Disiplinleşme ve Kamu Yönetimiyle İlişkilenme Süreci Bağlamında İşletme Yönetimi

Yıl 2024, Cilt: 42 Sayı: 4, 583 - 602, 25.12.2024

İmren Pınar Dülgar

https://doi.org/10.17065/huniibf.1422684

Öz

İşletme yönetimi, kamu yönetiminde egemen yaklaşımlara kuramsal kaynaklık eden bir disiplindir. İşletmecilik kuramlarının kamu yönetimine aktarımı ve bu alanda doğurduğu etki, 1980’li yıllar sonrası ekonomi politikalarıyla ilişkili olarak birçok çalışmaya konu edilmiştir. Bu makale ise etki yerine kaynağın kendisini ele almak üzere tarihsel bakışı başlangıca yöneltmektedir. Kaynağın ele alınmasıyla disiplinlerin inceleme nesnesi (somut olan) farklılığına rağmen somuttan üretilen kuramsal bilgi (soyut olan) ortaklaşmasının nedeninin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Makalede, işletme yönetiminin bir disiplin olarak gelişiminin tarihsel bağlamı çözümlenerek inceleme nesnesi/varlık sebebi kavranmaktadır. Özel sektör dünyasına ait sistemli bir bilgi bütünü olarak disiplin, ilk ifadesini büyük örgütlerin şirket formunda yaygınlaştığı ve anonim şirketlerin yönetim işlevindeki ayrımı güçlendirdiği 19. yüzyıl Amerika’sında kazanmıştır. İşletme yönetiminin kamu yönetimine kaynaklık etmesini sağlayan ilk yaklaşım ise fabrikadan geliştirilen ve disiplinin kurucu yaklaşımı olan Bilimsel Yönetim’dir. Bu yaklaşımla işletme yönetimi henüz kuruluş aşamasında kamu yönetimiyle ilişkilenmiş ve fabrika yönetiminden tüm örgütlere doğru görüş alanını genişletmiştir. Yönetim bilgisinin evrensel/özel-kamu ayrımı olmaksızın her örgütte uygulanabilir olduğu savıyla nesne farkını gözetmeyen yaklaşımlar, piyasa örgütlerinden üretilen bilginin kamu yönetiminde geçerliliği kabulüne yol açmıştır.

Anahtar Kelimeler

işletme yönetimi, Bilimsel Yönetim Yaklaşımı, kamu yönetimi, fabrika, örgüt

Etik Beyan

Çalışma için etik kurul izni gerektiren veri toplama teknikleri kullanılmadığından etik kurul onayı gerektirmemektedir.

Destekleyen Kurum

Yok.

Teşekkür

Doktora tezi yazım sürecindeki katkıları için danışman hocam Doç. Dr. Ozan ZENGİN'e teşekkür ederim.

Business Administration in the Context of the Process of Becoming Discipline and Related to Public Administration

Öz

Business administration is a discipline that provides the theoretical source for dominant approaches in public administration. The transfer of business theories to public administration and the impact it has had on this field has been the subject of many studies in relation to economic policies after the 1980s. This article directs the historical perspective to the beginning in order to consider the source itself instead of the effect. By addressing the source, it is aimed to reveal the reason why the theoretical knowledge produced from the concrete (the abstract) is common despite the differences in the object of investigation (the concrete) of the disciplines. In the article, the object of study/reason for being is grasped by analyzing the historical context of the development of business administration as a discipline. Discipline, as a systematic body of knowledge belonging to the private sector world, gained its first expression in 19th century America, when large organizations became widespread in the corporate form and joint-stock companies strengthened the distinction in management functions. The first approach that enables business administration to become a source of public administration is Scientific Management, which was developed from the factory and is the founding approach of the discipline. With this approach, business administration became associated with public administration at the establishment stage and expanded its field of view from factory management to all organizations. Approaches that do not differentiate between objects, with the claim that management knowledge can be applied in every organization without any distinction between universal/private-public, have led to the acceptance of the validity of the knowledge produced from market organizations in public administration.

