Adana İlinde Yaşayan Çölyak Tanılı Bireylerin Beslenme Alışkanlıklarının Belirlenmesi ve Yaşam Kalitelerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 485 - 500, 31.08.2025

Ceylan Alpaslan , Sema Erge

https://doi.org/10.21020/husbfd.1475876

Öz

Amaç: Bu araştırma, Çölyak tanılı bireylerin beslenme alışkanlıklarını, glutensiz diyet (GFD) uygulama durumlarını ve sağlıkla ilişkili yaşam kalitesini ölçmek, ayrıca beslenme alışkanlıkları ile yaşam kalitesi arasındaki olası ilişkiyi değerlendirmek amacıyla yapılmıştır.
Gereç ve Yöntem: Çalışmaya, 19 ile 65 yaş arasında olan 170 Çölyak tanılı birey (128 kadın, 42 erkek) dahil edilmiştir. Hastaların sağlık durumu, fiziksel aktivite düzeyleri, antropometrik ölçümleri, beslenme alışkanlıkları ve besin tüketimleri sorgulanmıştır. Ayrıca duygusal ve sosyal durum, gastrointestinal semptom (GS) ve endişe düzeyi alt ölçeklerinden oluşan Çölyak Hastalarında Sağlıkla İlişkili Yaşam Kalitesi Ölçeği (YKÖ) uygulanmıştır.
Bulgular: Araştırmaya katılan bireylerin %84.1’i GFD uyguladıklarını ifade ederken, %54.7’si ise firmaların yeterli cevap vermemesi ve ambalajlarda eksik bilgi olması gibi nedenlerle diyete uyum sağlamada zorluk yaşadıklarını belirtmişlerdir. Glutensiz ürün alımında yaşadıkları zorluk nedeni olarak ise yüksek fiyat, ürünlere ulaşamama, ürün çeşitliliğinin az olması sıralanmıştır. Bireylerin beden kütle indeksi gruplarına göre YKÖ’nin alt ölçeklerinden GS puanlarında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (p<0.05). Obez bireylerin puanları, diğer beden kütle indeksi kategorilerindekilere göre daha düşüktür ve bu durum diğerlerine göre daha çok GS yaşadıklarını göstermektedir. Bireylerin GFD’ye uyumları ile GS puanları arasında da anlamlı bir fark saptanmıştır (p<0.05). Diyete uyum gösteren bireylerin puanları, diyete uymayanlara göre anlamlı olarak daha yüksektir. YKÖ toplam puanı ve alt ölçeklerle ilgili puanlar, diyet uyumuna bağlı olarak anlamlı bir farklılık göstermemektedir (p>0.05).
Sonuç: Çölyak hastalığı, sürekli uyum gerektiren bir diyeti beraberinde getirmekte ve yaşam kalitesinin değerlendirilmesi büyük önem arz etmektedir. Araştırma, glutensiz diyeti uygulayan bireylerin yetersiz yanıtlar, yüksek fiyatlar ve sınırlı ürün çeşitliliği gibi zorluklarla karşılaştığını ortaya koymuştur. Bu bulgular, ÇH farkındalığının artırılması ve diyete uyumu kolaylaştıracak çözümler için sağlık profesyonelleri ile üreticilerin desteğinin kritik olduğunu vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

çölyak hastalığı , glutensiz diyet , beslenme , yaşam kalitesi

Determination of the Dietary Habits and Evaluation of the Quality of Life of Celiac Disease Patients Living in Adana Province

