Yeni Kurumsal İktisat Çerçevesinde Türkiye’ye Gelen Doğrudan Yabancı Yatırımların Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 42 Sayı: 2, 267 - 293, 29.06.2024

Diğdem Pekcan , Mehmet Arslanoğlu

https://doi.org/10.17065/huniibf.1327102

Öz

Bu çalışmada, Türkiye’ye gelen doğrudan yabancı yatırımlar Yeni Kurumsal İktisat perspektifinde analiz edilmektedir. Türkiye’ye gelen doğrudan yabancı yatırımların potansiyelinin altında kalma nedenlerinin; kurumlar, işlem maliyetleri, mülkiyet hakları gibi argümanlara dayandırılarak incelenmesi hedeflenmektedir. Bu nedenle kurumsal belirleyicilerin Türkiye’ye gelen doğrudan yabancı yatırımlar üzerindeki etkisi araştırılmıştır. 1999-2021 yıllarını kapsayan bu çalışmada; dışa açıklık, enflasyon, insani gelişme endeksi değişkenleriyle birlikte yönetişim göstergeleri, sivil özgürlükler ve siyasi haklar da kurumsal değişkenler olarak yer almaktadır. Kurumsal değişkenlere Asal Bileşenler Analizi uygulanarak formel kurumlar değişkeni elde edilmiştir. Çalışmada, üç farklı model oluşturularak ARDL sınır testi yöntemiyle formel kurumlar ile Türkiye’ye gelen doğrudan yabancı yatırımlar üzerindeki ilişki incelenmiştir. Buna göre dışa açıklık değişkenin doğrudan yabancı yatırımlar üzerinde pozitif bir etkiye sahip olduğu ve formel kurumlarla arasında uzun dönem ilişkisi olduğu tespit edilmiştir. Enflasyon değişkenin doğrudan yabancı yatırımlar üzerinde negatif bir etkiye sahip olduğu ve formel kurumlarla arasında uzun dönem ilişkisi olduğu tespit edilmiştir. Uzun dönem katsayıları incelendiğinde ise her iki değişkene kıyasla formel kurumların doğrudan yabancı yatırımlar üzerinde daha fazla etkiye sahip olduğu gözlenmektedir. İnsani gelişme endeksinin doğrudan yabancı yatırımlar üzerinde pozitif bir etkiye sahip olduğu ve formel kurumlar ile uzun dönem ilişkisi olduğu tespit edilmiştir. Ancak insani gelişme endeksinin doğrudan yabancı yatırımlar üzerinde daha etkili olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yeni Kurumsal İktisat, Doğrudan Yabancı Yatırımlar, ARDL Sınır Testi

Foreign Direct Investments to Türkiye within the Framework New Institutional Economics

Öz

This study analyses the inward foreign direct investment in Türkiye from the perspective of the New Institutional Economics. The reasons for attracting less than the potential of foreign direct investments to Türkiye have been put forward based on arguments such as institutions, transaction costs, and property rights. It is for his reason that we have investigated the effect of institutional determinants on foreign direct investments in Türkiye. This study covers the period 1999-2021. The institutional variables are trade openness, inflation, human development index variables, governance indicators, civil liberties, and political rights. We have obtained the formal variables by applying the Principal Components Analysis to the institutional variables. In the study, we have created three different models for the relationship between formal institutions and foreign direct investments coming to Türkiye. We have used the ARDL bound test method in this study. We have found that the trade openness variable has a positive effect on foreign direct investment and it has a long-run relationship with formal institutions. We have determined that the inflation variable has a negative effect on foreign direct investments and has a long-term relationship with formal institutions. Examining the long-run coefficients, we find that formal institutions have a greater impact on foreign direct investments than both variables. We have determined that the human development index has a positive effect on foreign direct investments and it has a long-term relationship with formal institutions. The conclusion is that the human development index has a more significant impact on foreign direct investments than formal institutions.

