Türkiye’de Sektörel İhracatın Mekânsal Analizi

Yıl 2025, Cilt: 43 Sayı: 1, 135 - 161, 26.03.2025

Abdullah Takım , Rabia Özat

https://doi.org/10.17065/huniibf.1470622

Öz

Yurtiçi üretimi yapılmayan ürünleri dış piyasalardan temin etme, ekonomiyi daha fazla büyütme, sermaye birikimi oluşturma, döviz geliri elde etme, istihdamı artırma ve tüm bunların sonucu olarak toplumsal refahı yükseltme ülkeleri dış ticaret yapmaya yönelten temel nedenlerdir. Dış ticaretten beklenen faydalardan birisi de aynı ülke içinde bölgeler ve iller arası gelişmişlik farkını azaltmasıdır. Bu çalışmada Türkiye’de en fazla ihracat yapılan sektörlerde il düzeyinde mekânsal etkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda Türkiye’de illerin mekânsal dağılım haritası çıkarılıp bu dağılımlar, Moran I ve LISA testleri ile analiz edilmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen bulgulara göre, Türkiye’nin otomotiv, elektrik ve elektronik ile kimyevi ürünler ihracatında mekânsal etkinin olduğu görülmüş, iller arasında komşu bölgelerle ihracatın %35, ithalatın ise %24 oranında korelasyon gösterdiği belirlenmiştir. Sektör düzeyinde ise otomotivde ihracatın diğer bölgelerdeki aynı sektörün ihracatı ile %23 oranında korelasyon gösterdiği tespit edilmiştir. Elektrik ve elektronik ihracatı ile kimyevi ürünler ihracatındaki iller arası korelasyon sırasıyla %15 ve %20 olarak hesaplanmıştır. Çalışma sonuçlarına göre, her sektörde belirli illerin öne çıktığı ve iller arasında mekânsal ilişkilerin farklı düzeyde ticareti etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmanın ihracatta geleceğe yönelik sektörel bazda politikalar geliştirilmesi ve bölgesel teşviklerin daha etkin kullanılması ile ilgili literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dış Ticaret, Sektörel İhracat, Mekansal Analiz, Moran I

Spatial Analysis of Sectoral Exports in Türkiye

Öz

The main reasons countries engage in foreign trade are to acquire goods not produced domestically from foreign markets, to further grow their economies, to accumulate capital, to earn foreign currency income, to increase employment, and, consequently, to improve social welfare. One expected advantage of international commerce is the reduction of the development divide between neighboring provinces and regions. The purpose of this study was to ascertain the spatial effect in Türkiye's most export-oriented sectors at the provincial level. In this context, a map of the provinces' spatial distribution was created in Türkiye, and the Moran I and LISA tests were used to examine these distributions. The study's conclusions indicated that there was a spatial effect in Türkiye's exports of chemical, automotive, and electrical and electronic products. Additionally, the provinces with neighboring regions demonstrated a correlation between imports and exports of 24% and 35%, respectively. Automobile exports have been found to correlate, at the sector level, by 23% with exports of the same industry from other areas. The interprovincial correlation for exports of chemicals and electronics and power is 20% and 15%, respectively. The study's findings led to the conclusion that certain provinces specialize in each sector and that the spatial relationships between provinces have varying effects on commerce. It is believed that the study will add to the body of knowledge on creating sector-specific export strategies in the future and making better use of regional incentives.