Öz

Objectives: This study was conducted to assess the dietary habits, adherence to a gluten-free diet (GFD), and health-related quality of life (HRQoL) of individuals diagnosed with celiac disease (CD), as well as to evaluate the potential relationship between dietary habits and quality of life.
Materials and Method: The study included 170 individuals diagnosed with celiac disease, aged between 19 and 65 years (128 women, 42 men). Participants were assessed for their health status, physical activity levels, anthropometric measurements, dietary habits, and food consumption. Additionally, the Celiac Disease-Related Health-Related Quality of Life Scale (HRQoL), consisting of emotional and social status, gastrointestinal symptoms (GS), and anxiety subscales, was applied.
Results: Of the participants, 84.1% reported following a GFD, while 54.7% stated that they faced difficulties in adhering to the diet due to insufficient responses from companies and missing information on packaging. The main challenges in obtaining gluten-free products were high prices, lack of availability, and limited product variety. Statistically significant differences were found in the GS scores of the HRQoL subscales based on body mass index (BMI) categories (p<0.05). Obese individuals had lower scores, indicating greater gastrointestinal symptoms compared to those in other BMI categories. A significant difference was also found between the adherence to the GFD and GS scores (p<0.05). Participants who adhered to the diet had significantly higher scores compared to those who did not. However, there was no significant difference in the total HRQoL scores and subscale scores based on diet adherence (p>0.05).
Conclusion: Celiac disease requires continuous adherence to a gluten-free diet, and evaluating quality of life is crucial. The study highlighted that individuals following a gluten-free diet face challenges such as insufficient responses from companies, high prices, and limited product variety. These findings emphasize the importance of increasing awareness about celiac disease and the need for support from healthcare professionals and manufacturers to facilitate adherence to the diet.

