve
Fırat-Dicle Havzası’nda sulama yapmak ve hidroelektrik enerji üretmek adına
1977’de başlatılmış, sonraki aşamalarda çok sektörlü, sürdürülebilir insani
gelişmeye dayalı entegre bir bölgesel kalkınma projesine dönüştürülmüştür. Her
ne kadar GAP geniş kapsamı; iddialı amaçları; olumlu ve olumsuz etkileri;
teknik, siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel ve ekolojik boyutlarıyla hem
Güneydoğu Anadolu Bölgesi, hem Türkiye, hem de Orta Doğu için hayati önem
taşısa da, normal şartlarda 2005 yılında tamamlanması gereken proje 2018 itibarıyla
hâlâ tamamlanamamıştır. Resmî verilere göre GAP kapsamındaki enerji
projelerinin %74’ünün ve sulama projelerinin yaklaşık %25’inin tamamlanabildiği
düşünüldüğünde, projenin yakın gelecekte bitirilebileceğini iddia etmek de
güçtür. Bu çalışma, literatürde bugüne kadar ampirik veriler ışığında ve
sistematik olarak cevaplanmamış olan “GAP neden tamamlanamıyor?” sorusuna
odaklanmaktadır. Buna göre çalışma, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 1975–2014
yılları arasındaki tartışmaların, GAP
Bölge Kalkınma İdaresi arşivinin ve GAP’ın planlama ve uygulama aşamalarında
rol oynamış aktörlerle yapılan 64 derinlemesine görüşmenin analizi sonucu GAP’ı
geciktiren başlıca 10 faktör olduğuna işaret etmekte, bu faktörleri detaylı
olarak inceleyerek projenin geçmişine, şimdiki durumuna ve gelecekte
izleyebileceği yola dair yeni ve daha iyi bir bakış açısı sunmaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Güneydoğu Anadolu Projesi, GAP, GAP Bölgesi, kalkınma, bölgesel kalkınma, gecikme

WAITING FOR THE SOUTHEASTERN ANATOLIA PROJECT: AN EXPLORATION OF THE FACTORS THAT STALL THE PROJECT’S PROGRESS

Öz

Initiated
in the 1970s, the Southeastern Anatolia Project (GAP) initially aimed primarily
at the construction of 22 dams and 19 hydroelectric power plants on the Tigris
and Euphrates rivers and of extensive irrigation networks to produce
hydroelectric energy and irrigate 1.8 million hectares of land in southeastern
Turkey. Later, the scope of GAP broadened significantly as it became a more
comprehensive scheme of modernization. Thanks to its massive size and
transformative power, the project has had a crucial impact on shaping the
dynamics of Turkey’s domestic and international affairs. Despite this, GAP
could not be completed in 2005 as scheduled. According to the latest figures,
only 74% of the energy projects and 30.4% of the irrigation projects have been
completed. In the literature, however, the failure of not completing GAP on
time as well as the issues that caused the project to stall have not received
adequate attention. This study seeks to fill this gap and explore the factors
that stall the project’s progress. Based on parliamentary proceedings from 1975
to 2014, the archival resources of the GAP Regional Development Administration,
and 64 semi-structured interviews conducted with relevant actors, the study
highlights ten major factors and examines each to provide a fresh perspective
on the past, present, and future of the project. 

Kaynakça

• Akçakaya, M. (2017), “Yeni Yönetim Anlayışının Yerel Yönetimlere Yansımaları”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9, 105–130.
• Akşit, B., A. Akçay (1997), “Sociocultural Aspects of Irrigation Practices in South-eastern Turkey”, International Journal of Water Resources Development, 13(4), 523–540.
• Altınbilek, D. (2004), “Development and Management of the Euphrates-Tigris Basin”, Water Resources Development, 20(1), 15–33.
• Altınbilek, D., H. Akçakoca (1997), “Innovative Approaches in Water Resources Development in Southeastern Anatolia Project (GAP)”, International Journal of Water Resources Development, 13(4), 485–504.
• Anadolu Ajansı (2016), “Orman ve Su İşleri Bakanı Eroğlu: 2019 Sonu İtibariyle GAP ile Alakalı Tüm Çalışmalar Tamamlanacak”, 30 Ocak, http://aa.com.tr/tr/ekonomi/orman-ve-su-isleribakani-eroglu-2019-sonu-itibariyle-gap-ile-alakali-tum-calismalar-tamamlanacak /512669.
• Andrews, N., S. Bawa (2014), “A Post-Development Hoax? (Re)-examining the Past, Present and Future of Development Studies”, Third World Quarterly, 35(6), 922–935.
