Travmaların Çağında Travmadan Güçlü Çıkmak: Travma Sonrası Büyüme Kavramı Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 205 - 217, 28.12.2023

Ahmet Emin Arı , Burak Can Korkmaz

https://doi.org/10.56206/husbd.1318219

Öz

Travmatik yaşantılar bireylerin üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Günümüzde, 2023 Maraş Depremi ve Covid-19 Pandemisi gibi bireyleri derinden etkileyen travmatik olayların sıklığının ve şiddetinin artması travma çalışmalarının günümüz koşulları odağında yeniden değerlendirilmesi ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Travmanın olumsuz bir etki yarattığını ifade eden ve ortadan kaldırılması gerektiğini vurgulayan görüşün aksine literatürde travma sonrası büyüme kavramını vurgulayan çalışmalar giderek artış göstermiştir. Travma sonrası büyüme kavramı birey için yaşanan olaydan daha güçlü bir şekilde ayrılması olarak tanımlanmakta ve birçok farklı kavramla ilişkilendirilmektedir. Travma sonrası büyüme kavramı ve ilişkili değişkenlerin günümüzün hızlı ve önemli ölçüde değişen koşulları göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi klinisyenler, eğitimciler ve politika yapıcılar açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu sebeple, bu çalışma travma sonrası büyüme kavramını günümüz koşulları göz önünde bulundurularak incelenmesini amaçlamaktadır. Bu makalede ilk olarak travmatik yaşantılar ve etkileri açıklanmış, daha sonra ise travma sonrası büyüme ve ilgili değişkenler literatür kapsamında günümüz koşulları odağında değerlendirilmiştir. Bireysel travmaların afet travmaları ile iç içe geçtiği ve okulların aniden uzaktan eğitime geçmesi, sosyal etkileşimin kısıtlanması gibi toplumsal sistemlerdeki değişimlerin bireyler için küçük zorluklar yaratması travma sonrası büyüme çalışmalarının günümüz koşullarında yeniden değerlendirmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Günümüzde travma sonrası büyüme için daha fazla olanak mevcut fakat daha zorlu bir süreç ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Travma Sonrası Büyüme, Travma, Psikolojik Büyüme, Deprem, Covid-19

Kaynakça

• Abraído‐Lanza, A. F., Guier, C. ve Colón, R. M. (1998). Psychological thriving among Latinas with chronic illness. Journal of Social Issues, 54(2), 405-424. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1998.tb01227.x
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD). (2023). Kahramanmaraş Depremleri Ön Değerlendirme Raporu. https://deprem.afad.gov.tr/earthquake-reports
• Akyılmaz, D. ve Karka, O. (2011). Afetlerde Psikolojik İlkyardım. İstanbul AFAD yayınları, 36ss.
• American Psychiatric Association (1994). Diagnostic And Statistical Manual of Mental Disorders (DSM‐IV).
• Ano, G. G. ve Vasconcelles, E. B. (2005). Religious coping and psychological adjustment to stress: A meta‐analysis. Journal of clinical psychology, 61(4), 461-480. https://doi.org/10.1002/jclp.20049
• Baker, J., Ainsworth, H., Torgerson, C. ve Torgerson, D. (2009). A systematic review and meta‐analysis of randomised controlled trials evaluating the effect of hypnosis on exam anxiety. Effective Education, 1(1), 27-41. https://doi.org/10.1080/19415530903043664 Bhagat, V. ve Menon, S. (2019). A Review Study on Self-hypnosis in the Management of High-Level Anxiety Affecting Educational Performance of University Students. Research journal of pharmacy and technology, 12(4), 1986-1990. https://doi.org/10.5958/0974360X.2019.00332.9
• Bossick, B. E. (2008). An empirical examination of the relationship between posttraumatic growth and the personality traits of hardiness, sense of coherence, locus of control, self-efficacy, resilience, and optimism. The University of Akron.
• Boztepe, H., Inci, F. ve Tanhan, F. (2015). Posttraumatic growth in mothers after infant admission to neonatal intensive care unit. Paediatria Croatica, 59(1), 14-18. http://dx.doi.org/10.13112/PC.2015.3
• Calhoun, L. G. ve Tedeschi, R. G. (Eds.). (1999). Facilitating posttraumatic growth: A clinician's guide. Routledge.
