Tıp Ve Sağlık Konulu Resimli İlk Matbu Kitaplar Ve Resimlerinin İncelenmesi

Yıl 2022, Sayı: 12, 50 - 69, 02.08.2022

Fatma Özdemir

https://doi.org/10.21733/ibad.945851

Öz

Matbaa, azınlıklar tarafından 15. yüzyıldan itibaren Osmanlı topraklarında kullanılmaya başlansa da ilk Türk matbaasının Osmanlı Devletinde açılması 18. yüzyılın başlarında gerçekleşmiştir. Osmanlı toplumunda o döneme kadar yazma kitaplar özenle hazırlanmış ve birçok kesim tarafından büyük ilgi görmüştür. Matbaanın kullanılması ile birlikte yazma kitaptan baskı kitaba geçiş süreci, üzerinde durulması gereken bir husustur. Resmi olarak 1727 yılında açılan bu matbaanın ilk kitabı 1729 tarihinde baskıdan çıkmış ve yayın hayatına girmiştir. Yaklaşık olarak 1850 tarihine gelindiğinde artık hem matbaaların sayısında hem de baskı kitapların sayısında önemli bir artış olduğu görülür. İlk matbu kitabın basılmasından 1850’ye kadar geçen sürede basılmış olan kitapların incelenmesi bu geçiş sürecinin anlaşılabilmesinde yol gösterici olacaktır.
Tıp ve sağlık konusu zaruri olarak insanların çok eski tarihlerden beri ilgilendiği bir alan olmuştur. Bu konularla ilgili matbaadan önce kitaplar hazırlandığı gibi matbaadan sonra da eserler hazırlanmıştır. Kimi zaman eğitim kurumlarında öğrencilere okutulmak üzere kimi zamanda bu alana ilgi duyanların faydalanması için matbaada kitaplar basılmıştır. Bu yayınların bir kısmı resimsiz olarak bir kısmı ise resimlerle beraber hazırlanmıştır. Çalışmamızda resimli olarak basılan tıp ve sağlık konulu ilk matbu kitaplar ele alınacaktır. Bu bağlamda yapılan araştırmalar sonucu resimli üç matbu esere ulaşılmıştır. Bu üç eserden biri anatomi üzerinedir ve bu doğrultuda eserde insan bedeni üzerine çok sayıda resim bulunmaktadır. Diğer iki eserden biri kaplıcalar hakkında bir diğeri de frengi hastalığı üzerine yazılmıştır. Bu çalışmada söz konusu eserlerin yazarı, konusu, yazıldığı tarih, sayfa sayısı, basıldığı matbaa ve resimleri hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca eserlerde yer alan resimler baskı tekniği açısından, hazırlayanlar bakımından ve canlı figürü kullanımı yönünden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Dönemi, Matbaa, Baskı Resim, Tıp Sağlık

Examination of the First Printed Books with Pictures on Medicine and Health and Their Pictures

Öz

Although the printing press started to be used by the minorities in the Ottoman lands from the 15th century onwards, the first Turkish printing house was opened in the Ottoman Empire at the beginning of the 18th century. In Ottoman society, until that time, manuscripts were carefully prepared and attracted great attention by many people. With the use of the printing press, the transition process from a manuscript to a printed book is an issue that needs to be emphasized. The first book of this printing house, which was officially opened in 1727, came out of print in 1729 and entered the publishing life. When it comes to approximately 1850, it is seen that there has been a significant increase in both the number of printing houses and the number of printed books. Examining the books published in the period from the first printed book to 1850 will guide the understanding of this transition process.
The subject of medicine and health has been a field that people have been interested in since ancient times. Books on these subjects were prepared before the printing house, as well as after the printing press. Sometimes books were printed in the printing house to be taught to students in educational institutions and sometimes for the benefit of those who are interested in this field. Some of these publications have been prepared without pictures and some with pictures. In our study, the first printed books on medicine and health will be discussed. As a result of the researches carried out in this context, three printed works with pictures have been reached. One of these three works is on anatomy and in this direction, there are many pictures on the human body in the work. One of the other two works was about hot springs and the other was about syphilis. In this study, information is given about the author, subject, date of writing, number of pages, printing house and pictures of the works in question. In addition, the pictures in the works were examined in terms of printing technique, the creators and the use of living figures.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Period, Printing, Printmaking, Medicine and Health

