20. Yüzyılın Kadın Başbakanları: Margaret Thatcher ve Tansu Çiller’in Karşılaştırması

Yıl 2025, Cilt: 43 Sayı: 1, 65 - 93, 26.03.2025

Hazal Eroğlu , Niran Cansever

Öz

Temsil ve katılım süreçlerine kadınların katılımı, kadınların çeşitli mücadeleleri sonrasında zamanla gerçekleşmiştir. Üst düzey siyasi yönetim kadrolarında 1960’lardan günümüze kadar uzun veya kısa süreli hükümet başkanı olarak göreve gelmeye başlayan kadınlar, ülkelerinde ve dünyada önemli bir yer edinmiştir. Erkeklere kıyasla sayıca az olan kadın hükümet başkanları, siyaset mekanizmasını ulusal ve uluslararası alanda etkilemiştir. Çalışmada ülke ve dünya siyasetlerini etkileyen kadın hükümet başkanı örneği olarak 1979 – 1990 yıllarında görev yapan İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher ile 1993 – 1996 yıllarında görev yapan Türkiye Başbakanı Tansu Çiller karşılaştırılmıştır. Söz konusu kadın hükümet başkanları; ideolojik olarak sağda yer alan partilerden ülkelerinin ilk kadın başbakanı seçilmiş ve art arda göreve gelmiştir. Margaret Thatcher’ın başbakan olarak siyaseti bırakmasının ardından Tansu Çiller başbakan olarak göreve başlamıştır. Erkek egemen siyaset mekanizmasında kadın hükümet başkanı olarak öne çıkan Margaret Thatcher ve Tansu Çiller’in; hayatları, siyasal kariyerleri, başbakanlık dönemleri, politika ve söylemleri nitel araştırma yöntemlerinden bütüncül çoklu durum çalışması kullanılarak karşılaştırma yapılmıştır. Araştırmada, veri toplama tekniği olarak doküman incelemesi kullanılmıştır. Farklı tarihlerde ve farklı dönemlerde başbakan olarak görev yapan söz konusu kadın başbakanlar; söylem, politika ve ideolojik olarak benzerken; başbakan olma süreçleri ve siyasal kariyerlerinde yükselme süreçleri, görev süreleri ve başarıları bakımından farklılaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Margaret Thatcher, Tansu Çiller, Doğru Yol Partisi, Muhafazakâr Parti, Kadın Başbakanlar

Etik Beyan

Bu çalışma bilimsel araştırma ve yayın etiği kurallarına uygun olarak hazırlanmıştır. Bu araştırma için Etik Kurul Onayına ihtiyaç yoktur.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma herhangi bir kurumdan destek almamıştır.

20th Century Women Prime Ministers: A Comparison of Margaret Thatcher and Tansu Çiller

Öz

Women's participation in representation and participation processes has been realized over time after various struggles of women. From the 1960s to the present day, women have taken office as long- or short-term heads of government in senior political management positions and have gained an important place in their countries and the world. Women heads of government, who are fewer in number compared to men, have influenced the political mechanism both nationally and internationally. In this study, Margaret Thatcher, Prime Minister of the United Kingdom between 1979 and 1990, and Tansu Çiller, Prime Minister of Turkey between 1993 and 1996, are compared as examples of women heads of government who have influenced national and world politics. These women heads of government were elected as the first female prime ministers of their countries from parties ideologically on the right and took office successively. After Margaret Thatcher left politics as prime minister, Tansu Çiller took office. The lives, political careers, prime ministerial periods, policies, and discourses of Margaret Thatcher and Tansu Çiller, who came to the fore as female heads of government in the male-dominated political mechanism, were compared using a holistic multiple case study from qualitative research methods. In the study, document analysis was used as a data collection technique. These women prime ministers, who served as prime ministers on different dates and in different periods, were similar in terms of discourse, politics, and ideology; however, they differed in terms of their processes of becoming prime minister and their rise in their political careers, their terms of office and their achievements.

