Comparison of Health Indicators and Health Financing Models of OECD Countries

Yıl 2023, Cilt: 41 Sayı: 1, 44 - 61, 29.03.2023

Kevser Şahin , Esra Çiğdem Cezlan

https://doi.org/10.17065/huniibf.1096257

Cited By: 2

Öz

Health financing models adopted by countries affect their access to health services and thus health indicators. For this reason, the information obtained by comparing the health indicators of the countries and evaluating them according to the financing models is important. In this study, it is aimed to weight health indicators with AHP (Analytical Hierarchy Process) and to rank OECD countries with TOPSIS (Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution) method. Different from the studies in the literature, the data obtained and the evaluation of OECD countries according to health financing methods constitute the original side of the study. In the pairwise comparisons of health indicators, opinions of four experts were taken with the nine-scale scale developed by Saaty (2000). Maternal mortality rate was found to be the most effective criterion within the scope of the AHP method. The least effective criterion was the criterion of hospital beds per thousand people. With the criteria weights, OECD countries were ranked according to the TOPSIS method using 2019 data. As a result of the study, Norway, which adopted the Beveridge Model, ranked first, and Switzerland, which adopted the Bismarck Model, ranked second. The USA, which adopts the private financing method, ranked twenty-seventh, while Turkey, which adopted the mixed financing model, ranked twenty-ninth. In order to improve Turkey's health level indicators; access to health services should be facilitated and health services should be financed in the most efficient way.

Anahtar Kelimeler

Health Indicators, Health Financing, AHP, TOPSIS

OECD ÜLKELERİNİN SAĞLIK GÖSTERGELERİ VE SAĞLIK FİNANSMAN MODELLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Öz

Ülkelerin benimsedikleri sağlık finansman modelleri sağlık hizmetlerine erişimi dolayısıyla da sağlık göstergelerini etkilemektedir. Bu sebeple ülkelerin sağlık göstergelerinin kıyaslanması ve finansman modellerine göre değerlendirilmesi ile elde edilen bilgiler önem arz etmektedir. Bu çalışmada sağlık göstergelerinin AHP (Analitik Hiyerarşi Süreci) ile ağırlıklandırılması, TOPSIS (Technique for Order Preference by Similarity to İdeal Solution) yöntemi ile de OECD ülkelerinin sıralamasının yapılması amaçlanmıştır. Literatürde yer alan çalışmalardan farklı olarak elde edilen veriler ile OECD ülkelerinin sağlık finansman yöntemlerine göre değerlendirilmesi çalışmanın özgün yanını oluşturmaktadır. Sağlık göstergelerinin ikili karşılaştırmalarında Saaty (2000) tarafından geliştirmiş dokuz ölçekli skala ile dört uzman görüş alınmıştır. AHP yöntemi kapsamında anne ölüm oranı en etkili kriter olarak saptanmıştır. En az etkili kriter bin kişi başına düşen hastane yatağı kriteri olmuştur. Kriter ağırlıkları ile birlikte OECD ülkelerinin 2019 yılı verileri kullanılarak TOPSIS yöntemine göre sıralaması yapılmıştır. Çalışma sonucunda Beveridge Modelini benimseyen Norveç ilk sırada, Bismarck Modelini benimseyen İsviçre ikinci sırada yer almıştır. Özel finansman yöntemini benimseyen ABD yirmi yedinci, karma finansman modelini benimseyen Türkiye ise yirmi dokuzuncu sırada yer almıştır. Türkiye’nin sağlık düzeyi göstergelerinin iyileştirebilmesi için; sağlık hizmetlerine erişimi kolaylaştırmalı ve sağlık hizmetlerinin en verimli şekilde finansmanı sağlanmalıdır

