TÜRKİYE’DE POLİTİK SİNEMANIN FİTİLİNİ ATEŞLEYEN FİLM: KARANLIKTA UYANANLAR

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 3, 220 - 229, 01.09.2022

Selin Kiraz Demir

Öz

Toplumsal yaşamda kitleleri ilgilendiren her olgu, sinemanın icadından bu yana beyazperdede karakter temsilleri ve farklı öykü kurulumlarıyla izleyiciye aktarılmıştır. Dolayısıyla politik meseleler de sinema filmlerinin önemli bir parçası olarak varlık göstermektedir. Türkiye’de politik filmler, dönemin koşullarına bağlı olarak açık ya da örtük bir biçimde ön plana çıkmıştır. Bu çalışmada, Vedat Türkali tarafından senaryosu yazılmış olan, Ertem Göreç’in yönettiği 1964 yapımı Karanlıkta Uyananlar filmi üzerinden Türkiye’de politik sinemanın ortaya çıkışı, dönemin siyasi koşulları göz önünde bulundurularak incelenmiştir. Amaç, bir ülkenin siyasal yapısının o ülke sinemasına olan etkilerini incelemek ve bunun kitleler üzerindeki yansımalarını görmektir. Çalışmada ilk olarak Demokrat Parti’nin iktidarı olan 1950-1960 yıllarında Türk Sineması’nda yaşanan değişimler, gelişmeler ve zorluklar ele alınmış, sonrasında ise 1960 darbesi ve 1961 anayasasının getirdiği “özgürlükler” ile Türkiye’de politik sinemanın ilk örnekleri tartışılmıştır. Bu bağlamda, ele alınabilecek en güçlü örnek, aynı zamanda Türkiye’de çekilen ilk işçi filmi olan Karanlıkta Uyananlar’dır. Film, politik sinemanın kuramsal özellikleri göz önünde bulundurularak, mücadele, sömürü, adalet, yasa, sınıf çatışması gibi temel kavramlar ışığında betimsel film analizi yöntemiyle çözümlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Politik Sinema, Karanlıkta Uyananlar, Sinema ve Sosyoloji

THE FILM LIGHTS THE FUSE OF POLITICAL CINEMA IN TURKEY: KARANLIKTA UYANANLAR

Öz

Every phenomenon that concerns the masses in social life has been conveyed to the audience with character representations and different stories on the screen since the invention of cinema. Therefore, political issues also exist as an important part of motion pictures. Political films in Turkey have come to the fore either explicitly or implicitly, depending on the conditions of the period. In this study, the emergence of political cinema in Turkey has been examined according to light of the political conditions of the time via the movie "Karanlıkta Uyananlar" which was written by Vedat Türkali and made by Ertem Göreç in 1964. The aim is to examine the influence of the political structure of an country on that country's cinema and see its reflection on masses. The study first deals with the changes, developments and challenges experienced in the Turkish cinema during the Democratic Party's rule of 1950 -1960, then, the first examples of political cinema in Turkey have been discussed over the "freedoms" brought by the 1960 Coup and 1961 Constitution. In this context, is the strongest example that can be considered and at the same time is the first movie was made about workers in Turkey, the movie is Karanlıkta Uyananlar. The film has been analyzed with the descriptive film analysis method of main concepts such as struggle, colonialism, justice, law, class conflict, considering the theoretical features of political cinema.

Anahtar Kelimeler

Political Cinema, Karanlıkta Uyananlar, Cinema and Sociology

Kaynakça

• Çakır, M. (2013). Medya ve Sanat. Parşomen Yayınları.
• Esen, Kuyucak, Ş. (2010). Türk Sinemasının Kilometre Taşları. Agora Kitaplığı.
• Fischer, E. (1993). Sanatın Gerekliliği. Verso Yayınları.
• Gümüş, M. Öztürk, M. (2019). Politik Sinemada İşçi Sınıfı Temalarının İşlenişi: Ken Loach Sineması, İş ve Hayat, 5(10), 34-57.
• Güngör, A.C. (2014). Auteur Kuramı ve Metin Erksan Sineması. The Journal of Academic Social Science Studies, 30, 79-100
• Güvemli, Z. (1960). Sinema Tarihi-Başlangıcından Bugüne Türk Sineması. Varlık Yayınları.
• Koncavar, A. (2013). Sinema İletişim Edebiyat. Agora Kitaplığı.
• Kreft, L. (2008). Sanat/Siyaset Kültür Çağında Sanat ve Kültürel Politika, A. Artun (ed.). İletişim Yayıncılık.
• Marx, K. (1993). Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı. S. Belli (çev.), Sol Yayınları.
• Onaran, A. Ş. (1994). Türk Sineması (1. Cilt). Kitle Yayınları.
• Özdemir, İ. (1999). Ulusal Sinema Düşüncesi’nin Politik, Toplumsal, Bilimsel, Edebi Yönleri ve Bu Düşüncenin Türk Sineması’na Etkileri (1965-1971), Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Özkazanç, A. (2012). Cumhuriyet Döneminde Siyasal Gelişmeler: Tarihsel-Sosyolojik Bir Değerlendirme. F. Alpkaya (ed.) ve B. Duru (ed.), 1920'den Günümüze Türkiye'de Toplumsal Yapı ve Değişim, (ss.) 71-105. Phoenix Yayınevi.
• Özgüç, A. (1988). Kronolojik Türk Sinema Tarihi. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sinema Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• Özgüç, A. (2005). Bütün Filmleriyle Yılmaz Güney. Agora Kitaplığı.
• Özön, N. (2013). Türk Sineması Tarihi 1896-1960. Doruk Yayınları.
• Ryan, M. Kellner. D. (1997). Politik Kamera. Ayrıntı Yayınları.
• Sekmeç, A. C. (2010). Emeğin İzinde Bir Sinemacı Ertem Göreç. Aksav.
• Uçurtmayı Vurmasınlar projesi başlıyor. (2000 28 Ağustos). Hürriyet.com.tr. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/ucurtmayi-vurmasinlar-projesi-basliyor-39178080
• Wayne, M. (2017). Politik Film Üçüncü Sinemanın Diyalektiği. E. Yılmaz (çev.), Yordam Kitap.