Anahtar Kelimeler

celiac disease , gluten free diet , nutrition , quality of life

Kaynakça

• Aksan, A., Mercanlıgil, M. S., Häuser, W. & Karaismailoğlu, E. (2015). Validation of the Turkish version of the Celiac Disease Questionnaire (CDQ). Health and Quality of Life Outcomes. 13:82. https://doi.org/10.1186/s12955-015-0272-y
• Al-Toma, A., Volta, U., Auricchio, R., Castillejo, G., Sanders, D. S. & Cellier, C. (2019). European Society for the Study of Coeliac Disease (ESsCD) guideline for coeliac disease and other gluten-related disorders. United European Gastroenterology Journal, 7(5),583-613. https://doi.org/10.1177/2050640619844125
• Aydın, Ö., Kahramanoğlu, A, E., Akpınar M. Y. & Göktaş Z. (2019). Yetişkin Çölyak Hastalarının Glutensiz Diyete Uyumu [Gluten-Free Diet Adherence of Adult Celiac Disease Patients]. Beslenme Ve Diyet Dergisi, 47(1),51-58. https://doi.org/10.33076/2019.BDD.1200
• Ballestero-Fernández, C., Varela-Moreiras, G., Úbeda, N., & Alonso-Aperte, E. (2021). Nutritional status in Spanish adults with celiac disease following a long-term gluten-free diet is similar to non-celiac. Nutrients, 13(5), 1626. https://doi.org/10.3390/nu13051626
• Bizeul, D., Davy, C., & Gilard, M. (2020). The positive effects of physical activity on psychological well-being: A comprehensive review. Journal of Psychology and Health, 34(7), 845-860.
• Burger, J. P., Brouwer, B. d., IntHout, J., Wahab, P. J., Tummers, M. & Drenth, J. P. (2017). Systematic Review with Meta-analysis: Dietary Adherence Iinfluences Normalization of Health-related Quality of Life in Coeliac Disease. Clinical Nutrition. 36(2), 399-406. https://doi.org/10.1016/j.clnu.2016.04.021
• Castılhos, A. C., Gonçallves, B. C., Sılva, M. M. & Lanzoni, L. A. (2015). Qualıty of Lıfe Evaluatıon in Celıac Patıents from Southern Brazıl. Arq. Gastroenterol. 52(3). https://doi.org/10.1590/S0004-28032015000300003
• Cheng, J., Brar, P. S., Lee, A. R., & Green, P. H. (2010). Body mass index in celiac disease: beneficial effect of a gluten-free diet. Journal of clinical gastroenterology, 44(4), 267-271. https://doi.org/10.1097/MCG.0b013e3181b7ed58
• Demirçeken, F. G. (2011). Gluten Enteropatisi (Çölyak Hastalığı): Klasik Bir Öykü ve Güncel Gelişmeler. [Gluten Enteropathy (Celiac Disease): A Classic Overview and Recent Developments].Güncel gastroenteroloji. 15/1,61-62. https://guncel.tgv.org.tr/index.asp
• Deepak, C., Berry, N., Vaiphei, K., Dhaka, N., Sinha, S. K., & Kochhar, R. (2018). Quality of life in celiac disease and the effect of gluten‐free diet. JGH Open: An Open Access Journal of Gastroenterology and Hepatology, 2(4), 124. https://doi.org/10.1002/jgh3.12056
• Hall, N., Rubin, G., & Charnock, A. (2013). Intentional and İnadvertent Non-adherence in Adult Coeliac Disease. A Cross-Sectional Surve. Appetite. 68,56-62. https://doi.org/10.1016/j.appet.2013.04.016
• İskandinav, K., Norström, F., Lindholm, L., Carlsson, A., Danielsson, L., Emmelin, M., Högberg, L., Karlsson, E., & Ivarsson, A. (2011). Health-related quality of life in children with celiac disease, measured prior to diagnosis through screening. Journal of Medical screaning, 18(4), 187-192. doi:10.1258/jms.2011.011081
• Johansson K., Norstrom F., Nordyke K., Myleus A., (2019), Celiac Dietary Adherence Test simplifies Determining Adherence to a Glüten-free Diet in Swedish Adolescents, Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 69:5. https://doi.org/10.1097/MPG.0000000000002451
• Khokhar, B. D. (2023). The impact of physical activity on health and well-being: A review. International Journal of Multidisciplinary Trends, 5(5), 60-61. www.multisubjectjournal.com
• King, J,A., Jeong, J., Underwood, F,E., Quan, J., Panaccione N. & Windsor, J,W. (2020). Incidence of Celiac Disease Is Increasing Over Time: A Systematic Review and Meta-analysis. American Journal of Gastroenterology. 115,507–525. https://doi.org/10.14309/ajg.0000000000000523
• Korhonen, P. E., Seppala, T., Jarvenpaa, S. & Kautiainen, H. (2014). Body Mass Index and Health-related Quality of Life in Apparently Healthy İndividuals. Quality of Life Research. 23,67–74. https://doi.org/10.1007/s11136-013-0433-6
• Kutlu, R., Çivi, S., Börüban, M. C. & Demir, A. (2011). Kanserli Hastalarda Depresyon ve Yaşam Kalitesini Etkileyen Faktörler. [Depression and the Factors Affecting the Quality of Life in Cancer Patients]. Selçuk Üniversitesi Tıp Dergisi. 27(3),149-153. https://www.selcukmedj.org/
