Divan Şiirinde “Nân-pâre” Kavramı ve Bu Kavramın Divan Şairleri Tarafından Kullanımı

Yıl 2021, , 447 - 461, 30.03.2021

Vesile Albayrak Sak

https://doi.org/10.21733/ibad.844931

Öz

Osmanlı’da padişahtan müneccime vezirden çizmeciye çok çeşitli meslek mensubu insan genelde sanatla özelde şiirle uğraşmış; hem sayıca çok hem de zevkte çeşitlilik arz eden eserler ortaya çıkmıştır. İçinde bulunulan sosyal ve ekonomik koşullara bağlı olarak yardıma ihtiyaç duyan şairler padişah ve şehzade başta olmak üzere geçimi ile ilgisi olan alt veya üst kademedeki kişilere hatta varlıklı kişilere başvurmuştur. Padişah ve devletin ileri gelenlerinin lutfuna mazhar olarak geçimini sağlayıp durumunu düzeltmeye uğraşan bu şairler kaside, gazel, kıt’a vb. eserler kaleme alarak in’âm, ihsân, atâ, lütuf, bahşiş, câize gibi kavramlarla yardım talep etmişlerdir. Bu kavramlardan biri de “nanpâre”dir. Ekmek parçası, ekmek dilimi anlamındaki ifade mecazen geçimini sağlayacak iş, memuriyet, gelir anlamında kullanılmış; zor durumda olan şairlerimiz içinde bulundukları geçim sıkıntısını anlatmada bu kavramı tercih etmişlerdir. Çalışmamız nân ve pâre kelimelerinden oluşan bu kavramın divan şairlerimiz tarafından hâllerinin arzında hangi anlamlarda ve nasıl kullanıldığını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, nanpâre, divan

The Concept of "Nân-pâre" in Divan Poetry and Its Use by Divan Poets

Öz

Osmanlı’da padişahtan müneccime vezirden çizmeciye çok çeşitli meslek mensubu insan genelde sanatla özelde şiirle uğraşmış; hem sayıca çok hem de zevkte çeşitlilik arz eden eserler ortaya çıkmıştır. İçinde bulunulan sosyal ve ekonomik koşullara bağlı olarak yardıma ihtiyaç duyan şairler padişah ve şehzade başta olmak üzere geçimi ile ilgisi olan alt veya üst kademedeki kişilere hatta varlıklı kişilere başvurmuştur. Padişah ve devletin ileri gelenlerinin lutfuna mazhar olarak geçimini sağlayıp durumunu düzeltmeye uğraşan bu şairler kaside, gazel, kıt’a vb. eserler kaleme alarak in’âm, ihsân, atâ, lütuf, bahşiş, câize gibi kavramlarla yardım talep etmişlerdir. Bu kavramlardan biri de “nanpâre”dir. Ekmek parçası, ekmek dilimi anlamındaki ifade mecazen geçimini sağlayacak iş, memuriyet, gelir anlamında kullanılmış; zor durumda olan şairlerimiz içinde bulundukları geçim sıkıntısını anlatmada bu kavramı tercih etmişlerdir. Çalışmamız nân ve pâre kelimelerinden oluşan bu kavramın divan şairlerimiz tarafından hâllerinin arzında hangi anlamlarda ve nasıl kullanıldığını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

divan şiiri, nanpâre, divan

Kaynakça

• Aksoyak, İ. H. ve Arslan M. (2018). Haşmet Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 14.08. 2020 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57256,hasmet-divanipdf.pdf?0 adresinden erişildi.
• Armutlu, S. (2002). Gazneliler ve Selçuklular döneminde edebi gelenek. Türkler Ansiklopedisi Içinde ( c. 5, ss. 872-879) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Arslan, M. (2018). Bursalı İffet divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 14.08.2020 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59882,bursali-iffet-divanipdf.pdf?0 adresinden erişildi.
• Atalar, M. (1981). Osmanlı padişahları . Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (1), 425- 460.
• Atlansoy, K. (1998), Bursa şairleri Bursa vefeyatnamelerindeki şairlerin biyografileri. Bursa: Asa Yayınları.
• Batislam, D. (2006). 16. yüzyil divan şairi Cinânî’nin hediye konulu iki şiiri. Türklük Bilimi Araştırmaları 20, 7-15.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbî divânı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çıpan, M. (1991). Fasîh Ahmed Dede Hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve Divan’ının tenkitli metni. Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Çobanoğlu, F. (2006). Enderunlu Ferîd İbrahîm Dîvâni’nin Metni ve İncelemesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Çoruhlu, T. (2012). Tuğ. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) içinde (c. 41, ss.331). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Demirel, Ş. (2017). Şehrî divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 14.08. 2020 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56340,sehri-divanipdf.pdf?0 adresinden erişildi.
• Durmuş, T. (2009). Tutsan elini ben fakirin Osmanlı edebiyatında hamilik geleneği. İstanbul: Doğan Kitap.
• Ergin, A. Ş. (1996). Yozgatlı Mehmed Said Fennî Divanı. Ankara: Yozgat Belediyesi Yayınları.
• Erünsal, İ. ( (1984). Türk edebiyatı tarihinin arşiv kaynakları II-Kanuni Sultan Süleyman
• Güler, K. ve Yaşar, K. (20079. Divan şiirinde câize (Şair, patron, hâmî ilişkisi) üzerine değerlendirmeler I. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,18, 1-35.
• İnalcık, H. (2003). Şâir ve patron, patrimonyal devlet ve sanat üzerinde sosyolojik bir inceleme. Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• İpekten, H. (1996). Divan edebiyatında edebî muhitler. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• İpekten, H. (2019). Nâ’ilî-i Kadîm divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 14.08. 2020 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67155,naili-i-kadim-divanipdf.pdf?0 Adresinden erişildi.
• İsen, M. (2012). Geleneğe direnen bir şair: Nâbî. Milli Folklor, 5-8.
• İspirli, S. (1997). Subhizâde Feyzî’nin hayatı, edebî kişiliği ve hamsesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Kaplan, M. (2012). Hikmet şairi Yusuf Nâbî. Ankara: Şanlıurfa Valiliği İl ve Turizm Müdürlüğü Yay.
• Karacan, T. (1981). XVIII. yüzyıl şairlerimizden Sâbit ve edisyon kritikli divan metni.
• Karaköse, S. (2017). Sa’id Giray dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 14.08.2020 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55754,said-giray-divanipdf.pdf?0 adresinden erişildi.
• Kaya, B. A. (2O17). Azmizâde Hâletî dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 14.08.2020 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 adresinden erişildi.
• Kutlar Oğuz, F. S. (2017). Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları14.08.2020 tarihindehttps://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0 adresinden erişildi.
• Kutlar Oğuz, F. S. (2017). Dîvân-ı İzzet ve Nigâr-nâme. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 14.08.2020 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/68921,divan-i-izzet-ve-nigar-name-pdf.pdf?0 adresinden erişildi.
• Ögel, B. (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Şardağ, R. (1982). Şair Sultanlar. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi. C. IV/ I. Ankara: TürkTarih Kurumu Yayınları.
• Yenikale, A. (2017). Sünbülzâde Vehbî divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yerdelen, C. (1991). Azmî-zâde Hâletî’nin rubaileri. Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.