Yaşlı Bireylerin Sosyal Haklarının Eşitsizlikler Bağlamında İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 42 Sayı: 4, 603 - 617, 25.12.2024

Gizem Özkan Boyraz

https://doi.org/10.17065/huniibf.1423734

Öz

Yaşlılık bebeklik, çocukluk, yetişkinlik gibi yaşamın doğal bir dönemidir. Yaşlılık dönemi gerileme, çöküş veya kayıp olarak nitelendirilse de yaşlılık ve yaşlı nüfusun artışı bir sorun değildir. Yaşlılık döneminde yaşlının değişen ihtiyaçlarının karşılanmaması, hizmetlere erişememesi ve diğer bireylerle eşit haklara sahip olamaması ayrımcılığa ve eşitsizliğe yol açmaktadır. Bu durum yaşlının farklı alanlarda sorunlar deneyimlemesine ve iyilik halinden uzaklaşmasına sebep olmaktadır. Ülkemizde yaşlı nüfus hızla artmaktadır. Mevcut koşullar iyileştirilmediği müddetçe ileriki yıllarda çok daha fazla sayıda yaşlı ayrımcılık ve eşitsizliğe maruz kalacaktır. Bu kapsamda araştırmanın amacı yaşlılık döneminde kişinin deneyimlediği eşitsizliklerin günlük yaşamdaki farklı yansımalarını sosyal haklar bağlamında ele almak, eşitsizlikleri etkileyen faktörleri incelemek ve eşitsizliklere yönelik müdahale, uygulama ve politika önerilerini tartışmaktır. Yaşlı bireylerin deneyimlediği eşitsizliklerin ve sorunların ekonomik durumları ve gelirleri ile yakından ilişkili olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle çalışmada yaşlıların ekonomik durumlarını etkileyen çalışma, adil gelir, sosyal güvenlik ve sosyal yardım/sosyal hizmet hakları eşitsizlikler bağlamında incelenmiştir. Yaşlılara yönelik hizmet ve politikalar hak temelli bir anlayışı, sosyal adalet, insan hakları, eşitlik, ayrım gözetmeme ilkelerini temel alan sistematik, kapsayıcı, bütüncül ve yaşlıların yüksek yararını önceleyen yapıda olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Ayrımcılık, Eşitsizlik, Sosyal Hizmet, Sosyal Politika, Yaşlılar

Examining the Social Rights of Elderly Individuals in the Context of Inequalities

Öz

Old age is a natural period of life like infancy, childhood, and adulthood. Although old age is described as decline, collapse, or loss, old age and the increase in the elderly population are not a problem. In old age, the changing needs of the elderly are not met, they cannot access services and they do not have equal rights with other individuals, leading to discrimination and inequality. This situation causes the elderly to experience problems in different areas and move away from their well-being. The elderly population in our country is rapidly increasing. Unless the current conditions are improved, many more elderly people will be exposed to discrimination and inequality in the coming years. In this context, thi research aims to address the different reflections of inequalities experienced by individuals in old age in daily life in the context of social rights, to examine the factors affecting inequalities, and to discuss interventions, practices, and policy recommendations regarding inequalities. It is thought that the inequalities and problems experienced by elderly individuals are closely related to their economic situations and incomes. Therefore, the study examines the work affecting the economic situations of the elderly, fair income, social security, and social assistance/social service rights in the context of inequalities. Services and policies for the elderly should be systematic, comprehensive, and holistic and prioritize the best interests of the elderly, based on a rights-based approach, social justice, human rights, equality, and non-discrimination principles.