Anahtar Kelimeler

Margaret Thatcher, Tansu Çiller, True Path Party, Conservative Party, Woman Prime Minister

Kaynakça

• 7.11.1982 Tarihli ve 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Başlangıç Metni ve Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun. (1995, 26 Temmuz). Resmî Gazete (Sayı: 22355). 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/22355.pdf adresinden alınmıştır.
• Aitken, J. (2013). Margaret Thatcher power and personality. In Bloomsbury.
• Arat, Y. (1998). A woman prime minister in Turkey: Did it matter? Women and Politics. ss. 1-21. Arcayürek, C. (2001), Etekli demokrasi. Bilgi Yayınevi.
• Arcayürek, C. (2002). Çankaya muhalefeti. Bilgi Yayınevi.
• Başbakan Tansu Çiller'in konuşmaları. (1995a). Başbakanlık Basın Merkezi.
• BBC News (2015). Dünyada hangi ülkeler kadınlar tarafından yönetiliyor? 31 Mart 2024 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/01/150112_dunyanin_kadin_liderleri adresinden alınmıştır.
• Bennett, C. (2010). Muslim women of power: Gender, politics and culture in Islam. 1. Baskı. London. Bloomsbury Publishing Plc.
• Bildirici, F. (1998). Maskeli Leydi tekmili birden - Tansu Çiller. Ümit Yayıncılık.
• Blundell, J. (2008). Margaret Thatcher a portrait of the Iron Lady. Algora Publishing.
• Brown, J. M. (1994). Tansu Çiller and the question of Turkish identity. World Politcy Journal, 55–60.
• Bülbül, A. (2019). Başbakan Angela Merkel dönemi Almanya’nın Ortadoğu Politikası (Tez No. 584037) [Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi].
• Campbell, J. (2011). The Iron Lady Margaret Thather from grocer’s to prime minister. Penguin Books. Cannadine, D. (2017). Margaret Thatcher a life and legacy. Oxford University Press.
• Cansever, N. (2019). Türk siyasal hayatında yöneten sağın bölünmesi: 1990’lı yıllarda Anavatan Partisi ve Doğru Yol Partisi karşılaştırmalı analizi (Tez No. 601815) [Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi].
• Cansever, N., & Kiriş, H. M. (2021). Yöneten sağda rekabet ve dönüşüm. Detay Yayıncılık. Ankara Carlton Club. (2024). Carlton club history. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.carltonclub.co.uk/the-club/history/ adresinden alınmıştır.
• Carpenter, D. S. (2014). Great leaders Margaret Thatcher. The Editors of New Word City.
• Crines, A. S. vd. (2016). The political rhetoric and oratory of Margaret Thatcher. Palgrave Macmillan. Çiller, T. (1993). DYP Genel Başkanı ve Başbakan Tansu Çiller’in Konuşmaları. Başkanlık Basın Merkezi.
• Çiller, T. (1994). DYP Genel Başkanı ve Başbakan Tansu Çiller’in Konuşmaları. Başbakanlık Basın Merkezi.
• Çiller, T. (1995a). Başbakan Tansu Çiller'in Konuşmaları. Başbakanlık Basın Merkezi.
• Çiller, T. (1995b). Türkiyem. Ankara.
• Çiller, T. (2002). Prof. Dr. Tansu Çiller değişim ve demokrasi söylemleri. Doğru Yol Partisi Yayınları.
• Demirkürek, İ. (2011). 1980 Sonrası değişimin ışığında kadın ve liderlik olgusu: Tansu Çiller örneği (Tez No. 302057) [Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi].
• Doğru Yol Partisi & Anavatan Partisi. (1996). Doğru Yol Partisi ile Anavatan Partisi Ortak Hükümet Protokolü ve Ekleri. 6 Mayıs 2023 tarihinde https://acikerisim.tbmm.gov.tr/items/5f10b799-155f-44de-9900-e288892c4b0b adresinden alınmıştır.
• Doğru Yol Partisi. (1998). II. Demokrasi Programı. 24 Kasım 2024 tarihinde https://acikerisim.tbmm.gov.tr/items/87d36890-28c3-4f0d-be1d-58c736160137 adresinden alınmıştır.
• Doğru Yol Partisi. (1990). 3. Olağan Büyük Kongresi sonuç belgesi, 24–25 Kasım 1990. Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi.
• Doğru Yol Partisi. (1995). Doğru Yol Partisi 12 yaşında. Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi.
• Electoral Calculus (2024). Election history and commentary. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.electoralcalculus.co.uk/commentary.html adresinden alınmıştır.
• Erel, N., & Bilge, A. (1994). Tansu Çiller’in siyaset romanı. Bilgi Yayınevi.
• Eroğlu, H., & Cansever N. (2023). Dünya’da siyasal alanda kadın liderler. E. Osman & G. Gafurova (Eds.), International İstanbul Modern Scientific Research Congress-V: The of Full Texts ISBN: 978-625-367-198-3. 5. Uluslararası İstanbul Modern Bilimsel Araştırmalar Kongresi (ss. 404-417).
• Euronews (2019). Dünyada hangi ülkeleri kadın liderler yönetiyor?. 01 Nisan 2024 tarihinde https://tr.euronews.com/2019/12/12/hangi-ulkeleri-kadin-liderler-yonetiyor-finlandiya-kadinlar-icin-secme-secilme-turkiye adresinden alınmıştır.
• Evans, J. E. (1997). Thatcher and Thatcherism. Routledge.