• Chan, C. S. ve Rhodes, J. E. (2013). Religious coping, posttraumatic stress, psychological distress, and posttraumatic growth among female survivors four years after Hurricane Katrina. Journal of traumatic stress, 26(2), 257-265. https://doi.org/10.1002/jts.21801
• Coddington, R. Dean. (1972). "The Significance of Life Events as Etiologic Factors in the Diseases of Children—II A Study of a Normal Population." Journal of Psychosomatic Research, 16(3), 205‐213. https://doi.org/10.1016/0022-3999(72)90045-1
• Creamer, M., O’Donnell, M. L., Carboon, I., Lewis, V., Densley, K., McFarlane, A. ve Bryant, R. A. (2009). Evaluation of the Dispositional Hope Scale in injury survivors. Journal of Research in Personality, 43(4), 613-617. https://doi.org/10.1016/j.jrp.2009.03.002
• Crosby, L. M. S. W., Shantel, D., Penny, B. ve Thomas, M. A. T. (2020). Teaching through collective trauma in the era of COVID-19: Trauma-informed practices for middle level learners. Middle Grades Review, 6(2), 5. https://scholarworks.uvm.edu/mgreview/vol6/iss2/5/
• Çamaş G. ve Anayurt A. (2022). Travma Mağdurlarına Yönelik Grup Müdahaleleri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 14(2): 143-151. https://doi.org/10.18863/pgy.939012
• Dürü, Ç. (2006). Travma Sonrası Stres Belirtileri ve Travma Sonrası Büyümenin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi ve Bir Model Önerisi. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Elçi, Ö. (2004). Otizmi Olan Çocuk Ailelerinde Sosyal Destek, Stres Düzeyi ve Başa Çıkma Stratejilerinin, Travma Sonrası Büyümeyi ve Tükenmişliği Yordama Düzeyi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Frazier, P., Conlon, A. ve Glaser, T. (2001). Positive and negative life changes following sexual assault. Journal of consulting and clinical psychology, 69(6), 1048. https://doi.org/10.1037/0022-006X.69.6.1048
• Garland, S. N., Carlson, L. E., Cook, S., Lansdell, L. ve Speca, M. (2007). A non-randomized comparison of mindfulness-based stress reduction and healing arts programs for facilitating post-traumatic growth and spirituality in cancer outpatients. Supportive care in cancer, 15, 949-961. https://doi.org/10.1007/s00520-007-0280-5
• Gerber, M. M., Boals, A. ve Schuettler, D. (2011). The unique contributions of positive and negative religious coping to posttraumatic growth and PTSD. Psychology of Religion and Spirituality, 3(4), 298. https://doi.org/10.1037/a0023016
• Greup, S. R., Kaal, S. E., Jansen, R., Manten-Horst, E., Thong, M. S., van der Graaf, W. T. ve Husson, O. (2018). Post-traumatic growth and resilience in adolescent and young adult cancer patients: An overview. Journal of adolescent and young adult oncology, 7(1), 1-14. https://doi.org/10.1089/jayao.2017.0040
• Guo, Y. J., Chen, C. H., Lu, M. L., Tan, H. K. L., Lee, H. W. ve Wang, T. N. (2004). Posttraumatic stress disorder among professional and non-professional rescuers involved in an earthquake in Taiwan. Psychiatry research, 127(1-2), 35-41. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2004.03.009
• Hamm, M. P., Newton, A. S., Chisholm, A., Shulhan, J., Milne, A., Sundar, P. ve Hartling, L. (2015). Prevalence and effect of cyberbullying on children and young people: A scoping review of social media studies. JAMA pediatrics, 169(8), 770-777. https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2015.0944
• Hamzah, F., Mat, K. C., Bhagat, V. ve Mahyiddin, N. S. (2018). Test anxiety and its impact on first year university students and the over view of mind and body intervention to enhance coping skills in facing exams. Research Journal of Pharmacy and Technology, 11(6), 2220-2228. https://doi.org/10.5958/0974-360X.2018.00411.0
• Harris, J. vd (2008). "Christian Religious Functioning and Trauma Outcomes." Journal of Clinical Psycholog,y 64.1, ss. 17‐29.