Anahtar Kelimeler

New Insitutional Economics, Foreign Direct Investments, ARDL Bound Test

Kaynakça

• Acemoğlu, D., Johnson S., & Robinson, J. (2005). Institutions as a fundamental cause of long-run growth. P. Aghion & S. N. Durlauf içinde, Handbook of Economic Growth (Vol.1 Part A, s. 385-472). Elsevier.
• Acemoğlu, D., & Üçer, M. (2019). High quality versus low quality growth in Turkey: Causes and consequences. The Centre for Economic Policy Research (CEPR) Discussion Papers, 14070.
• Ahlquist, J. S., & Prakash A. (2010). FDI and the contract enforcement in developing countries. Policy Sciences, 43, 181-200. https://doi.org./10.1007/s11077-009-
• Alfaro, L., Kalemli-Özcan, Ş., & Volosovych, V. (2008). Why doesn’t capital flow from rich to poor countries? An empirical investigation. The Review of Economics and Statistics. 90(2), 347-368.
• Arslan, Ü., & Ökten, Z. (2010). The relations between FDI and democracy: Evidence from Turkey. International Research Journal of Finance and Economics, 56(2), 111-123.
• Artan, S., & Hayaloğlu, P. (2015). Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının kurumsal belirleyicileri: OECD ülkeler örneği. Ege Akademik Bakış, 15(4), 551-564.
• Atiyas, İ. (2012). Economic institutions and institutional change in Turkey during neoliberal era. New Perspectives on Turkey, 14, 45-69. https://doi.org./10.1017/S0896634600001709
• Atiyas, İ. (2018). The evolution of ınstitutions of economic policy in Turkey. Ed. R. Lewis içinde Public Policymaking in a Globalized World: Revised Edition (s. 307-330). Abingdon, Oxon: Routledge.
• Bailey, N. (2018). Exploring the relationship between institutional factors and FDI attractiveness: A meta-analytic review. International Business Review, 27, 139-148. https://doi.org/10.1016/j.ibusrev.2017.05.012
• Ballı, P. E., & Aydın, A. (2022). Türkiye’de doğrudan yabancı yatırımların ekonomik büyüme ve istihdama etkisi. Journal of Empirical Economics and Social Sciences. 4(2), 39-60. https://doi.org/10.46959/jeess.1094665
• Benassy-Quere, A., Coupet, M., & Mayer, T. (2007). Institutional determinants of foreign direct investment. The World Economy. 30(5), 764-782. https://doi.org/10.1111/j.1467-9701.2007.01022.x
• Buckley, P. J., & Casson, M. (1976). The future of the multinationals enterprise. Londra: Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-1-349-02899-3
• Busse, M. (2003). Democracy and FDI. Hamburgisches Welt-Wirtschafts-Archiv(HWWA) Discussion Paper, No.220.
• Busse, M., Hefeker, C. (2007). Political risk, institutions and foreign direct investment. European Journal of Political Economy, 23, 397-415. https://doi.org/10.1016/j.ejpoleco.2006.02.003
• Coase, R. H. (2008). The ınstitutional structure of production. Ed. C. Menard & M. Shirley içinde, Handbook of New Institutional Economics (s. 31-40). Berlin: Springer. https://doi.org/10.1007/b106770
• Çağlayan, E. (2006). Enflasyon, faiz oranı ve büyümenin yurtiçi tasarruflar üzerindeki etkileri. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(1), 423-438.
• Çetin, T. (2012). Yeni kurumsal iktisat. Sosyoloji Konferansları, 45(1), 43-73.
• Çiçen, Y. B. (2019). Türkiye’nin 1980 sonrası kurumsal yapısındaki değişim ve ekonomik sonuçları. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 37(3), 423-438. https://doi.org/10.17065/huniibf.437925
• Da Cruz, C., Floriani, D., & Amal, M. (2022). The OLI paradigma as a comprehensive model of FDI determinants: A sub-national approach. International Journal of Emerging Markets, 17(1), 145-176. https://doi.org/10.1108/IJOEM-07-2019-0517
• Demirtaş, G., & Akçay, S. (2006). Kurumsal faktörlerin doğrudan yabancı yatırımlar üzerindeki etkisi: Ampirik bir Kanıt. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(2), 15-33.
• Devlet Planlama Teşkilatı (2000). Sekizinci beş yıllık kalkınma planı doğrudan yabancı sermaye yatırımları özel ihtisas komisyon raporu. Ankara.
• Dumludağ, D., & Şükrüoğlu, D. (2007). The impact on macroeconomic and institutional variables on foreign direct investment flows in emerging markets. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(2), 133-166.