Anahtar Kelimeler

Sağlık Göstergeleri, Sağlık Finansmanı, AHP, TOPSIS

Kaynakça

• Akdur, R. (2006). Sağlık sektörü temel kavramlar Türkiye ve Avrupa Birliği’nde durum ve Türkiye’nin birliğe uyumu. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Akman, K. (2019). Çok ölçütlü karar verme yöntemlerinde ahp ve topsıs ile araba seçimi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Al-Lagilli, S. A., Jeremic, V., Seke, K., Jeremic, D., & Radojicic, Z. (2011). Evaluating the health of nations: A Libyan perspective. Libyan Journal of Medicine, 6(1). https://doi.org/10.3402/ljm.v6i0.6021
• Alkaya, A., & Gülbahar, H. O. (2022). Sağlık harcamaları üzerinde sağlık harcamaları belirleyicileri etkisi: OECD ülkeleri panel regresyon analizi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 57(1), 47-67. https://doi.org/10.33692/avrasyad.543669
• Ayçin, E. (2019). Çok kriterli karar verme bilgisayar uygulamalı çözümler. Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
• Bordbar, N., Shojaei, P., Ravangard, R., Bastani, P., Joulaei, H., & Kavosi, Z. (2022). Evaluation of the world countries health referral system performance based on World Health Organization indicators using hybrid multi-criteria decision-making model. Value in Health Regional Issues, 28, 19-28. https://doi.org/10.1016/j.vhri.2021.06.006
• Çelik, Y. (2013). Sağlık ekonomisi. Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Çelikay, F., & Gümüş, E. (2014). Türkiye’de sağlık hizmetleri ve finansmanı. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 177-216.
• Çelikbilek, Y., & Özdemir, M. (2020). Çok kriterli karar verme yöntemleri açıklamalı ve karşılaştırmalı sağlık bilimleri uygulamaları ile. Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
• Çetintürk, İ. (2019). OECD ülkelerinin sağlık harcama göstergelerinin kümeleme analizi ile sınıflandırılması [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Değirmenci, N., & Yakıcı Ayan, T. (2020). OECD ülkelerinin sağlık göstergeleri açısından bulanık kümeleme analizi ve topsis yöntemine göre değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 38(2), 229-241. https://doi.org/10.17065/huniibf.592991
• Delnoij, D. M. (2013). Bismarck or beveridge: Primary care matters. European Journal of Public Health, 23(3), 349. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckt021
• Demir Uslu, Y. (2021). TOPSIS ve VIKOR yöntemleri kullanılarak OECD ülkelerinin sağlık kaynağı göstergeleri açısından karşılaştırılması. OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(44), 7668-7692. https://doi.org/10.26466/opus.961183
• Demirci, Ş., Konca M., & İlgün, G. (2020). Sağlık finansmanının sağlık sistemleri performansına etkisi: Avrupa Birliği üyesi ve adayı ülkeler üzerinden bir değerlendirme. Sosyoekonomi, 28(43), 229-242. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2020.01.13
• Duber, H. C., Coates, T. J., Szekeras, G., Kaji, A. H., & Lewis, R. J. (2010). Is there an association between PEPFAR funding and improvement in national health indicators in Africa? A retrospective study. Journal of the International AIDS Society, 13-21. https://doi.org/10.1186/1758-2652-13-21.
• Edizdoğan, N., & Giray, F. (2007). Teoride ve Türkiye de Parafiskal Gelirler. Ezgi Kitabevi.
• El-Jardali, F., Jamal, D., Abdallah, A., & Kassak, K. (2007). Human resources for health planning and management in the Eastern Mediterranean region: Facts, gaps and forward thinking for research and policy. Human Resources for Health, 5(9). https://doi.org/10.1186/1478-4491-5-9. Ersöz, F., & Kabak, M. (2010). Savunma sanayi uygulamalarında çok kriterli karar verme yöntemlerinin literatür araştırması. Savunma Bilimleri Dergisi, 9(1), 97-125.
• Garip, Z. N. (2020). Sağlık finansman modelleri ile hizmet kullanım ilişkisi üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gençoğlu, P., Kuşkaya, S., & Toğuç, N. (2021). Sağlık hizmetlerini vergilerle finanse eden ülkeler üzerine ampirik bir analiz. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18 (Yönetim ve Organizasyon Özel Sayısı), 1598-1614. https://doi.org/10.26466/opus.792754
• Girginer, N. (2013). Çok boyutlu ölçekleme ve kümeleme analizi ile sağlık göstergeleri bakımından Türkiye’nin AB üyesi ülkelerle karşılaştırılması. İktisat İşletme ve Finans, 28(323), 55-72. https://doi.org/10.3848/iif.2013.323.3387
• Göztepe, B. H. (2017). Çok kriterli karar verme yöntemlerini kullanarak Oecd’ye üye ülkelerin sağlık göstergeleri ile değerlendirilmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Gülay, A. (2017). Türkiye'de sağlık sisteminin finansmanı ve İngiltere ile karşılaştırması. Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi, (12), 18-37.
• Gürbüz, M. A. (2021). Sağlık sektöründe finans modellerinin şehir hastaneleri ekseninde değerlendirilmesi: Bursa ili şehir hastanesi incelemesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Yalova Üniversitesi Lisanüstü Eğitim Enstitüsü, Yalova.