• Lindfors, K., Ciacci C., Kurppa, K., Lundin K,E., Makharia G,K. & Mearin, M,L. (2019). Coeliac Disease. Nature Reviews Disease Primers.10;5(1):3. https://doi.org/10.1038/s41572-018-0054-z
• Marciniak, M., Szymczak-Tomczak, A. & Mahadea, D. (2021). Multidimensional Disadvantages of a Gluten-Free Diet in Celiac Disease: A Narrative Review. 13(2): 643. https://doi.org/10.3390/nu13020643
• Muhammad, H., Reeves, S., Ishaq, S., Mayberry, J., & Jeanes, Y. M. (2017). Adherence to a gluten free diet is associated with receiving gluten free foods on prescription and understanding food labelling. Nutrients, 9(7), 705. https://doi.org/10.3390/nu9070705
• Olen, O., Montgomery, S. M., Marcus, C., Ekbom, A. & Ludvigsson, J. F. (2009). Coeliac Disease and Body Mass Index: A Study of Two Swedish General Population-based Registers. Scandinavian Journal of Gastroenterology. 44:10,1198-1206. https://doi.org/10.1080/00365520903132013
• Samasca, G., Sur, G., Lupan, I. & Deleanu, D. (2014). Gluten-free Diet and Quality of Life in Celiac Disease. Gastroenterology and Hepatology From Bed to Bench. 7(3),139-143.
• Serin, Y. & Akbulut, G. (2018). Nutrıtıonal Status and Health-related Qualıty of Lıfe in Adult Patıents wıth Celıac Dısease. CBU International Conference Proceedings 2018.6. Ankara. https://doi.org/10.12955/cbup.v6.1277
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2019). Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması. [Turkish Nutrition and Health Survey]. Ankara: Sağlık Bakanlığı Yayını. 1132. https://www.saglik.gov.tr/
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2023). Bayburt İl Sağlık Müdürlüğü. 9 Mayıs 2023 Dünya Çölyak Günü.[ Bayburt Provincial Health Directorate. May 9, 2023, World Celiac Day] (Güncellenme Tarihi: 08 Mayıs 2023). Erişim Adresi: https://bayburtism.saglik.gov.tr/TR-278873/9-mayis-2023-dunya-colyak-gunu.html#
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu. (2014). Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması (TBSA) 2014: Yetişkin bireylerde beslenme durumu ve alışkanlıklarının değerlendirilmesi. Sağlık Bakanlığı Yayınları.
• Taylor, E., Dickson-Swift, V. & Anderson, K. (2013). Coeliac Disease: the path to Diagnosis and the Reality of Living with the Disease. Journal of Human Nutrition and Dietetics. 26,340–348. https://doi.org/10.1111/jhn.12009
• Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması (2010). Beslenme Durumu ve Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi Sonuç Raporu. [Evaluation of Nutrition Status and Habits: Final Report]. Ankara: T.C Sağlık Bakanlığı. (Güncelleme tarihi 21 Mart 2014; Erişim tarihi: 20 Kasım 2015) Erişim adresi: http://www.sagem.gov.tr/TBSA_Beslenme_Yayini.pdf.
• Demirel, H., Kayıhan, H., Özmert E,N., Doğan A. Türkiye Fiziksel Aktivite Rehberi. 2 ed. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı, Kuban Matbaacılık Yayıncılık; 2014. https://www.saglik.gov.tr/
• Vivas, S., Vaquero, L., Rodriquez-Martin, L. & Caminero, A. (2015). Age-related Differences in Celiac Disease: Specific Characteristics of Adult Presentation. World Journal of Gastrointestinal Pharmacology and Therapeutics. 6;6(4),207-212. https://doi.org/10.4292/wjgpt.v6.i4.207
• Wagner, G., Berger, G., Sinnreich, U., Grylli, V., Schober, E. & Huber, W.-D. (2008). Quality of Life in Adolescents With Treated Coeliac Disease: Influence of Compliance and Age at Diagnosis. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition. 47(5),555-561. https://doi.org/10.1097/MPG.0b013e31817fcb56
• Wieser, H., Ruiz-Carnicer, Á., Segura, V., Comino, I., & Sousa, C. (2021). Challenges of monitoring the gluten-free diet adherence in the management and follow-up of patients with celiac disease. Nutrients, 13(7), 2274. https://doi.org/10.3390/nu13072274
• Zampieron, A., Daicampi, C., Martin, A., & Buja, A. (2011). Quality of Life in Adult Celiac Disease in a Mountain Area of Northeast Italy. Gastroenterology Nursing. 34(4),313-319. https://doi.org/10.1097/SGA.0b013e3182248a73
• Zarkadas, M., Dubois, S., MacIsaac, K., Cantin, I., Rashid, M. & Roberts, K. C. (2013). Living with Coeliac Disease and a Gluten‐free Diet: A Canadian Perspective. Journal of Human Nutrition and Dietetics. 26(1),10-23. https://doi.org/10.1111/j.1365-277X.2012.01288.x