Uluslararası Sözleşme Metinleri Kapsamında: Ciddi Ölçüde Sınır Aşan Çevresel Kirliliğe Neden Olma Yasağı Üzerine Gelişmelerin Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 289 - 314, 01.12.2021

Onur Koru

Öz

Çevre hukuku, son yıllarda gelişme göstermiş ve uluslararası boyut kazanmıştır. Ülkelerin sınırlarını aşan çevre kirliliklerinin varlığı, bu gelişmenin sebeplerindendir. Uluslararası çevre hukukunun kaynaklarından birisi, teamüllerdir. Ciddi ölçüde sınır aşan çevresel kirliliğe neden olma yasağı, bu teamüllerden biri ve en önemlisidir. Bu çalışmada, uluslararası çevre hukukunun en önemli teamülü olan bu kuralın geçmişi ve bugünü incelenecektir. Ciddi ölçüde sınır aşan çevresel kirliliğe neden olma yasağı gereği devlet, oluşturduğu çevresel kirlilik sınırlarını aşıp başka bir devlete zarar verdiğinde bu zararı karşılamakla yükümlüdür. Öncesinde, bu zararın oluşmaması için gereken tüm önlemleri almak da devletin yükümlülüklerindendir. Sınır aşan zararlara başlıca; hava kirliliği, su kirliliği, petrol kirliliği ve nükleer faaliyetler sebep olmaktadır. Uluslararası sözleşme metinlerinde ciddi ölçüde sınır aşan kirliliğe neden olma yasağı ile ilgili birçok hüküm yer almaktadır. Bu hükümler tarihsel açıdan incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Çevre hukuku, sınır aşan zarar, çevresel kirlilik, uluslararası hukuk, sınır aşan kirlilik