Anahtar Kelimeler

Business Administration, Scientific Management Approach, Public Administration, Factory, Organization

Kaynakça

• Aksu Kaya, E. (2012). Emek süreçlerinde dönüşüm ve mühendis emeği. Ankara: TMMOB.
• Amdam, R. P. (1996). Introduction. Ed. R. P. Amdam içinde Management, Education and Competitiveness: Europe, Japan and the United States (s. 1-18). Canada: Routledge.
• Amdam, R. P. (2007). Business education. Ed. G. Jones ve J. Zeitlin içinde The Oxford Handbook of Business History (s. 581-602). Oxford University Press.
• Avdan Boyacıgiller, N., & Adler, J. N. (1991). The parochial dinosaur: Organizational science in a global context. Academy of Management Review, 16(2), 262-290. https://doi.org/10.2307/258862
• Aydoğanoğlu, E. (2011). Emek sürecinin dönüşümü. Ankara: Kültür Sanat-Sen Yayınları.
• Bakan, J. (2007). Şirket: Kâr ve güç peşindeki patolojik kurum. İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Baransel, A. (1993). Çağdaş yönetim düşüncesinin evrimi. İstanbul: Avcıol Yayınları
• Barley, S., & Kunda, G. (1992). Design and devotion surges of rational and normative ideologies of control in discourse. Administrative Science Quarterly, 37(3), 363-399. https://doi.org/10.2307/2393449
• Beaud, M. (2018). Kapitalizmin Tarihi 1500-2010. Ankara: Yordam Kitap.
• Blanchard, M. (2009). From ‘ecoles supérieures de commerce’ to ‘management schools’: transformations and continuity in French business schools. European Journal of Education, 44(4), 586-604. https://doi.org/10.1111/j.1465-3435.2009.01403.x Braverman, H. (2008). Emek ve tekelci sermaye yirminci yüzyılda çalışmanın değersizleştirilmesi. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Chanlat, J. F. (1994). Francophone organizational analysis (1950-1990): An overview. Organization Studies, 15(1), 47-80. https://doi.org/10.1177/0170840694015001
• Cooke, M. L. (1915). Scientific management of public business. The American Political Science Review, 9(3), 488-495. https://doi.org/10.2307/1946060
• Çelik, A. (2019). Tarihte emek gücü. 1-29. https://www.researchgate.net/publication/336917670_Tarihte_Emek_Gucu
• Çetin, B., & Çevik, O. (2005). İstatistiksel veriler ışığında Cumhuriyet dönemi şirketleşme tarihi, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çiner, C. U. (2009). Fransız yönetim düşüncesinin gelişimi: Polis biliminden örgüt bilimine. Amme İdaresi Dergisi, 42(1), 1-22.
• Ekiz, C. (2008). Türkiye’de tekelleşme ve rekabet yönetimi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Engwall, L., Kipping M., & Üsdiken, B. (2016). Defining management: business schools, consultants. Media, Taylor&Francis. New York.
• Ete, M. (1985). Ülkemizde işletme ekonomisi bilim ve uygulamasının ilk yıllarına kısa bir bakış. Türkiye’de İşletme Biliminin Öncülerine Armağan, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü, 30. Yıl Yayınları. 153-156.
• Fehling, A. W. (1925). Collegiate education for business in Germany. The Journal of Political Economy, 34(5), 545-596.
• Fişek, K. (2012). Yönetim. Ankara: Kilit Yayınları.
• Haber, S. (1973). Efficiency and uplift: Scientific management in the progressive era 1890-1920. Midway Press. USA. 1973.
• Hobsbawm, E. (1984). Feodalizmden kapitalizme. Ed. Paul Sweezy içinde Feodalizmden Kapitalizme Geçiş (s. 172-179). İstanbul: Metis Yayınları.
• Hobsbawm, E. (2016). Devrim çağı 1789-1848. Ankara: Dost Kitabevi.
• Ilıcak, A. (2003). Sherman antitröst yasasının ortaya çıkışı: Yanılsamalar ve gerçekler. [Uzmanlık Tezi]. Rekabet Kurumu.
• Isaac, A. (1956). İşletme iktisadı. İstanbul: Sermet Matbaası.
• Işık, S. (2011). Servetin yaygınlaştırılmasında çok ortaklı anonim şirketlerin yeri ve rolü. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Kazgan, H. (1991). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e şirketleşme. İstanbul: Töbank A.Ş. Yayınları
• Keskin, H., Akgün, A. E., & Koçoğlu, İ. (2016). Örgüt teorisi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Keskinoğlu, S. (1974). Genel işletme ekonomisi dersleri. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Khurana, R. (2007). From higher aims to hired hands: The social transformation of American business schools and the unfulfilled promise of management as a profession, Princeton University Press. Princeton.