Anahtar Kelimeler

Foreign Trade, Sectoral Exports, Spatial Analysis, Moran

Kaynakça

• Abar, H., & Tekmanlı, H. H. (2018). Türkiye’de illerin ihracatını etkileyen faktörlerin mekânsal analizi. IV. International Caucasus-Central Asia Foreign Trade and Logistics Congress September, 7-8, Didim/Aydın. https://ulk.ist/kutuphane/kitap/IV-UKODTLK/
• Aitken, B., Hanson, G. H., & Harrison, A. E. (1997). Spillovers, foreign investment, and export behavior. Journal of International Economics, 43(1-2), 103-132. https://doi.org/10.1016/S0022-1996(96)01464-X
• Amidi, S., & Fagheh Majidi, A. (2020). Geographic proximity, trade and economic growth: A spatial econometrics approach. Annals of GIS, 26(1), 49-63. https://doi.org/10.1080/19475683.2020.1714727
• Anderson, J., E., & Van Wincoop, E. (2003). Gravity with Gravitas: A Solution to the Border Puzzle. American Economic Review, 93(1), 170–192. https://doi.org/10.1257/000282803321455214
• Aydıner, M. (2015). İllerin birbirlerinin ihracatı üzerine etkisi: Ege bölgesi üzerine mekansal ekonometrik analiz. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, (608), 35-43. https://dergipark.org.tr/en/pub/fpeyd/issue/48039/607518
• Aydıner, M. (2016). İthalatta mekânsal etki: Türkiye üzerine bir mekânsal panel veri analizi. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(2), 43-52. https://dergipark.org.tr/en/pub/iibfdkastamonu/issue/29623/318001
• Aydıner, M. (2017). Bölgelerin birbirlerinin ihracat deseni çeşitliliğine etkisi: Düzey2 bölgeleri üzerine bir mekânsal panel veri analizi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 181-196. https://doi.org/10.17336/igusbd.305641
• Celebioglu, F., & Dall’Erba, S. (2010). Spatial disparities across the regions of Turkey: An exploratory spatial data analysis. The Annals of Regional Science, 45, 379-400. https://doi.org/10.1007/s00168-009-0313-8
• Cong, B. T., Tran, V., & Long, T. T. (2023). Impact of metropolises' competitiveness characteristics on structural transformation of provinces in Vietnam: A spatial approach. Journal of Competitiveness, 15(1), 1-19. https://doi.org/10.7441/joc.2023.01.01
• Corrado, L. & Fingleton, F. (2012). Where is the economics in spatial econometrics?, Journal of Regional Science, 52(2), 210-239. https://doi.org/10.1111/j.1467-9787.2011.00726.x
• Demir, C., Yurteri, B., & Türkcan, B. (2013). Yeniliklerin dış ticarete etkileri üzerine mekansal ekonometrik bir analiz: 2002-2009 Türkiye örneği. Published in: Türkiye Ekonomisinde Dönüşüm ve Yeniden Yapılanma Arayışları, (13 June 2013), 71-81. https://mpra.ub.uni-muenchen.de/77615/
• Demiray, O. Ç. (2021). Ticaret akımlarının yapısal çekim modeli ile sınanması: Türkiye örneği. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 179-204. https://doi.org/10.51945/cuiibfd.908521
• Eralp, A. (2023). Türkiye sanayi sektöründeki elektrik tüketimi ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin mekânsal analizi. Verimlilik Dergisi, Döngüsel Ekonomi ve Sürdürülebilirlik Özel Sayısı, 99-112. https://doi.org/10.51551/verimlilik.1111823
• Eser, U., & Köse, S. (2015). Endüstriyel yerelleşme ve yoğunlaşma açısından Türkiye sanayii: İl imalat sanayilerinin analizi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 60(2), 97-139. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/38126
• Gumprecht, D. (2005). Spatial methods in econometrics. An Application to R&D Spillovers. (December 2005 ed.) Department of Statistics and Mathematics, WU Vienna University of Economics and Business. Research Report Series / Department of Statistics and Mathematics No. 26 https://doi.org/10.57938/39f720e6-61c9-40fda88b-ec1a3a83fe12
• Haining, R. P. (2003). Spatial data analysis: Theory and practice. Cambridge University Press. International Trade Administration (2023). National Export Strategy 2023. 10 Ocak 2024 tarihinde https://www.trade.gov/national-export-strategy adresinden alınmıştır.
• Isard, W. (1954). Location theory and trade theory: Short-run analysis. The Quarterly Journal of Economics, 68(2), 305-320. https://doi.org/10.2307/1884452
• Ishizawa H, & Stevens G. (2007), Non-English language neighborhoods in Chicago, Illinois: 2000. Social Science Research, 36(3), 1042–1064. https://doi.org/10.1016/j.ssresearch.2006.06.005
• İnançlı, S., & Konak, A. (2011). Türkiye’de ihracatın ithalata bağımlılığı: Otomotiv sektörü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(2), 343-362.
• Jarreau, J., & Poncet, S. (2012). Export sophistication and economic growth: Evidence from China. Journal of Development Economics, 97(2), 281-292. https://doi.org/10.1016/j.jdeveco.2011.04.001
• Kalkan, Y.(2023). Spatial analysis of high-tech exports with geographically weighted regression. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(3), 1898-1915. https://doi.org/10.30798/makuiibf.1219000
• Kangallı Uyar, S. G., & Kılıç, E. (2022). Türkiye ile OECD ülkeleri arasındaki dış ticaret ilişkisinin analizi: Mekansal panel yer çekimi modelleri yaklaşımı. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(1), 1-30. https://doi.org/10.30798/makuiibf.791332