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2000). İbrâhim Müteferrika. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (c. 21, ss. 324-327). İstanbul: TDV Yayınları.
• Atar, A. (1995). Başlangıcından Günümüze Taşbaskı. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Bayav, D. (2013). Geleneksel ve Deneysel Yönleriyle Gravür Baskı. Edirne: Paradigma Akademi Yayınları.
• Baysal, J. (2010). Osmanlı Türklerinin Bastıkları Kitaplar 1729-1875. İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Bernard, C. A. (1842). Les Bains de Brousse on Bithynie (Turquie d’Asie). İstanbul: İmprimerie de Mille Freres.
• Beydilli, K. (1995). Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane, Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Buhârî. (1989). Kitâbu’l-Libâs, 89. (Ebû Abdillah Muhammed ibn İsmail el-Buhârî, Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi. Mütercim: Mehmed Sofuoğlu, İstanbul: Ötüken Neşriyat).
• Bursalı M. T. (1975). Osmanlı Müellifleri. C. III. Hazırlayan: İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınevi.
• Çipiloğlu, A. R. (2005). Şânîzâde Atâullah ve Divanı. Yayımlanmamış Yüsek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Çavdar, N. ve Karcı, E. (2016). XIX. Yüzyıl Sonları-XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Frengi ile Mücadele Kapsamında Yapılan Yasal Düzenlemeler. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi/Gaziosmanpasa University Social Sciences Researches Journal, 11(2), 157-175.
• Çelik, H. (2000). Gravür Sanatı. İstanbul: Engin Yayıncılık.
• Dalkıran, Ö. (2013). Kitabın Tarihi/History of the Book. Türk Kütüphaneciliği 27(1), 201-213.
• Diderot, D. (1959). A Diderot Pictorial Encyclopedia of Trades and Industry. Edited with Introduction and Notes by Charles Coulston Gillispie In Two Volumes, New York: Dover Publications Inc.
• Erdoğan, M. (2016). Şâni-zâde Mehmed Ataullah Efendi (Hayatı, Kişiliği, Eserleri, Etkileri). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Ersoy, O. (1959). Türkiye’ye Matbaanın Girişi ve İlk Basılan Eserler. Ankara: Güven Basımevi.
• Esmer, H. (2011). Türkiye’de Baskıresme Bakmak. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Eyice, S. (1970). Bursa Kaplıcalarını İlmi Bakımdan İlk Olarak İnceleyenlerden Dr. Bernard ve Eseri. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 33, 485-495.
• Gerçek, S. N. (2001). Türk Taş Basmacılığı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Griffiths, A. (1996). Prints and Printmaking: An Introduction to the History and Techniques. California: University of California Press.
• Kâhya, E. (1991). Şanizâde Mehmet Ataullah Efendi. Erdem Dergisi, 5(15), 847-861.
• Kut, T. (1994). Dârüttıbâa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (c. 9, ss. 10-11). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özdemir, F. (2020). Coğrafya Alanında Hazırlanmış Resimli İlk Matbu Kitaplar Ve Resimlerinin İncelenmesi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 20(2), 509-534.
• Öztürk, H. (2015). Charles Ambroise Bernard’ın (1808-1844) Kaplıca Risâlesi Üzerine Bir Değerlendirme. Osmangazi Tıp Dergisi, 2(37), 1-8.
• Sevin, N. A. (2006). Gravürlerde Yaşayan Osmanlı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Unat, Y. (1999). Osmanlı Teknolojisine Genel Bir Bakış. Osmanlı içinde (c. 8, ss. 627–654). Editör: Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Yılmazer, Z. (2010). Şânizâde Mehmed Atâullah Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (c. 38, ss. 334-336). İstanbul: TDV Yayınları.
• Zülfikar, M. B. (1986). Tabip Şâni-zâde Mehmed Ataullah Hayatı ve Eserleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.