• Henson, C., Truchot, D. ve Canevello, A. (2021). What promotes post traumatic growth? A systematic review. European Journal of Trauma & Dissociation, 5(4), 100195. https://doi.org/10.1016/j.ejtd.2020.100195
• Herman, J. L. (1992). Complex PTSD: A syndrome in survivors of prolonged and repeated trauma. Journal of traumatic stress, 5(3), 377-391. https://doi.org/10.1002/jts.2490050305
• Hooda, M. ve Saini, A. (2017). Academic anxiety: An overview. Educational Quest, 8(3), 807-810. https://doi.org/10.5958/2230-7311.2017.00139.8
• Iqbal, U., Perez, P. ve Barthelemy, J. (2021). A process-driven and need-oriented framework for review of technological contributions to disaster management. Heliyon, 7(11), e08405. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2021.e08405
• İnci, F. ve Boztepe, H. (2013). Post traumatic growth: if something not killing could be strengthened?. Journal of Psychiatric Nursing, 4(2). https://doi.org/10.5505/phd.2013.29392
• Jalali, M., Moradi, V., Babaee, T. et al. Online education for prosthetics and orthotics students in the era of COVID-19 pandemic in Iran: challenges, opportunities, and recommendations. BMC Med Educ 23, 342 (2023). https://doi.org/10.1186/s12909-023-04339-5
• Jayawickreme, E., Infurna, F. J., Alajak, K., Blackie, L. E., Chopik, W. J., Chung, J. M. ve Zonneveld, R. (2021). Post‐traumatic growth as positive personality change: Challenges, opportunities, and recommendations. Journal of personality, 89(1), 145-165. https://doi.org/10.1111/jopy.12591
• Karakartal, D. (2023). Sınav Kaygısında Ebeveyn Tutumlarının Rolü Üzerine Bir Derleme. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 421-431. https://doi.org/10.47525/ulasbid.1266249
• Kardaş, F. ve Tanhan, F. (2013). Van Depremi’ni Yaşayan Üniversite Öğrencilerinin Travma Sonrası Stres Travma Sonrası Büyüme ve Umutsuzluk Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Katsaras, G. N., Vouloumanou, E. K., Kourlaba, G., Kyritsi, E., Evagelou, E. ve Bakoula, C. (2018). Bullying and suicidality in children and adolescents without predisposing factors: A systematic review and meta-analysis. Adolescent Research Review, 3, 193-217. https://doi.org/10.1007/s40894-018-0081-8
• Kılıç, C. (2003). Ruhsal travma sonrası stres bozukluğu gelişiminin belirleyicileri: Bir gözden geçirme. Aker ve ME Önder. Psikolojik travma ve sonuçları, 51-77.
• King, L. A. ve Hicks, J. A. (2009). Detecting and constructing meaning in life events. The Journal of Positive Psychology, 4(5), 317-330. https://doi.org/10.1080/17439760902992316
• Kira, I. A., Aboumediene, S., Ashby, J. S., Odenat, L., Mohanesh, J. ve Alamia, H. (2013). The dynamics of posttraumatic growth across different trauma types in a Palestinian sample. Journal of Loss and Trauma, 18(2), 120-139. https://doi.org/10.1080/15325024.2012.679129
• Kleim, B. ve Ehlers, A. (2009). Evidence for a curvilinear relationship between posttraumatic growth and posttrauma depression and PTSD in assault survivors. Journal of Traumatic Stress: Official Publication of The International Society for Traumatic Stress Studies, 22(1), 45-52. https://doi.org/10.1002/jts.20378
• Linley, P. A. ve Joseph, S. (2004). Positive change following trauma and adversity: A review. Journal of traumatic stress: official publication of the international society for traumatic stress studies, 17(1), 11-21. https://doi.org/10.1023/B:JOTS.0000014671.27856.7e
• Lykins, E. L., Segerstrom, S. C., Averill, A. J., Evans, D. R. ve Kemeny, M. E. (2007). Goal shifts following reminders of mortality: Reconciling posttraumatic growth and terror management theory. Personality and Social Psychology Bulletin, 33(8), 1088-1099. https://doi.org/10.1177/0146167207303015
• Mazidimoradi, A., Allahqoli, L. ve Salehiniya, H. (2023). The ambiguous future of the COVID‐19 pandemic in the presence of a vaccine. Health Science Reports, 6(4). https://doi.org/10.1002/hsr2.1207
