Aile Okuryazarlığı Kavramına Kuramsal Bir Bakış

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 89 - 109, 01.04.2021

Aylin Yılmaz Hiğde Muhammet Baştuğ

Öz

“Okuma-hazır bulunuşluk yaklaşımı” elli yıldan uzun bir süredir geçerliğini
koruyan ve okumanın öğrenilmesini gelişimin bir ürünü olarak kabul eden
bir yaklaşımdır. Son yıllarda, çocukların gelişim süreçlerini okuma yazma
becerileri kapsamında değerlendiren kuramlara yenileri eklenmiştir.
Günümüzde gelişim süreçleri ve okuma yazma becerileri açısından, “erken
okuryazarlık yaklaşımı” da kabul görmektedir. Okuryazarlık gelişiminin
çocukların örgün öğretime başlamalarından çok daha önce başladığını
temel alan erken okuryazarlık yaklaşımı, şimdilerde yaygın bir şekilde
kabul edilmektedir. Güncel araştırmalarda, çocukların doğumdan itibaren
altı yaşa kadar olan dönemde okuryazarlık gelişiminde kritik bilişsel işler
yaptıkları ve bu yıllarda verilen nitelikli öğretimin çocukların okuyucu ve
yazar olarak başarılarına önemli katkı yaptığı üzerinde fikir birliği vardır.
Çocukların okula başlamasından çok daha önce gelişmeye başlayan
okuryazarlık becerileri üzerinde ailenin önemi büyüktür. Bu süreçte aile
okuryazarlığı kavramının önemi karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada,
aile okuryazarlığı kavramı literatürden hareketle kavramsal ve kuramsal
olarak tanıtılmış; erken okuryazarlık ve ev okuryazarlığı kavramları ile
ilişkisi ele alınmıştır. Aile okuryazarlığı ile ilgili yapılan araştırmaların
sonuçları, aile okuryazarlığının, çocukların erken okuryazarlık becerileri ve fonolojik farkındalık becerileri üzerinde önemli etkilere sahip olduğunu
göstermektedir. Ayrıca önceki çalışmalar, aile okuryazarlığının aile
çalışmaları açısından erken müdahaleye uygun bir aile sistemi olduğunu
göstermektedir. Bu çalışmada, aile okuryazarlığının uygulama ve gelecek
çalışmalar için sonuçları tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aile okuryazarlığı, Okuryazarlık, Erken okuryazarlık, Ev okuryazarlığı

Kaynakça

• Altıparmak, S. (2010). Erken çocukluk döneminde ebeveynlerin okumayazmaya hazırlık konusundaki görüşleri (Yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Altun, D. (2013). An investigation of the relationship between preschoolers’ reading attitudes and home literacy environment. (Yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Akyüz, E. (2016). Okul öncesi dönem çocuklarının kendiliğinden ortaya çıkan okuryazarlık becerilerinin gelişimi ve ev okuryazarlık ortamı ile ilişkisi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Akyüz, E. ve Doğan, Ö. (2017). Ev Okuryazarlık Ortamı: Tanımları, Boyutları ve Kendiliğinden Ortaya Çıkan Okuryazarlık Becerilerinin Gelişimindeki Rolü. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 4(3), 38-57.
• Au, K. H. (1993). Literacy instruction in multicultural settings. New York: Harcourt-Brace
• Aydoğdu, E. (2017). The role of home literacy environment on the development of reading comprehension skill: a mediation model. Unpublished Master Thesis, Koç University, İstanbul.
• Borisova, I., Pisani, L., Dowd, A. J., ve Lin, H. C. (2017). Effective interventions to strengthen early language and literacy skills in low-income countries: comparison of a family-focused approach and a pre-primary programme in Ethiopia. Early Child Development and Care, 187(3-4), 655-671.
• Biltekin, A. (2019). Çocukların erken okuryazarlık becerileri ve annelerin kelime bilgi düzeyleri ile annelerin erken okuryazarlığa ilişkin uygulamalarının incelenmesi. Yüksek lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bozkurt, M. (2019). İlkokul birinci sınıf öğrencilerinin okuma becerilerinin çok yönlü desteklenmesine yönelik bir eylem araştırması. Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Bracken, S. S. ve Fischel, J. E. (2008). Family reading behavior and early literacy skills in preschool children from low-income backgrounds. Early Education and Development, 19(1), 45-67.