Anahtar Kelimeler

Discrimination, Inequality, Social Work, Social Policy, The Elderly

Kaynakça

• Akbaş Akdoğan, D. (2021). Yaşlılara yönelik sosyal harcamalar: Türkiye ve AB karşılaştırması. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(4), 335-361. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1015782
• Arun, M. O. (2022a). Liyakatçiliğin tartışılmaz meşruiyetine karşı fırsat eşitliği siyasasının sorunları ve akademide toplumsal cinsiyet. Yönetim ve Çalışma Dergisi, 6(2), 268-288.
• Arun, M. O. (2022b). Back to the theory: Re-considering social policies as egalitarian pre-conditions of the liberal meritocracy. Çalışma ve Toplum, 73(2), 1017-1042. https://doi.org/10.54752/ct.1097161
• Arun, Ö. (2008). Yaşlı bireyin Türkiye serüveni: Kaliteli yaşlanma imkânı üzerine senaryolar. Gaziantep University-Journal of Social Sciences, 7(2), 313-330.
• Arun Ö. (2013). Ageing in Turkey: The peter pan syndrome? In J. Troisi & H. J. V. Kondratowitz (Ed.), Ageing in the mediterranean içinde (s. 297-323). Policy Press.
• Arun, Ö. (2016). Çağdaş Türkiye’de yaşlılık ve eşitsizlik. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 6(2), 29-48.
• Atatanır, H. (2016). Türkiye'de yoksulluk: Sosyal yardım ve sivil toplum: Hak temelli yaklaşım açısından bir değerlendirme. Dorlion Yayınları.
• Aydın, K. (2011). Gelir, konut, sağlık ve sosyal güvenlik açısından Türkiye’de nispi yoksulluk ve hayat standartları. Business and Economics Research Journal, 2(3), 189-206.
• Aydın, K., & Güloğlu, T. (2021). Avrupa Birliği ve Türkiye’de yaşlı yoksulluğu. Sosyoekonomi, 29(48), 473-488. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2021.02.22
• Birleşmiş Milletler. (1948). İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi. 3 Ocak 2023 tarihinde http://www.unicef.org/turkey/udhr/_gi17.html adresinden alınmıştır.
• Buz, S. (2015). Toplumsal cinsiyet ve yoksulluk odağında yaşlılık olgusu. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E Dergisi, 1304, 1-10.
• Buz, S., & Beydili, E. (2015). Ankara örneğinde yalnız yaşayan yaşlı kadınların gereksinimleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 557-570.
• Can, B., & Avcı, S. (2019). Demografik fırsat penceresi Türkiye için demografik kriz penceresine dönüşecek mi?. B. Gonencgil, T. A. Ertek, I. Akova ve E. Elbasi (Ed.), 1st Istanbul ınternational geography congress proceedings book içinde (s.211-221). Istanbul University Press.
• Canatan, A. (2008). Sosyal yönleriyle yaşlılık. Palme Yayıncılık.
• Chancel, L., Piketty, T., Saez, E., & Zucman, G. (2022). World Inequality Report 2022. 18 Aralık 2022 tarihinde https://wir2022.wid.world/www-site/uploads/2021/12/WorldInequalityReport2022_Full_Report.pdf adresinden alınmıştır.
• Çağlar, T. (2015). Refah devleti bağlamında Almanya’da yaşlılara ilişkin temel haklar. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 39(2), 225-243.
• Çalışkan, Ş. (2011). Türkiye’de gelir eşitsizliği ve yoksulluk. Journal of Social Policy Conferences, 0(59), 89-132.
• Devlet Planlama Teşkilatı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2007). Türkiye’de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı (Yayın No: 2741). 5 Ocak 2023 tarihinde https://www.aile.gov.tr/media/33628/turkiyede-yaslilarin-durumu-ve-yaslanma-ulusal-eylem-plani.pdf adresinden alınmıştır.
• Dural, B., & Con, G. (2011). Türkiye’de sosyal devlet ve yaşlı hakları üzerine bir inceleme. Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu III Bildiriler. Kocaeli: Petrol-İş Yayınları.
• Eurostat. (2021). Expenditure on social protection. 18 Aralık 2022 tarihinde https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tps00098/default/table?lang=en adresinden alınmıştır.
• Geyik, O., & Şeren, G. Y. (2021). Vergilerin Sosyal harcamalar özelinde topluma geri dönüşü: Türkiye üzerine bir analiz. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3), 17-28. https://doi.org/10.52791/aksarayiibd.971658
• Gökçek Karaca, N. (2019). Uluslararası ilke ve standartlar bağlamında yaşlı hakları ve sosyal hizmet uygulamaları. SGD-Sosyal Güvenlik Dergisi, 9(2), 255-274. https://doi.org/10.32331/sgd.658637