• Global Women Leader (2024). 8 Dynamic women prime ministers shaping global politics in 2024. 31 Mart 2024 tarihinde https://www.theglobalwomanleader.com/ adresinden alınmıştır.
• Gökmen, Y. (1999). Sarışın güzel kadın. Doğan Kitapçılık.
• Heppell, T. (2008). Choosing the Tory Leader: Conservative Party Leadership elections from heath to cameron. Tauris Academic Studies.
• IPU Parline. İngiltere Seçim sonuçları. 24 Kasım 2024 tarihinde https://data.ipu.org/parliament/GB/GB-LC01/election/GB-LC01-E20240704/ adresinden alınmıştır.
• IPU Parline. Türkiye Seçim sonuçları. 24 Kasım 2024 tarihinde https://data.ipu.org/parliament/TR/TR-LC01/election/TR-LC01-E20230514/ adresinden alınmıştır.
• Jalalzai, F. (2004). Women political leaders: Past and present. Women & Politics, 26(3-4), 85-108. Jalalzai, F. (2014). Gender, presidencies, and prime ministerships in Europe: Are women gaining ground?. International Political Science Review, 35(5), 577-594.
• Jenkins, S. (2020). İngiltere’nin kısa tarihi. Çev: Kocabaşoğlu, U. İletişim Yayınları.
• Kelly, S. (2021). Margaret Thatcher: The Conservative Party and the Northern Ireland Conflict 1975 – 1990. Bloomsbury Publishing.
• Kesgin, B. (2012). Tansu Çiller’s leadership traits and foreign policy. Perceptions, 29–50.
• Kösecik, M. (2000). Baş Vergisi’nin Başbakan Thatcher’ın istifasındaki rolü. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1), 201–208.
• Kwarteng, K. (2015). Thatcher’s trial 180 days that created a conservative icon. Public Affairs.
• Lewis, R. (1975). Margaret Thatcher a personel and political biography. Routledge & Kegan Paul Ltd.
• Margaret Thatcher Foundation (1980a). Speech to Conservative Party conference. 11 Mart 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/104431 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation (1988a). Speech to the College of Europe. 11 Mart 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/107332 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1945). Speech in Sleaford. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/100817 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1975a). Press Conference after winning Conservative leadership 25 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/102452 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1975b). Remarks at Victory Party. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/102490 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1976a). Speech at Kensington Town Hall. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/102939 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1976b). The right approach. 24 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/109439 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1979a). 1979 Budget. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/109497 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1979b). Press conference after Dublin European Council. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/104180 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1979c). Speech at youth for Europe rally. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/104088 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1980b). 1980 Budget. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/1094988 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1981). 1981 Budget. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/109499 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1982). Speech to Conservative Rally at Cheltenham. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/104989 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1983). Conservative General Election Manifesto 1983. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/110859 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1984a). 1984 Budget. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/109501 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1984b). Speech to Conservative Party conference. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/105763 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1984c). TV Interview for BBC. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/105592 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1985). 1985 Budget. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/109502 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1986). US bombing of Libya. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/106363 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1988b). Speech to Conservative Women’s conference. 24 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/107248 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1989). Speech to Conservative Women’s conference. 24 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/107675 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1990a). Letter to Sir Geoffrey Howe MP. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/108236 adresinden alınmıştır.