• Britto, P. R. ve Brooks-Gunn, J. (2001). Beyond shared book reading: dimensions of home literacy and low-income African American preschoolers’ skills. New directions for child and adolescent development, 92, 73-89.
• Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development. Harvard university press.
• Bryant, D., ve Wasik, B. H. (2004). Home visiting and family literacy programs. Handbook of family literacy, 329-346.
• Burns, M. S., Griffin, P., ve Snow, C. E. (1999). Starting out right: a guide to promoting children’s reading success. Specific recommendations from america’s leading researchers on how to help children become successful readers. National Academy Press, 2101 Constitution Avenue, NW, Lockbox 285, Washington, DC 20055.
• Büyüktaşkapu, S. (2012). Okul öncesi eğitimi sürecinde çocuklara uygulanan aile destekli okumaya hazırlık programının ilkokuldaki okuma başarılarına etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(1), 301-316.
• Compton‐Lilly, C. F., Rogers, R. L., ve Lewis Ellison, T. (2020). A Meta‐Ethnography of Family Literacy Scholarship: Ways With Metaphors and Silence. Reading Research Quarterly, 55(2), 271- 289.
• da Silva Iddings, A. C. ve Reyes, I. (2017). Learning with immigrant children, families and communities: the imperative of early childhood teacher education. Early Years, 37(1), 34-46.
• De Jong, P. F. ve Leseman, P. P. (2001). Lasting effects of home literacy on reading achievement in school. Journal of School Psychology, 39(5), 389–414.
• Denktaş, F., Doğan, M. C. ve Özden, B., (2020). Aile okuryazarlığı programının ilkokul birinci sınıf öğrencilerinin okuma tutumlarına ve okuryazarlık becerilerine etkisinin incelenmesi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 22 (7), 119-130.
• Dickinson, D. K. ve McCabe, A. (2001). Bringing it all together: The multiple origins, skills, and environmental supports of early literacy. Learning Disabilities Research & Practice, 16(4), 186-202.
• Dinallo, A. M. (2016). Social and Emotional Learning with Families. Journal of Education and Learning, 5(4), 147-158.
• Dixon, A. P. (1992). Parents: Full partners in the decision-making process. NASSP bulletin, 76(543), 15-18.
• Dufur, M. J., Parcel, T. L., ve Troutman, K. P. (2013). Does capital at home matter more than capital at school? Social capital effects on academic achievement. Research in Social Stratification and Mobility, 31, 1-21.
• Efe, M. ve Temel, Z. F. (2018). Okul öncesi dönem 48-66 ay çocuklarına Etkileşimli Kitap Okuma Programı’nın yazı farkındalığına etkisinin incelenmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 2(2), 257-283.
• Ekşi, H., Yüksel, M., Otrar, M., Canel, A. N. (2012). Türkiye’de Anne Baba Eğitimlerine Yeni Bir Boyut: Aile Okuryazarlığı. 21. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi. (12-14 Eylül 2012). İstanbul.
• Epstein, J. L. ve Lee, S. (1995). National patterns of school and family connections in the middle grades. The family-school connection: Theory, research, and practice, 2, 108-154.
• Gökkuş, İ., ve Akyol, H. (2020). Sesbilgisel Farkındalık Öğretiminin, Erken Okuryazarlık Becerilerinin Gelişimine Etkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 368-385.
• Howat, H. (2006). Maximizing family involvement in early literacy. Contemporary Issues in Communication Science and Disorders 33, 93-100.
• Işıtan, S., Saçkes, M., ve Biber, K. (2020). Erken Okuryazarlık Becerilerinin Ev Ortamında Desteklenmesi. Yaşadıkça Eğitim, 34(2), 284-298.
• Karaman, G. (2013). Erken okuryazarlık becerilerini değerlendirme aracının geliştirilmesi, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kılıç, F. (2018). İlkokul 1. sınıf velilerine yönelik bir aile okuryazarlığı programı geliştirme çalışması. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kılıç, F., Doğan, M. C., ve Özden, B. (2017). Aile okuryazarlığı ölçeği geçerlik ve güvenirlik çalışması. HAYEF Journal of Education, 14(2), 203-219.