• Goedeme, T., & Van Lancker, W. (2009). A universal basic pension for Europe's elderly: Options and pitfalls. Basic Income Studies, 4(1), 1-26. https://doi.org/10.2202/1932-0183.1119
• Jütting, J., & de Laiglesia, J. R. (2009). Employment, poverty reduction and development: What's new?. Is ınformal normal? içinde (s. 17-26). OECD Publishing.
• Kalkınma Bakanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2018). On birinci kalkınma planı yaşlanma özel ihtisas komisyonu raporu (Yayın No: KB: 3018-ÖİK: 799). 3 Ocak 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/04/YaslanmaOzelIhtisasKomisyonuRaporu.pdf adresinden alınmıştır.
• Karadeniz, O., & Durusoy Öztepe, N. (2013). Türkiye’de yaşlı yoksulluğu. Çalışma ve Toplum, 2013(3), 77-102.
• Karasoy, G. (2021). Sosyal bir sorun alanı olarak yaşlı yoksulluğunun incelenmesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(3), 155-167. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.889976
• Organisation for Economic Co-operation and Development [OECD] (2011). Pensions at a glance 2011: Retirement-income systems in OECD and G20 Countries. OECD Publishing.
• Öz, Ş. M., & Turan, P. (2022). Kadının güçlenmesi kapsamında yaşlı kadınların çalışma hayatına katılmalarındaki imkân ve kısıtların belirlenmesi üzerine nitel bir çalışma: Karabük ili örneği. Senex: Yaşlılık Çalışmaları Dergisi, 5(2), 30-47.
• Özen, S., & Özbek, Ç. (2017). Çalışma yaşamında yaşlılık: Yaşlı çalışanlar ve insan kaynakları uygulamaları. Çalışma ve Toplum, 53(2), 547-572.
• Samorodov, A. (1999). Ageing and labour markets for older workers. Cenevre: International Labour Organization. Sarfati, H. (2009). Growing unequal? Income distribution and poverty in OECD countries. International Labour Review, 148 (1/2), 199-204.
• Sosyal Güvenlik Kurumu. (2016). Türkiye'de kayıt dışı istihdam oranları. 5 Ocak 2023 tarihinde https://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam/kayitd%20isi_istihdam_oranlari adresinden alınmıştır.
• Stiglitz, J. (2015). Eşitsizliğin bedeli. İletişim Yayınları.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2021). 2021 Yılı Cumhurbaşkanlığı yıllık programı. 8 Ocak 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/11/2021_Yili_Cumhurbaskanligi_Yillik_Programi.pdf adresinden alınmıştır.
• Tire, O. (2017). Toplumsal cinsiyet rolleri açısından Türkiye’de kadın yoksulluğu. Mavi Atlas, 5(1), 97-112. Turgut, A. Ş. (2019). Türkiye’deki gelir eşitsizliğinin toplumsal cinsiyet, kadının istihdamı ve kadın yoksulluğu açısından değerlendirilmesi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(38), 315-329. https://doi.org/10.35343/kosbed.581637
• Türk Dil Kurumu [TDK] (t.y.). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. 5 Ocak 2023 tarihinde https://sozluk.gov.tr/M adresinden alınmıştır.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (1982, 20 Ekim). Resmî Gazete (Sayı: 17844). 5 Ocak 2023 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17844.pdf adresinden alınmıştır.
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK] (2021). Sosyal Koruma İstatistikleri, 2020. 5 Ocak 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Sosyal-Koruma-Istatistikleri-2020-37193 adresinden alınmıştır.
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK] (2023). İstatistiklerle Yaşlılar, 2022. 22 Ocak 2024 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2022-49667 adresinden alınmıştır.
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK] (2023b). İşgücü İstatistikleri, Mayıs 2023. 22 Ocak 2024 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0%C5%9Fg%C3%BCc%C3%BC-%C4%B0statistikleri-May%C4%B1s-2023-49387&dil=1#:~:text=%C4%B0%C5%9Fsizlik%20oran%C4%B1%20erkeklerde%20%257%2C7,13%2C0%20olarak%20tahmin%20edildi.&text=%C4%B0stihdam%20edilenlerin%20say%C4%B1s%C4%B1%202023%20y%C4%B1l%C4%B1,%31%2C4%20olarak%20ger%C3%A7ekle%C5%9Fti adresinden alınmıştır.
• United Nations. (2004). World Population to 2300. 5 Ocak 2023 tarihinde https://www.un.org/development/desa/pd/sites/www.un.org.development.desa.pd/files/files/documents/2020/Jan/un_2002_world_population_to_2300.pdf adresinden alınmıştır.