• Menger, F., Mohammed Halim, N. A., Rimmer, B. ve Sharp, L. (2021). Post-traumatic growth after cancer: a scoping review of qualitative research. Supportive Care in Cancer, 29(11), 7013-7027. https://doi.org/10.1007/s00520-021-06253-2
• Mulvihill, D. (2005). The health impact of childhood trauma: An interdisciplinary review, 1997-2003. Issues in comprehensive pediatric nursing, 28(2), 115-136. https://doi.org/10.1080/01460860590950890
• Mum, N. (2011). İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü, Çocuk ve Genç Tutuklularda Psikolojik Travma Deneyimlerinin Belirlenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Naimi, T. M. (2022). Contextualizing Trauma in Trauma-Informed Interpreting: A Narrative Literature Review. New Voices in Translation Studies, 27(1), 1-36. https://newvoices.arts.chula.ac.th/index.php/en/article/view/491/544
• Nenova, M., DuHamel, K., Zemon, V., Rini, C. ve Redd, W. H. (2013). Posttraumatic growth, social support, and social constraint in hematopoietic stem cell transplant survivors. Psycho‐oncology, 22(1), 195-202. https://doi.org/10.1002/pon.2073
• Özen, Y. (2019). Psikolojik Travmanın İnsanlık Kadar Eski Tarihi. The Journal of Social Science, 3 (5), 362-375. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tjsosci/issue/43451/530003
• Özlü, A., Yildiz, M. ve Aker, T. (2010). Post traumatic growth and related factors in caregivers of schizophrenia patients. Anadolu Psikiyatri Derg, 11(2), 89.
• Önder, E. ve Tural, Ü. (2004). Travma Sonrası Stres Bozukluğunda Tedavi Kılavuzu. Anksiyete Bozuklukları Tedavi Kılavuzu. Ankara: Türk Psikiyatri Derneği.
• Öztürk, E. (2017). "Travma ve Dissosiyasyon: Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun Psikoterapisi ve Aile Dinamikleri." İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri,1. Baskı.
• Park, C. L. (1998). Stress‐related growth and thriving through coping: The roles of personality and cognitive processes. Journal of social issues, 54(2), 267-277. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1998.tb01218.x
• Perry, B. D. ve Pollard, R. (1998). Homeostasis, stress, trauma, and adaptation: A neurodevelopmental view of childhood trauma. Child and Adolescent Psychiatric Clinics, 7(1), 33-51. https://doi.org/10.1016/S1056-4993(18)30258-X
• Prati, G. ve Pietrantoni, L. (2009). Optimism, social support, and coping strategies as factors contributing to posttraumatic growth: A meta-analysis. Journal of loss and trauma, 14(5), 364-388. https://doi.org/10.1080/15325020902724271
• Reed, K. P., Cooper, R. L., Nugent, W. R. ve Russell, K. (2016). Cyberbullying: A literature review of its relationship to adolescent depression and current intervention strategies. Journal of Human Behavior in the Social Environment, 26(1), 37-45. https://doi.org/10.1080/10911359.2015.1059165
• Robotham, D. ve Julian, C. (2006). Stress and the higher education student: a critical review of the literature. Journal of further and higher education, 30(02), 107-117. https://doi.org/10.1080/03098770600617513
• Ryan, C., Barba, A. ve Cohen, J. A. (2023). Family-Based Psychosocial Care for Transgender and Gender-Diverse Children and Youth Who Experience Trauma. Child and Adolescent Psychiatric Clinics. https://doi.org/10.1016/j.chc.2023.03.002
• Salsman, J. M., Segerstrom, S. C., Brechting, E. H., Carlson, C. R. ve Andrykowski, M. A. (2009). Posttraumatic growth and PTSD symptomatology among colorectal cancer survivors: a 3‐month longitudinal examination of cognitive processing. Psycho‐Oncology: Journal of the Psychological, Social and Behavioral Dimensions of Cancer, 18(1), 30-41. https://doi.org/10.1002/pon.136
• Sargın, N. ve Akdan, M. F. (2016). Sonsuz Acı: Psikolojik Travma. Eğitim ve Psikolojiden Yansımalar. Konya: Çizgi Kitabevi, ss.5‐16.
• Sarısoy, G. (2012). Travma Sonrası Büyümenin Derecesinin ve Travma Sonrası Büyümeyi Yordayan Etkenlerin Meme Kanseri Hastalarında İncelenmesi. Yüksek lisans tezi. Ankara:Hacettepe Üniversitesi.