• Lerner, P. M. (2000). A nonreviewer’s comment: On the Rorschach and baseball. Journal of Clin-ical Psychology, 56(3), 439.
• Loudin, M. F. (1998). The role of the family in the literacy development of four first graders from low-income homes who are succeeding in early literacy. Doctoral dissertation, Kent State University. Manolitsis, G., Georgiou, G. K. ve Tziraki, N. (2013). Examining the effects of home literacy and numeracy environment on early reading and math acquisition. Early Childhood Research Quarterly, 28(4), 692–703.
• McDevitt, T. M. ve Ormrod, J. E. (2010). Child development and education. Upper Saddle River, NJ: Merrill.
• Miller, P. ve Votruba-Drzal, E. (2013). Early academic skills and childhood experiences across the urban–rural continuum. Early Childhood Research Quarterly, 28(2), 234–248.
• Morrow, L. M. (1995). Family literacy: Connections in schools and communities. United Kindom: International Reading Association.
• Neuman, S. B., Copple, C., ve Bredekamp, S. (2000). Learning to read and write: Developmentally appropriate practices for young children. National Association for the Education of Young Children.
• Özbek Ayaz, C., Güleç, H., ve Şahin, Ç. (2017). Ailelerin, çocuklarıyla birlikte gerçekleştirdikleri okuma aktivitelerinin düzeyini belirleme. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1),1-19.
• Özen Altınkaynak, Ş. (2014). Aile temelli okuma yazmaya hazırlık programının çocukların okuma yazmaya hazırlık becerilerine etkisi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Padak, N., Sapin, C., ve Baycich, D. (2002). A decade of family literacy: Programs, outcomes, and future prospects (No. 389). ERIC Clearinghouse on Adult, Career, and Vocational Education, Center on Education and Training for Employment, College of Education, the Ohio State University.
• Payne, A. C, Whitehurst, G. J., ve Angell, A. L. (1994). The role of home literacy environment in the development of language ability in preschool children from low-income families. Early Childhood Research Quarterly, 9, 427–440.
• Power, J. (1992). Parent-Teacher Partnership in Early Literacy Learning: The Benefits For Teachers. AARE Conference: Australia. November. http://www.aare.edu.Au/92pap/powej92065.txt adresinden 18.05.2020 tarihi tarihinde edinilmiştir.
• Rebello, P. M. (1999). Family Literacy Environments and Young Children’s Emerging Literacy Skills. Doctoral dissertation, Columbia University.
• Riley, J. (2006). Language and literacy 3-7: Creative approaches to teaching. Sage.
• Roth, F. P., Speece, D. L., ve Cooper, D. H. (2002). A longitudinal analysis of the connection between oral language and early reading. The Journal of Educational Research, 95(5), 259–272.
• Salinas, M., Pérez-Granados, D. R., Feldman, H. M., ve Huffman, L. C. (2017). Beyond immigrant status: Book-sharing in low-income Mexican-American families. Journal of Early Childhood Research, 15(1), 17-33.
• Saracho, O. N. (2002). Family literacy: Exploring family practices. Early child development and care, 172(2), 113-122. Scarborough, H. S. (2001). Connecting early language and literacy to later reading (dis) abilities: Evidence, theory, and practice In Neuman SB, editor;, ve Dickinson DK, editor.(Eds.), Handbook of early literacy research (pp. 97–110). NY: Guilford Press.
• Sénéchal, M. (2006). Testing the home literacy model: Parent involvement in kindergarten is differentially related to grade 4 reading comprehension, fluency, spelling, and reading for pleasure. Scientific studies of reading, 10(1), 59-87.
• Sénéchal, M., ve LeFevre, J. A. (2002). Parental involvement in the development of children’s reading skill: A five‐year longitudinal study. Child development, 73(2), 445-460.
• Sénéchal, M., LeFevre, J. A., Hudson, E., ve Lawson, E. P. (1996). Knowledge of storybooks as a predictor of young children’s vocabulary. Journal of Educational Psychology, 88(3), 520.
• Sénéchal, M., ve LeFevre, J. A. (2002). Parental involvement in the development of children’s reading skill: A five‐year longitudinal study. Child Development, 73(2), 445–460.