• Hussein, H. A. (2019). Gelişmiş ülkeler ve Türkiye'nin sağlık hizmetleri finansmanı açısından karşılaştırılması [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İpek, U. (2019). Kuruluş yeri seçiminde çok kriterli karar verme teknikleri: Analitik hiyerarşi süreci ve topsıs örneği [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Toros Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Kalhor, R., Asefzadeh, S., & Ghamar, F. (2016). Ranking Eastern Mediterranean Region Countries (EMRO) based on the health impact indicators using multi-criteria decision approach. Journal of Biology and Today's World, 5(12), 213-217.
• Kara, F., & Öztürk, İ. (2021). Birinci basamak sağlık hizmetlerinin karşılaştırmalı analizi (benchmarking): Türkiye ve İspanya örneği. Batı Karadeniz Tıp Dergisi, 5(1), 7-18. https://doi.org/10.29058/mjwbs.771151
• Karaatlı, M., Ömürbek, N., Budak, İ., & Dağ, O. (2015). Çok kriterli karar verme yöntemleri ile yaşanabilir illerin sıralanması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (33), 215-228.
• Kaya, M. V. (2020). Türk sağlık sisteminin panel veri ve karşılaştırılmalı analiz yöntemleriyle incelenmesi ve bir değerlendirme. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• Kıran, Ş., & Akbolat, M. (2021). Availability of health resources: A comparison of Turkey and selected Oecd countrıes. Hacettepe Journal of Health Administration, 24(3), 603-618.
• Nixon, J., & Ulmann, P. (2006). The relationship between health care expenditure and health outcomes. Evidence and caveats for a causal link. The European Journal of Health Economics, 7(1), 7-18. https://doi.org/10.1007/s10198-005-0336-8
• OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development). (2021). Health at a glance 2021: OECD indicators. 10 Şubat 2022 tarihinde https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/ae3016b9-en.pdf?expires=1647165682&id=id&accname=guest&checksum=CE2AC45EAC7EC28724E162D9CEC402B2 adresinden erişilmiştir.
• Orlu, C. (2018). İsviçre genel sağlık sigortası sisteminin Türkiye ile karşılaştırılarak yeni bir model önerisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, İstanbul.
• Özbek, A. (2019). Çok kriterli karar verme yöntemleri ve excel ile problem çözümü. Seçkin Akademik ve Mesleki Yayınlar, Ankara.
• Özen, U. (2021). Türkiye'de sağlık harcamaları ve finansman modelleri: OECD ülkeleri ile karşılaştırılması [Yaymlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Özer, Ö., Yıldırım, H. H., & Yıldırım, T. (2015). Sağlık sistemlerinde finansal sürdürülebilirlik kuram ve uygulama. ABSAM, Ankara.
• Paksoy, S. (2017). Çok kriterli karar vermede güncel yaklaşımlar. Karahan Kitabevi, Adana.
• Pekkaya, M., & Dökmen , G. (2019). Oecd ülkeleri kamu sağlık harcamalarının çok kriterli karar verme yöntemleri ile performans değerlendirmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 15(4), 923-950. https://doi.org/10.17130/ijmeb.2019456391
• Saaty, T. L. (2000). Fundementals of decision making and priority theory with analytic hierarchy process. RSWPublications, Pittsburgh.
• Saygın, Z. Ö., & Kundakçı, N. (2020). Sağlık göstergeleri açısından OECD ülkelerinin edas ve aras yöntemleri ile değerlendirilmesi. Alanya Akademik Bakış Dergisi, 4(3), 911-938. https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.664883
• Shankar, A., McMunn, A., Banks, J., & Steptoe, A. (2011). Loneliness, social isolation, and behavioral and biological health indicators in older adults. Health Psychology, 30(4), 377–385.
• Tezcan, N. (2020). Sürdürülebilir kalkınma amaçları kapsamında Türkiye’de sağlık göstergelerinin analizi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 202-217.
• Topdemir, S. (2019). Ahp-topsıs yöntemleri ile tedarikçi seçimi: Doğalgaz sekötründe bir uygulama. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Beykent Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Torkayesh, A. E., Pamucar, D., Ecer, F., & Chatterjee, P. (2021). An integrated bwm-lbwa-cocoso framework for evaluation of healthcare sectors in Eastern Europe. Socio-Economic Planning Sciences, 78. https://doi.org/10.1016/j.seps.2021.101052
• Türkoğlu, S. P. (2018). Avrupa Ülkelerinin sağlık göstergelerinin topsıs yöntemi ile değerlendirilmesi. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 65-78.
• Ulusinan, E. (2021). Türk sağlık finansman sisteminin mevcut durumu nedir ve nasıl geliştirilebilir? Sektör aktörleri üzerine bir çalışma. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi İşletme Enstitüsü, Sakarya.
• Yardımcı, C. (2020). Sağlık ekonomisi ve sağlık harcamalarının finansmanı. Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
• Yaşar, G. Y. (2007). Sağlığın finansmanı ve Türkiye için sağlık finansman modeli önerisi. [Yayımlanmamış Doktara Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yiğit, A. (2019). Performance analysis of Oecd countries based on health outcomes and expenditure indicators. Journal of International Health Sciences and Management, 5(9), 114-123.
• Zee, J. v., & Kroneman, M. W. (2007). Bismarck or beveridge: A beauty contest between dinosaurs. BMC Health Services Research, 7(94), 1-11. https://doi.org/10.1186/1472-6963-7-94