Kaynakça

• ABDULLAHZADE, Cavid: “Gemilerden Kaynaklanan Petrol Kirliliği: Türk Hukukundaki Son Gelişmelerin Değerlendirilmesi”, Ankara Hukuk Fakültesi Dergisi, 58 (4), 2009.
• ADİLOĞLU, Burcu / YÜCEL, Göksel: “Dünyanın En Büyük Karşılıkları: BP PLC ve VW AG”, Mali Çözüm Dergisi, Mayıs Haziran 2017.
• ALGAN, Nesrin: “Çevre Gerçeğinin Küresel Düzeyde Ele Alınışı”, Yeni Türkiye Dergisi, 5, 1995.
• BERWICK, Teresa A.: “Resolution on Responsibility and Liability: Responsibility and Liability for Environmental Damage: A Roadmap for International Environmental Regimes”, Georgetown International Environmental Law Review, C: 10, 1998.
• BRATSPIES, Rebecca M. / MILLER, Russell A.: Transboundary Harm in International Law: Lessons from the Trail Smelter Arbitration, Cambridge 2006.
• DEMİR, İsmail: “Kıyı Ötesi (Offshore) Tesislerin Sebep Olduğu Kirlenme Zararları Dolayısıyla Hukuki Sorumluluk Ve Tazminat Meselesi Üzerine Değerlendirmeler”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 6, S: 1, 2015.
• FORSTER, Malcolm: “The Mox Plant Case – Provisional Measures in The International Tribunal for The Law of The Sea”, Leiden Journal of International Law, 16 (3), 2003.
• GEHRING, Thomas: Treaty-Making and Treaty Evolution, 2008.
• GÜNEŞ, Ahmet M.: Çevre Hukuku, 12 Levha Yayıncılık, 2015.
• INYANG, Hilary: “Emergence of Transboundary Environmental Problems”. Journal of Environmental Engineering, 1999.
• KARA, Pelin Özcan / GÜNAY, Emel Ceylan: “Çernobil Kazası ve Etkileri”, Lokman Hekim Journal, 3(2), 2013.
• KAYA, İslam Safa: “Gemi Kaynaklı Deniz Kirliliğini Önleme Amaçlı Sözleşmelerin Uluslararası Hukuk Açısından Değerlendirilmesi”. International Journal of Social Sciences and Education Research, 2(4), 2016.
• KAYPAK, Şafak: “Çevre Hukukunun Ulusal ve Uluslararası Boyutları”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(10), 2012.
• PAZARCI, Hüseyin: Uluslararası Hukuk, 3. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara 2005.
• SHANY, Yuval: “The First Mox Plant Award: The Need to Harmonize Competing Environmental Regimes and Dispute Settlement Procedures”, Leiden Journal Of International Law, 17, 2004.
• SÖNMEZ, Necmi: “Ortak Geleceğimiz Stockholm 1972 – Rio 1992 ve Sonrası”. Yeni Türkiye Dergisi, 5, 1995.
• SÜRMELİOĞLU, Derya: “Uluslararası Çevre Hukukunda Sınıraşan Zararlar”, Y.Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon 2010.
• TÜTÜNCÜ, Ayşe Nur: “Lanoux Gölü Hakem Mahkemesi Kararı: Hukukun Kodlaştırılmasında Örnek Olay Olarak Etkisi ve Kararın Özeti”, İHFM C. LVI – S. 1-4 (1998), s. 299-316.
• TÜTÜNCÜ, Ayşe Nur: “Nükleer Silahların Kullanımının Yasaklanması Sorunu”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 2004.
• XANQIN, Xue: Transboundary Damage in International Law, Cambridge University Pres., 2003.
• YAVUZ, Sabri: “Çevre Üzerine Düşünceler”. Yeni Türkiye Dergisi, 5, 1995.
• YILMAZ, İsmet: “Tehlikeli Atıklar ve Sınıraşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Hukuki Düzenlemeler”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2009.
• YOKUŞ SEVÜK, Handan: Çevre Hukuku Doğal Çevrenin Korunması, Adalet Yayınevi, 2. Baskı, Ankara 2017.
• Akdeniz’in Deniz Ortamı ve Kıyı Bölgesinin Korunması Sözleşmesi (https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2002/08/20020822.htm#1, Erişim Tarihi: 10.06.2021)
• Atıkların ve Diğer Maddelerin Denize Boşaltılması Yoluyla Deniz Kirliliğinin Önlenmesi Hakkında Sözleşme (http://www.avrupadenizcilikkursu.com/deniz-kirlenmesinin-onlenmesi-hakkinda-sozlesme-1972/icerik/146, Erişim Tarihi: 24.06.2021)
• Birleşmiş Milletler Anlaşması (https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/2212020141836bm_01.pdf, Erişim Tarihi: 21.06.2021)
• Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (https://denizmevzuat.uab.gov.tr/uploads/pages/uluslararasi-sozlesmeler/denizhukuku.pdf, Erişim Tarihi: 09.05.2021)
• Denizlerde Petrol Kirliliğinin Önlenmesine İlişkin Uluslararası Sözleşme (http://www.admiraltylawguide.com/conven/oilpol1954.html, Erişim Tarihi: 24.06.2021)
• Gemilerden Kaynaklanan Kirliliğin Önlenmesine İlişkin Uluslararası Sözleşme (https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/20558.pdf, Erişim Tarihi: 20.06.2021)
• Nükleer Kazaların Erken Bildirimi Sözleşmesi (https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc073/kanuntbmmc073/kanuntbmmc07303610.pdf, Erişim Tarihi: 24.06.2021)
• Nükleer Kaza ve Radyoaktif Acil Hallerde Yardımlaşma Sözleşmesi (https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc073/kanuntbmmc073/kankanuntb07303609.pdf, Erişim Tarihi: 24.06.2021)
• Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu İle İlgili Uluslararası Sözleşme (https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2001/07/20010724.htm#1, Erişim Tarihi: 10.06.2021)
• Petrol Kirliliğine Karşı Hazırlıklı Olma, Müdahale ve İş birliğine İlişkin Sözleşme (https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc087/kanuntbmmc087/kanunkanun08704882.pdf, Erişim Tarihi: 21.06.2021)
• Petrol Kirliliği Kazalarına Açık Denizlerde Müdahale Edilmesine İlişkin Uluslararası Sözleşme (https://cil.nus.edu.sg/wp-content/uploads/formidable/18/1969-International-Convention-relating-to-Intervention-on-the-High-Seas-in-Cases-of-Oil-Pollution-Casualties-1.pdf, Erişim Tarihi: 22.06.2021)
• Petrol Kirliliği Zararlarının Tazmini İçin Uluslararası Fon Kurulmasına İlişkin Sözleşme (https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2001/07/20010718.htm#7, Erişim Tarihi: 10.06.2021)
• Stockholm Deklarasyonu (https://hukukbook.com/birlesmis-milletler-insan-cevresi-konferansi-stockholm-deklarasyonu, Erişim Tarihi: 10.06.2021)
• Tehlikeli Atıkların Sınırlar Ötesi Taşınımının ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi (https://webdosya.csb.gov.tr/db/kimyasallar/editordosya/Basel_Tr.pdf, Erişim Tarihi: 10.06.2021)
• Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Kirlenme Olaylarına Karşı Hazırlıklı Olma, Müdahale ve İşbirliği Protokolü (https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/06/20130627M1-11-1.pdf, Erişim Tarihi: 10.06.2021)
• Uzun Menzilli Sınırlarötesi Hava Kirlenmesi Sözleşmesi (https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc065/kanunmgkc065/kanunkanu06502667.pdf, Erişim Tarihi: 21.05.2021)