• Ayboğa, E. (2009), “Turkey’s GAP and its Impact in the Region”, Kurdish Herald, 1(5).http://www.kurdishherald.com/issue/005/article03.php.
• Bağış, A.İ. (1997), “Turkey’s Hydropolitics of the Euphrates-Tigris Basin”, International Journal of Water Resources Development, 13(4), 567–582.
• Beleli, Ö. (2005), “Regional Policy and EU Accession: Learning from the GAP Experience”, Turkish Policy Quarterly, 4, 87–96.
• Benek, S. (2009), “Ortaya Çıkışı, Gelişme Seyri ve Bölgeye Etkileri Bakımından Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)”, SBF Dergisi, 64(3), 45–71.
• Bilgen, A. (2018a), “A Project of Destruction, Peace, or Techno-Science? Untangling the Relationship Between the Southeastern Anatolia Project (GAP) and the Kurdish Question in Turkey”, Middle Eastern Studies, 54(1), 94–113.
• Bilgen, A. (2018b), “The Southeastern Anatolia Project (GAP) Revisited: The Evolution of GAP over Forty Years”, New Perspectives on Turkey, 58, 125–154.
• Bilgen, A. (2018c), “Turkey’s Southeastern Anatolia Project (GAP): A Qualitative Review of the Literature”, British Journal of Middle Eastern Studies, doi: 10.1080/13530194.2018.1549978.
• Chant, S., C. McIlwaine (2009), Geographies of Development in the 21st Century: An Introduction to the Global South, Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Cowen, M., R. Shenton (1995), “The Invention of Development”, in J. Crush (ed.), The Power of Development, Londra ve New York: Routledge, 25–43.
• Crewe, E., E. Harrison (1998), Whose Development?: An Ethnography of Aid, Londra ve New York: Zed.
• Çakmak, E.H., A.H. Akder (2012), “Tarım Politikaları ve GAP Bölgesi: Pozisyon Ne Olmalı?”, Türkiye Ekonomi Kurumu, 30.
• Çarkoğlu, A., M. Eder (2001), “Domestic Concerns and the Water Conflict over the Euphrates-Tigris River Basin”, Middle Eastern Studies, 37(1), 41–71.
• Çullu, M.A. (2011), Toprak Tuzlulaşması, Şanlıurfa ve Ankara: GAP-BKİ.
• Demirbolat, A. (1998), “Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ve Toplumsal Kalkınma”, Eğitim ve Bilim, 22(109), 42–44.
• Development Foundation of Turkey. (1994), Women’s Status in the GAP Region and Their Integration to the Process of Development: Executive Summary, Ankara: GAP-RDA.
• Dinçsoy, E.E., F. Ichiminami (2006), “An Assessment of the Southeastern Anatolia Region in Turkey in Terms of the Sustainable Development Targets”, Journal of the Faculty of Environmental Science and Technology, Okayama University, 11(1), 75–81.
• Diyarbakır Tabip Odası (2001), GAP Bölge Kalkınma Planı Sağlık Sektörü Raporu, Ankara: GAP-BKİ.
• Elmas, G. (2004), “Women, Urbanization and Regional Development in Southeast Anatolia: A Case Study for Turkey”, Turkish Studies, 5(3), 1–24.
• Escobar, A. (1995), Encountering Development: The Making and Unmaking of the Third World, Princeton: Princeton University Press.
• Fazlıoğlu, A. (2007), “Social Dimension in Regional Development: GAP Experience of Turkey’s Southeastern Anatolia”, Regional Planning and Sustainable Development Conference, Damascus University, Şam, Suriye.
• GAP Bölge Kalkınma İdaresi (1999), GAP Sosyal Eylem Planı, Ankara: GAP-BKİ.
• GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2002), Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma Planı: Ana Rapor, 2, Ankara: GAP-BKİ.
• GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2008), GAP Eylem Planı 2008–2012, Ankara: GAP-BKİ.
• GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2012a), GAP’ta Şehirleşme ve Sosyalleşme, İstanbul: GAP-BKİ.
• GAP Bölgesel Kalkınma İdaresi (2012b), GAP ve Enerji, İstanbul: GAP-BKİ.
• GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2014), GAP Eylem Planı 2014–2018, Ankara: GAP-BKİ.
• GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2016), Sosyo-Ekonomik Göstergeler: GAP-Türkiye, http://www.gap.gov.tr/upload/dosyalar/pdfler/icerik/istatiski_veriler/Sosyo-Ekonomik-Gostergeler.pdf
• GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2017), 2017 Performans Programı, http://yayin.gap.gov.tr/2017-performans-programi-yayin-402fe39487.html.
• GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2018), GAP Son Durum, http://yayin.gap.gov.tr/2017-gap-son-durum-yayin-13a66a26b5.html.