• Margaret Thatcher Foundation. (1990b). Rome European Council. 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.margaretthatcher.org/document/108234 adresinden alınmıştır.
• Medium (2020). The semiotics of Thatcher’s handbag. 28 Şubat 2020 tarihinde https://medium.com/exploring-history/the-semiotics-of-thatchers-handbag-5a8a4dfa5652 adresinden alınmıştır.
• Mogalakwe, M. (2006). The use of documentary research methods in social research. African Sociological Review, 10(1), 221-230. Moore, C. (2013). Margaret Thatcher. Penguin Books. Müller-Rommel, F. & Vercesi, M. (2017). Prime ministerial careers in the European Union: Does gender make a difference? European Politics and Society, 18(2), 245-262.
• Odatv (2022). 5 Nisan 1994, Bu tarihi krizden kaçınılabilirdi, oradaydım. 09 Mart 2024 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=UUKVxShKQFM adresinden alınmıştır.
• Özdikmen, T. (2021). Margaret Thatcher’ın hayatı, kişiliği ve Türkiye'ye bakışı (Tez No. 694276) [Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi].
• Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (1994, 27 Kasım). Resmî Gazete (Sayı: 22124). 22 Kasım 2024 tarihinde https://resmigazete.gov.tr/ adresinden alınmıştır.
• Paker, T. (2015). Durum Çalışması. (Edt.), Fatma Nevra Seggie, Yasemin Bayyurt. Nitel Araştırma. Ankara. Anı Yayıncılık, ss. 119-134.
• Paxton, P., & Hughes, C. (2007). Women as presidents, prime ministers and government ministers. Paxton, P. Hughes, M. M. & O'Connor, K. (2010). Gender and Women’s Leadership: A Reference Handbook, 321-30.
• Posta (2018). Tansu Çiller’in beyaz renk düşkünlüğü (Tansu Çiller Stili). 28 Şubat 2024 tarihinde https://www.posta.com.tr/galeri/tansu-ciller-in-beyaz-renk-duskunlugu-tansu-ciller-stili-1363559/11 adresinden alınmıştır.
• Saybaşılı, K. (1995). DYP-SHP Koalisyonu’nun üç yılı. Bağlam Yayıncılık.
• Seldon, A., & Daniel, C. (2013). Britain under Thatcher. Routledge.
• Statista (2023). Number of countries where the de facto highest position of executive power was held by a woman from 1960 to 2023. 31 Mart 2024 tarihinde https://www.statista.com/statistics/1058345/countries-with-women-highest-position-executive-power-since-1960/ adresinden alınmıştır.
• Tali, R. (2022). En yüksek cam tavanlara meydan okumak: Latin Amerika kadın devlet başkanları. Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, 5(1), 1-17.
• Thatcher, M. (1993). The downing street years. HarperConllins Publishers. Thatcher, M. (1995). The path to power. HarperConllins Publishers.
• The Editors of New Word City. (2013). Margaret Thatcher: A life. New Word City.
• The World Bank (2022a). GDP–Türkiye. 09 Mart 2024 tarihinde https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=TR adresinden alınmıştır.
• The World Bank (2022b). GDP–United Kingdom. 08 Mart 2024 tarihinde https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=GB adresinden alınmıştır.
• ThoughtCo (2019). Women prime ministers and presidents: 20th Century. 31 Mart 2024 tarihinde https://www.thoughtco.com/women-prime-ministers-presidents-20th-century-3530291 adresinden alınmıştır.
• TRT Arşiv (2018). 5 Nisan kararları. 09 Mart 2024 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=289OHrZKAAQ adresinden alınmıştır.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2012). Milletvekili Genel Seçim seçimleri 1932–2011 (ISBN 978-975-19-5319-3). Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası. Ankara.
• Uzman Erbaş Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname. (1993, 12 Ağustos). Resmî Gazete (Sayı: 21666). 22 Kasım 2024 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr adresinden alınmıştır.
• Worldwide Guide to Women in Leadership (2017). Woman prime ministers. 31 Mart 2024 tarihinde https://www.guide2womenleaders.com/Premier_Ministers.htm adresinden alınmıştır.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. 12. Baskı. Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Yılmaz, O. (2016). Türk ve Alman siyaset yaşamında kadın figürü ve politik söylemleri. Politik dilbilim incelemesi, Angela Merkel ve Tansu Çiller Örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2).
• Yin, R. K. (2018). Case study research: Design and methods. 6. Baskı. London. Sage Publications.