• Sawyer, A. ve Ayers, S. (2009). Post-traumatic growth in women after childbirth. Psychology and Health, 24(4), 457-471. https://doi.org/10.1080/08870440701864520
• Schneider, S. L. ve Council, M. L. (2021). Distance learning in the era of COVID-19. Archives of dermatological research, 313(5), 389-390. https://doi.org/10.1007/s00403-020-02088-9
• Shakespeare-Finch, J. E., Smith, S. G., Gow, K. M., Embelton, G. ve Baird, L. (2003). The prevalence of post-traumatic growth in emergency ambulance personnel. Traumatology, 9(1), 58-71.
• Shakespeare‐Finch, J. ve Allysa J. B. (2012). "Behavioural Changes Add Validity To The Construct Of Posttraumatic Growth." Journal Of Traumatic Stress 25.4: 433‐439. https://doi.org/10.1177/153476560300900104
• Sheikh, A. I. (2008). Posttraumatic growth in trauma survivors: Implications for practice. Counselling Psychology Quarterly, 21(1), 85-97. https://doi.org/10.1080/09515070801896186
• Slyke, J. V. (2013). Post-traumatic growth. Naval Center for Combat & Operational Stress Control, 1-5.
• Solomon, Z. ve Dekel, R. (2007). Posttraumatic stress disorder and posttraumatic growth among Israeli ex‐pows. Journal of Traumatic Stress: Official Publication of the International Society for Traumatic Stress Studies, 20(3), 303-312. https://doi.org/10.1002/jts.20216
• Tedeschi, R. G. ve Calhoun, L. G. (1996). The Posttraumatic Growth Inventory: Measuring the positive legacy of trauma. Journal of traumatic stress, 9, 455-471. https://doi.org/10.1007/BF02103658
• Tedeschi, R. G. ve Calhoun, L. G. (2004). " Posttraumatic growth: conceptual foundations and empirical evidence". Psychological inquiry, 15(1), 1-18. https://doi.org/10.1207/s15327965pli1501_01
• Tedeschi, R. G., Park, C. L. ve Calhoun, L. G. (1998). Posttraumatic Growth: Positive Changes in the Aftermath of Crisis. Routledge.
• Teodorescu, D. S., Siqveland, J., Heir, T., Hauff, E., Wentzel-Larsen, T. ve Lien, L. (2012). Posttraumatic growth, depressive symptoms, posttraumatic stress symptoms, post-migration stressors and quality of life in multi-traumatized psychiatric outpatients with a refugee background in Norway. Health and quality of life outcomes, 10(1), 1-16. https://doi.org/10.1186/1477-7525-10-84
• Thomas, M. S., Crosby, S. ve Vanderhaar, J. (2019). Trauma-informed practices in schools across two decades: An interdisciplinary review of research. Review of Research in Education, 43(1), 422-452. https://doi.org/10.3102/0091732X18821123
• Vaillancourt, T., Faris, R. ve Mishna, F. (2017). Cyberbullying in children and youth: Implications for health and clinical practice. The Canadian journal of psychiatry, 62(6), 368-373. https://doi.org/10.1177/0706743716684791
• Witt, W. P., Harlaar, N. ve Palmer, A. (2023). The impact of COVID-19 on pregnant women and children: recommendations for health promotion. American Journal of Health Promotion, 37(2), 282-288. https://doi.org/10.1177/08901171221140641e
• Yılmaz, B. (2006). Search‐Rescue Workers Posttraumatic Growth and Posttraumatic Stress Symptoms and Associated Variables. Doctoral thesis. Ankara: Ankara University Institute Of Social Sciences, Psychology Department.
• Yüksel, Ş. (2000). Felakete uyum ve ruh sağlığı. Klinik Psikiyatri, 3, 5-11. https://jag.journalagent.com/kpd/pdfs/KPD_3_70_5_11.pdf
• Zhang, S., Liu, C. Y., Wang, F. ve Ni, Z. H. (2023). Post-traumatic growth among childhood cancer survivors: A qualitative meta-synthesis. European Journal of Oncology Nursing, 102289. https://doi.org/10.1016/j.ejon.2023.102289
• Zoellner, T. ve Maercker, A. (2006). Posttraumatic growth in clinical psychology—A critical review and introduction of a two component model. Clinical psychology review, 26(5), 626-653. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2006.01.008