• Kipping, M., Üsdiken, B., & Puig, N. (2004). Imitation, tension and hybridization: multiple Americanizations of management education in mediterrian Europe. Journal of Management Inquiry, 13(2), 98-108. 5 https://doi.org/10.1177/1056492604265348
• Landes, D. S. (1995). Kapitalizmin doğuşu. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Locke, R. R. (2006). Educational traditions and the development of business studies after 1945 (An Anglo-French-German comparison). Business History, 42(1), 84-103. https://doi.org/10.1080/00076798800000005
• Mooers, C. (1997). Burjuva Avrupa’nın kuruluşu. Ankara: Dost Kitabevi.
• Mucuk, İ. (1998). Modern işletmecilik. İstanbul: Türkmen Kitabevi.
• Öz-Alp, Ş. (1972). Yeni gelişmeler karşısında işletme yöneticileri ve işletmecilik eğitimi. Ankara: Eskişehir İTİA Yayınları.
• Özel Özcan, M. S. (2017). Örgüt ve yönetim teorilerinin evrimi. (Çev. Ed. Nail Öztaş) içinde Kamu Yönetimini Tanımak (s. 205-241) Ankara: Nobel Yayınları.
• Öztaş, N. (2014). Yönetim. Ankara: Otorite Yayınları.
• Sargut, A. S. (1998). İşletme yönetimi. Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Sosyal Bilim (77-95). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayını.
• Schröter, H. G. (2005). Americanization of the European economy. The Netherlands: Springer Press. Şahin, Ç. E. (2011). Beşerî sermaye ve insan kaynakları: Eleştirel bir yaklaşım. Ankara: Tan Yayınları.
• Taşdelen, S. (2005). Piyasa ekonomisinin yarış atları. Ankara: ÜPV Yayınları.
• Taylor, F. W. (1974). Shop management. Scientific Management. USA: Greenwood Press. 17-207.
• Taylor, F. W. (2011). Bilimsel yönetimin ilkeleri. Adres Yayınları, Ankara.
• Taylor, F. W. (2018). The Principles of scientific management. CreateSpace Independent Publishing Platform. USA.
• Tezgel, O. (2010). Çağdaş fabrika sisteminin doğuşu ve günümüze kadar geçirdiği evreler. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Tokay, H. (1949). İşletme iktisadı ilminin gelişmesi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(2), 327-340.
• Tompkins, J. R. (2005). Organization theory and public management. USA: Thomson Wadeworth Press.
• Türkcan, E. (2009). Dünyada ve Türkiye’de bilim, teknoloji ve politika. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. İstanbul.
• Üsdiken, B. (2003). Türkiye’de iş yapmanın ve işletmenin akademikleştirilmesi, 1930- 1950. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58(1), 119-147. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001623
• Üsdiken, Behlül. (2004). Americanization of European Management Education in Historical and Comparative Perspective: A Symposium. Journal of Management Inquiry, 13(2), 87-89. https://doi.org/10.1177/1056492604265224
• Üsdiken, B. (2007). Commentary: Management education between logics and locations. Scandinavian Journal of Management, 23(1), 84-94. https://doi.org/10.1016/j.scaman.2006.12.002
• Üsdiken, B. ve Selekler, N. (2005). Türkiye’de işletme alanında eğitim ve araştırmanın erken dönemleri. XIII. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi. İstanbul. 261-276.
• Üşür, İ. (1988). Sanayi devrimi: bir devrim neyi anlatır? İktisat Dergisi, 287, 16- 27.
• Üşür, İ. (2005). Dünyada kapitalizmin tarihsel değişimi ve özelleştirme politikaları. 20. Yılında Türkiye’de Özelleştirme Gerçeği (43-49). TMMOB Yay. Ankara.
• Warner, M. (1987). Industrialization, management education and training systems: A comparative analysis. Journal of Managment Studies, 24(1), 91-112. https://doi.org/10.1111/j.1467-6486.1987.tb00448.x
• Wren, Daniel and Bedeian, Arthur G. (2009). The evolution of management thought. John Wiley&Sons Press. United States.
• Wolf, E. R. (2019). Avrupa ve tarihsiz halklar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, K. R. (2010). Mahalle bakkalından küresel aktöre Arçelik: İşletme tarihine Marksist bir yaklaşım. Sosyal Araştırmalar Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, Koray R. (2013). Alternatif kamusalın politik ekonomisi: Teorik bir tartışma olarak “genel olarak sermaye”den “genel olarak birliğe”. Praksis, 30-31, 257-274.
• Zengin, O. (2011). Verimlilik: Kuramsal bir çözümleme ve kamu yönetimi disiplini. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.