• Sénéchal, M. (2006). Testing the home literacy model: Parent involvement in kindergarten is differentially related to grade 4 reading comprehension, fluency, spelling, and reading for pleasure. Scientific Studies of Reading, 10, 59–87.
• Sparks, J. R. (2012). Language/discourse comprehension and understanding. In N. M. Seel (Ed.), Encyclopedia of the sciences of learning (pp. 1713–1717). New York: Springer.
• Spira, E. G., Bracken, S. S., ve Fischel, J. E. (2005). Predicting improvement after first-grade reading difficulties: The effects of oral language, emergent literacy, and behavior skills. Developmental psychology, 41(1), 225.
• Tavşanlı, Ö. F., ve Bulunuz, M. (2017). The development of the written expression skills of a first grade student at home, school and university program: A case study. European Journal of Education Studies, 3(4), 20-48.
• Tavşanlı, Ö. F., Sadioğlu, O., Sezer, G. O., ve Kaldırım, A. (2020). An investigation into how parental literacy experiences are reflected in literacy tendencies and experiences of preservice teachers. International Journal of Progressive Education, 16(5), 138-159.
• Taylor, D. (1983). Family literacy: Young children learning to read and write. Exeter, NH: Heinemann Educational Books, Inc.
• Thurlow, M., Liu, K., Albus, D., ve Shyyan, V. (2003). Literature on Early Literacy Instruction in Four Languages (Chinese, Korean, Navajo, Russian). National Center on Educational Outcomes, University of Minnesota.
• Turan, F. F. ve Akoğlu, G. (2014). Okul öncesi dönemde ev okuryazarlık ortamı ve fonolojik farkındalık becerileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(3), 153-166.
• Ünal, F. (2012). Erken Çocuklukta Aile Okuryazarlığı. 21. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi. (12-14 Eylül 2012). İstanbul.
• Ünsal, F. (2019). İngiltere’de Yaşayan Türkiye Kökenli Göçmen Ailelere Yönelik Aile Okuryazarlığı Farkındalık Ölçeğinin Geliştirilmesi. Yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Van Vechten, D. (2013). Impact of home literacy environments on students from low socioeconomic status backgrounds. In Education Masters. Paper 248. Rochester, NY: St. John Fischer University, Fisher Digital Publications.
• Vygotsky, L. S. (1978). Socio-cultural theory. Mind in society, 52-58.
• Wasik, B. H. ve Herrmann, S. (2004). Family Literacy: History, Concepts, Services. Wasik, B. H. (Ed). Handbook of Family Literacy, 3-22. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Weigel, D. J., Martin, S. S. ve Bennett, K. K. (2006). Ecological influences of the home and the child‐care center on preschool‐age children’s literacy development. Reading Research Quarterly, 40(2), 204- 233.
• Weiss, H. B., Lopez, M. E., ve Rosenberg, H. (2010). Beyond Random Acts: Family, School, and Community Engagement as an Integral Part of Education Reform. National Policy Forum for Family, School ve Community Engagement. Harvard Family Research Project. Whitehurst, G. J., ve Lonigan, C. (1998). Child development and emergent literacy. Child Development, 69, 848-872.
• Whitmore, K. F., ve Norton‐Meier, L. A. (2008). Pearl and Ronda: Revaluing mothers’ literate lives to imagine new relationships between homes and elementary schools. Journal of Adolescent ve Adult Literacy, 51(6), 450-461.
• Wilson, S. B., ve Lonigan, C. J. (2010). Identifying preschool children at risk of later reading difficulties: Evaluation of two emergent literacy screening tools. Journal of learning disabilities, 43(1), 62- 76.
• Yalavaç, N. (2020). Etkileşimli kitap okumanın erken okuryazarlık becerilerine etkisi. Yüksek lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Yılmaz Hiğde, A., Baştuğ, M. ve Cihan, H. (2020). Okul Öncesi Dönem Ebeveynlerinin Ev Okuryazarlığı Yaşantılarının İncelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 628-645.
• Yuet-Han Lau, J., ve McBride-Chang, C. (2005). Home literacy and Chinese reading in Hong Kong children. Early Education and Development, 16(1), 5-22.