• Kara, M. A. (2018). Türkiye’de il düzeyinde dış ticaretin mekânsal analizi. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 13(51), 293-304. https://dergipark.org.tr/en/pub/jyasar/issue/39015/387719
• Krugman, P. (2015). Interregional and international trade: Different causes, different trends? P. Nijkamp, A. Rose, & K. Kourtit içinde, Regional Science Matters (s. 27–34). Springer https://doi.org/10.1007/978-3-319-07305-7_3 LeSage, J. P. (1998). Spatial Econometrics. Toledo: University of Toledo.
• Li, H., Chen, J., Wan, Z., Zhang, H., Wang, M., & Bai, Y. (2020). Spatial evaluation of knowledge spillover benefits in China’s free trade zone provinces and cities. Growth and Change, 51(3), 1158-1181.https://doi.org/10.1111/grow.12410
• Lin, L., Jia, X., Liu, Y., & Wang, C. (2023). The trade-environment nexus in global cereal trade: Combing social network and spatial panel econometrics analysis. Journal of Cleaner Production, 418, 138096. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2023.138096.
• Liu, L.; Zhang, Y.; Gong, X.; Li, M.; Li, X.; Ren, D., & Jiang, P. (2022). Impact of digital economy development on carbon emission efficiency: A spatial econometric analysis based on chinese provinces and cities. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(22), 14838. https://doi.org/10.3390/ijerph192214838
• McCallum, J. (1995). National borders matter: Canada-U.S. regional trade patterns. American Economic Review, 85, 615-23. https://www.jstor.org/stable/2118191 North, D. C. (1995). Location theory and regional economic growth. Jo urnal of Political Economy, 63(3), 243–258. https://doi.org/10.1086/257668
• Ohlin, B. (1933). Interregional and international trade. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Özkubat, G., & Selim, S. (2019). Socio-economic development of provinces in Turkey: A spatial econometric analysis. Alphanumeric Journal, 7(2), 449-470. https://doi.org/10.17093/alphanumeric.507697
• Peker, A. E., & Gülengül, İ. Ş. (2023). Türkiye’de tarım sektörü bitkisel üretim değeri belirleyicileri üzerine mekânsal bir analiz. Uluslararası Akademik Birikim Dergisi, 6(3). https://akademikbirikimdergisi.com/index.php/uabd/article/view/104
• Ramos, F. F. R. (2001). Exports, imports, and economic growth in Portugal: Evidence from causality and cointegration analysis. Economic Modeling, 8(4), 613-623.
• Rusche, K. (2010). Quality of life in the regions: An exploratory spatial data analysis for West German labor markets. Jahrbuch für Regionalwissenschaft, 30(1), 1-22. https://doi.org/10.1007/s10037-009-0042-6
• Şahin, M. T., & Türkoğlu, T. (2017). Türkiye’de mobilya imalat sanayinin mekansal kümelenme örüntüsü: 2003-2014 yılı karşılaştırmalı lokasyon katsayısı analizi. B. Ayhan, M. Ay, S. Avşaroğlu, & Ş. Akpınar (Edt.), İnes Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları 2017 (ss. 428-437). Çizgi Kitabevi.
• Takım, A. (2023). Küresel gelişmeler ve akran ülkelerle karşılaştırmalı Türkiye’de dış ticaretin yapısı ve sorunları. Ekin Basım Yayın.
• Türkiye İhracatçılar Meclisi (2023a). İhracat 2023 raporu. 3 Ocak 2024 tarihinde https://tim.org.tr/files/downloads/Strateji_Raporlari/TIM_Ihracat_2023_Raporu.pdf adresinden alınmıştır.
• Türkiye İhracatçılar Meclisi (2023b). Sektörel Bazda Rakamlar. 3 Ocak 2024 tarihinde https://tim.org.tr/tr/ihracat-rakamlari adresinden alınmıştır.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2023). Dış Ticaret İstatistikleri. 7 Ocak 2024 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=dis-ticaret-104&dil=1 adresinden alınmıştır.
• Urhan, F. B., & Sandal, E. K. (2019). Spatial patterns of Turkish textile industry: Comparative location quotient analysis for 2009 and 2015. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 40, 172-189. https://doi.org/10.32003/iggei.537354
• Wang, S. L., Chen, F. W.; Liao, B., & Zhang, C. (2020). Foreign trade, FDI and the upgrading of regional ındustrial structure in China: Based on spatial econometric model. Sustainability, 12, 815. https://doi.org/10.3390/su12030815
• Wu, J., Abban, O. J., Boadi, A. D. et al. (2022). The effects of energy price, spatial spillover of CO2 emissions, and economic freedom on CO2 emissions in Europe: A spatial econometrics approach. Environmental Science and Pollution Research, 29, 63782–63798. https://doi.org/10.1007/s11356-022-20179-0
• Yaman Yılmaz, C., & Atan, M. (2022). Mekânsal ekonometri ve bir uygulama. Iksad Publications.
• Yerdelen Tatoğlu, F. (2022). Mekansal ekonometri Stata uygulamalı. Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Yılmaz, A., & Durman, M. (2015). Türkiye’de doğalgaz kullanımı ve kalkınmanın mekânsal analizi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (43), 233-252.
• Zeren, F. (2010). Mekânsal etkileşim analizi. Istanbul University Econometrics And Statistics E-Journal, (12), 18-39.