• Gökçe, B. (2009), “Bir Bölgesel Dönüşüm Projesi Olarak GAP: GAP’ın Dünü ve Bugüne Etkileri”, VI. Ulusal Sosyoloji Kongresi, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın, Türkiye.
• Gökçe, B., A. Kasapoğlu, N.Ç. Kaya, Z. Güler (2010), Bölgesel Kalkınmanın Can Suyu GAP: Karşılaştırmalı Sosyal ve Ekonomik Yapı Araştırması, Ankara: GAP-BKİ ve Sosyoloji Derneği.
• Güler, Z., G. Savaş (2011), “Southern Anatolian Project (SAP) and Forced Migration in Turkey: Resettlement in Aydin/Didim and Konya/Yenikent due to Karakaya Dam”, European Journal of Social Sciences, 23(2), 183–204.
• Gündüz, A.Y., M. Kaya (2009), “Sanayileşmede Beşeri Sermayenin Önemi: Örnek GAP Bölgesi”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 56–74.
• Harris, L.M. (2002), “Water and Conflict Geographies of the Southeastern Anatolia Project”, Society & Natural Resources, 15(8), 743–759.
• Herath, D. (2009), “The Discourse of Development: Has it Reached Maturity?”, Third World Quarterly, 30(8), 1449–1464.
• Jongerden, J. (2010), “Dams and Politics in Turkey: Utilizing Water, Developing Conflict”, Middle East Policy, 17(1), 137–143.
• Karasu, K. (2015), “Kalkınma Ajansları: ‘Modelimi Kaybettim. Hükümsüzdür’ (Ölçek Siyasetinin Yerelliği)”, SBF Dergisi, 70, 273–316.
• Karasu, K. (2017), “Topraktan Bağımsızlaşmaya ve Merkezileşmeye Tartışmaları Çerçevesinde Kamu Örgütlenmesi”, Memleket Siyaset Yönetim, 12(28), 81–110.
• Kayan, A. (2013), “GAP Bölgesindeki Kentleşmeden Doğan Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Dicle University Journal of Economics and Administrative Science Faculty, 2(3), 24–42.
• Kaya, N.Ç. (2010), “Farkındalık Yaratarak Kadını Güçlendirme: Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bir Kalkınma Modeli”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 13(2), 118–143.
• Kaygusuz, K. (1999), “Energy and Water Potential of the Southeastern Anatolia Project (GAP)”, Energy Sources, 21(10), 913–922.
• Kibaroğlu, A. (2012), “Fırat-Dicle Havzası Sınıraşan Su Politikalarının Evrimi: İşbirliği İçin Fırsatlar ve Tehditler”, Ortadoğu Analiz, 4(43), 70–83.
• Kibaroğlu, A. (2015), “An Analysis of Turkey’s Water Diplomacy and its Evolving Position vis-à-vis International Water Law”, Water International, 40(1), 153–167.
• Konak, N. (2013), “Development and the Southeastern Anatolia Project (GAP): An Ecofeminist Inquiry”, in R.Ö. Dönmez ve F.A. Özmen (eds.), Gendered Identities: Criticizing Patriarchy in Turkey, Plymouth: Lexington, 51–66.
• Kömürcü, M. (2001), “Cultural Heritage Endangered by Large Dams and its Protection Under International Law”, Wisconsin International Law Journal, 20, 233–296. Kut, G. (1993), “Burning Waters: The Hydropolitics of the Euphrates and Tigris”, New Perspectives on Turkey, 9, 1–17.
• Küçük, H. (2018), “Yerel Özerklik Bağlamında Belediyelerin Denetimi: İtalya ve Türkiye Örneği”, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 6(1), 35–60.
• Laclau, E. (1996), Emancipation(s), Londra: Verso.
• Lorenz, F.M., E.J. Erickson (1999), The Euphrates Triangle: Security Implications of the Southeastern Anatolia Project, Washington, DC: National Defense University Press. Mıhçı, H. (2012), “Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki İnsani Kalkınma Düzeyi”, Türkiye Ekonomi Kurumu, 82.
• Miyata, S., T. Fujii (2007), “Examining the Socioeconomic Impacts of Irrigation in the Southeast Anatolia Region of Turkey”, Agricultural Water Management, 88, 247–252.
• Morvaridi, B. (1990), “Agrarian Reform and Land Use Policy in Turkey: Implications for the Southeast Anatolia Project”, Land Use Policy, 7(4), 303–313.
• Mutlu, S. (1996), “The Southeastern Anatolia Project (GAP) of Turkey: Its Context, Objectives, and Prospects”, Orient, 37, 59–86.