• Dumludağ, D. (2009). An analysis of the determinats of foreign direct ınvestments in Turkey: The role of the institutional context. Journal of Business Economics and Management, 10(1), 15-30. https://doi.org/10.3846/1611-1699.2009.10.15-30
• Dunning, J. H., & Lundan, S. M. (2008). Multinational Enterprises and the Global Economy. 2. baskı. Cheltenham & Northampton: Edward Elgar.
• Dünya Bankası. (2023). Yönetişim Göstergeleri. 2.03.2023 tarihinde https://www.worldbank.org/en/publication/worldwide-governance-indicators/interactive-data-access tarihinde alınmıştır.
• Eggertsson, T. (1990). Economic behavior and institutions. Cambridge: Cambridge University Press. Ekinci, A. (2005). Çin yabancı sermaye Türkiye. Ankara: Turhan Kitabevi. Erdoğan, A. (2016). Gelişmekte olan ülkelerde doğrudan yabancı sermaye yatırımları ve Türkiye örneği. 2. baskı. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Gastanaga, V., Nuget, J., & Pashamova, B. (1998). Host country reforms and FDI ınflows: How much difference do they make? World Development, 26(7), 1299-1314. https://doi.org/10.1016/S0305-750X(98)00049-7
• Globerman S., & Shapiro D. (2002). Global foreign direct ınvestment flows: The role of governance infrastructure. World Development, 30(11), 1899-1919. https://doi.org/10.1016/S0305-750X(02)00110-9
• Hymer, S. (1976). The international operations of national firms: a study of direct foreign investment. Cambridge: MIT Press.
• Kalemli-Özcan, Ş. & Sanchez-Martin, M. & Thirion, G. (2016). A difficult relationship declining (but productive) FDI flows in Turkey. Macroeconomic and Fiscal Management Global Practice Group, Working Paper 7918.
• Kapas, J. (2020). Formal and informal institutions and FDI flows: A review of the empirical literature and propositions for future research. Economic and Business Review, 22(1), 161-139. https://doi.org/10.15458/ebr100
• Karluk, R. (1983). Türkiye’de yabancı sermaye yatırımları. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Kurul, Z. (2017). Nonlinear Relationship between institutional factors and FDI flows: Dynamic panel threshold analysis. International Review of Economic & Finance, 48, 148-160. https://doi.org/10.1016/j.iref.2016.12.002
• Loewendahl H., & Ertuğal-Loewendahl E. (2001). Turkey’s performance in attracting foreign direct investment: Implications of EU enlargement. European Network of Economic Policy Research Institues Working Paper No:8.
• Lucas, R. E. (1990). Why doesn’t capital flow from rich to poor countries? The American Economic Review, 80(2), 92-96.
• Maitland, E., & Nicholas, S. (2003). New institutional economics: An organising framework for OLI. Ed. J. Cantwell & R. Narula, International Business and the Electic Paradigm: Developing the OLI Framework (s. 40-63). Londra ve New York: Routledge.
• Menard, C., & Shirley, M. (2014). The future of new institutional economics: From early intuitions to a new paradigma? Journal of Institutional Economics, 10(4), 541-565. https://doi.org/10.1017/S174413741400006X
• Mondolo, J. (2019). How do informal institutions influence inward FDI? A systematic review. Economia Politica: Journal of Analytical and Institutional Economics. 36, 167-204. https://doi.org/10.1007/s40888-018-0119-1
• Moosa, I. A. (2002). Foreign direct investment: Theory, evidence and practice. Londra:Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/9781403907493
• Mucuk, M. (2011). Doğrudan yabancı sermaye yatırımları: Teori ve Türkiye uygulaması. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Nabli, M., & Nugent, J. (1989). The new institutional economics and its applicability to development. World Development, 17(9), 1333-1347.https://doi.org/10.1016/0305-750X(89)90076-4
• Narayan, P., & Narayan, S. (2005). Estimating income and price elasticities of imports for Fiji in a cointegration framework. Economic Modelling, 22, 423-438. https://doi.org/10.1016/j.econmod.2004.06.004