• Nestor, C.E. (1996), “Dimensions of Turkey’s Kurdish Question and the Potential Impact of the Southeast Anatolian Project (GAP): Part II”, The International Journal of Kurdish Studies, 9(1/2), 35–78.
• Özer, A. (1998), Modernleşme ve Güneydoğu, Ankara: İmge.
• Özok-Gündoğan, N. (2005), “‘Social Development’ as a Governmental Strategy in the Southeastern Anatolia Project”, New Perspectives on Turkey, 32, 93–111.
• Pieterse, J.N. (2001), Development Theory: Deconstructions/Reconstructions, Londra: Sage.
• Polatoğlu, A. (1995), “Southeastern Anatolia Project and Administrative Organization”, METU Studies in Development, 22(2), 191–206.
• Rist, G. (1997), The History of Development: From Western Origins to Global Faith, Londra ve New York: Zed.
• Rostow, W.W. (1971), Politics and the Stages of Growth, Cambridge: Cambridge University Press.
• Sachs, W. (2010), “Introduction”, in W. Sachs (ed.), The Development Dictionary, Londra ve New York: Zed, xv–1.
• Sakarya, E., Y. Aral, E. Aydın (2008), “Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Kalkınmasında Güneydoğu Anadolu Projesi ve Hayvancılığın Önemi”, Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 79(2), 35–42.
• The Sociology Association (1994), Survey on the Problems of Employment and Resettlement in Areas Affected by Dam Lakes in GAP Region, Ankara: GAP-RDA.
• The World Commission on Environment and Development (1987), Our Common Future, Oxford: Oxford University Press.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (1984, 7 Kasım), Tutanak Dergisi (Dönem 17, Yasama Yılı 2, Birleşim 22).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (1989a, 20 Haziran), Tutanak Dergisi (Dönem 18, Yasama Yılı 2, Birleşim 105).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (1989b, 20 Aralık), Tutanak Dergisi (Dönem 18, Yasama Yılı 3, Birleşim 52).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (1991, 19 Aralık), Tutanak Dergisi (Dönem 19, Yasama Yılı 1, Birleşim 18).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (1997a, 6 Mayıs), Tutanak Dergisi (Dönem 20, Yasama Yılı 2, Birleşim 89).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (1997b, 11 Aralık), Tutanak Dergisi (Dönem 20, Yasama Yılı 3, Birleşim 27).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (1999, 23 Kasım), Tutanak Dergisi (Dönem 21, Yasama Yılı 2, Birleşim 23).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2000, 1 Haziran), Tutanak Dergisi (Dönem 21, Yasama Yılı 2, Birleşim 103).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2007a, 17 Ekim), Tutanak Dergisi (Dönem 23, Yasama Yılı 2, Birleşim 8).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2007b, 6 Aralık), Tutanak Dergisi (Dönem 23, Yasama Yılı 2, Birleşim 31).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2008, 18 Aralık), Tutanak Dergisi (Dönem 23, Yasama Yılı 3, Birleşim 30).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2009, 25 Aralık), Tutanak Dergisi (Dönem 23, Yasama Yılı 4, Birleşim 42).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2010, 15 Aralık), Tutanak Dergisi (Dönem 23, Yasama Yılı 5, Birleşim 33).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2012, 3 Temmuz), Tutanak Dergisi (Dönem 24, Yasama Yılı 2, Birleşim 131).
• Türkiye İstatistik Kurumu (2015), İstatistiklerle Türkiye 2014, Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• Türkiye Parazitoloji Derneği (2003), GAP Bölgesi Halk Sağlığı Projesi Raporu. İzmir: GAP-BKİ.
• Tüzün, M., R. Yenigün (1999), “GAP Bölgesi’nde Hayvancılığın Geliştirilmesi”, GAP Dergisi, 7(12), 46–54.
• United Nations Development Programme (2017), Human Development Index (HDI).
• Ünver, İ.H.O. (1997), “South-eastern Anatolia Integrated Development Project (GAP), Turkey: An Overview of Issues of Sustainability”, International Journal of Water Resources Development, 13(2), 187–208.
• Warner, J. (2011), Flood Planning: The Politics of Water Security, Londra ve New York: I.B. Tauris.
• Welch, H. J. (Ed.), (2004), GAP Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Projesi 2001–2003: Sonuç Raporu, İstanbul: Türkiye Doğal Hayatı Koruma Derneği.
• Yenigün, K., M.H. Aydoğdu (2008), “Türkiye’nin En Büyük Entegre Su Kaynakları Projesi GAP Kapsamındaki Sulama ve Drenaj Sistemlerinin Genel Değerlendirilmesi”, Su Kaynakları, 1, 27–56.
• Ziai, A. (2009), “‘Development’: Projects, Power, and a Poststructuralist Perspective”, Alternatives, 34, 183–201.