• North, D. C. (2010). Kurumlar, kurumsal değişim ve ekonomik performans. 2. baskı. İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• Organization for Economic Co-operation and Development. (2023). OECD economic surveys: Türkiye 2023, OECD Publishing. Paris.
• Öniş, Z. (2019). Turkey under challenge of state capitalism: The political economy ol late AKP Era. Southeast European and Black Sea Studies, 19(2), 201-225. https://doi.org/10.1080/14683857.2019.1594856
• Özşahin, Ş. (2016). Kurumsal kalite doğrudan yabancı yatırımlar için ne kadar önemli? Türkiye üzerine bir ekonometrik analiz. Journal of Yaşar University, 11(44). 251-262. https://doi.org/10.19168/jyu.76581
• Pamuk, Ş. (2015). Türkiye’nin 200 Yıllık iktisadi tarihi: Büyüme, kurumlar ve bölüşüm. 5.basım. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pesaran, M., & Shin, Y. & Smith, R. (2001). Bounds testing approach to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289-326. https://doi.org/10.1002/jae.616
• Sara, T., & Newhouse, B. (1995). Transaction costs and foreign direct investment in developing countries. International Advances in Economic Research, 1, 317-325. https://doi.org/10.1007/BF02295784
• Sedik, W.M., & Seoudy, H. (2012). The impact of country risk and new institutional economics on foreign direct investment: A panel data analysis for Middle East and North Africa Region. The 16th Meeting of the International Society for New Institutional Economics, University of Southern California.
• Sevüktekin, M., & Çınar M. (2017). Ekonometrik zaman serileri analizi: EViews uygulamalı. 5. Baskı. Bursa: Dora Basım-Yayın.
• Trevino, L., & Groosse, R. (2005). New institutional economics and FDI location in central and Eastern Europe. Management International Review, 45(2), 123-145. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195388534.003.0009
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası [TCMB]. (2022). Ödemeler Dengesi Ayrıntılı Sunum (6. El Kitabı).21.12.2022 tarihinde https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket adresinden alınmıştır.
• Uluslararası Şeffaflık Örgütü. (2022). Yolsuzluk Algı Endeksi. 30.01.2023 tarihli https://seffaflik.org/2022-yolsuzluk-algi-endeksi-aciklandi/ basın bülteninden alınmıştır.
• United Nations Conference on Trade and Development [UNCTAD] (2012). World investment report 2012: Towards a New generation of investment policies. New York ve Geneva: United Nations.
• United Nations Conference on Trade and Development [UNCTAD] (2016). World investment report 2016: Investor nationality; policy challenges. Geneva: United Nations.
• United Nations Conference on Trade and Development [UNCTAD] (2017). World investment report 2017: investment and the digital economy. Geneva: United Nations.
• United Nations Conference on Trade and Development [UNCTAD] (2020). World investment report 2020: International production beyond the pandemic. Geneva: United Nations.
• Völlers, P., Yavan N., & Franz M. (2021). The reaction of foreign firms to institutional change: The case of German direct investment in Turkey. Applied Geography. 134, 1-9. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2021.102503
• Wheeler, D., & Mody, A. (1992). International Investment Locations Decisions: The Case of U.S. Firms. Journal of International Economics, 33, 57-76. https://doi.org/10.1016/0022-1996(92)90050-T
• Williamson, O.E. (1979). Transaction cost economics: The governance of contractual relations. Journal of Law and Economics, 22, 233-261.
• Wink Junior, M., Sheng, H., & Eid Junior W. (2011). Transaction costs: An empirical analysis of their relationship with investment and foreign direct investment. Revista de Administraçao de Empresas, 5(12), 175-187.
• Yavan, N. & Kara, H. (2003). Türkiye’de yabancı sermaye yatırımları ve bölgesel dağılışı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(1), 19-42.
• Yavan, N. (2006). Türkiye’de doğrudan yabancı yatırımların lokasyon seçimi üzerine uygulamalı bir araştırma. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yılmaz, K. (2007). Türkiye için doğrudan yabancı yatırım stratejisine doğru. YASED Yayınları.