GÖSTERİŞÇİ TÜKETİM BAĞLAMINDA BİR LİTERATÜR TARAMASI

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 97 - 109

Mehmet Kardaş , Hicran Özlem Ilgın

Öz

Gösterişçi tüketim, bireylerin toplumsal statülerini sergilemek ve prestij elde etmek amacıyla gerçekleştirdikleri tüketim davranışlarını ifade eden bir kavramdır. İlk kez Thorstein Veblen’in 1899 yılında yayımladığı “Aylak Sınıfın Teorisi” adlı eserinde ele alınan bu kavram, bireylerin tükettikleri ürünler ve hizmetler aracılığıyla toplumsal konumlarını bilinçli bir şekilde yansıttıklarını belirtir. Günümüzde, sosyal medya platformlarının yaygınlaşmasıyla birlikte gösterişçi tüketim, yalnızca bireysel tercihlerin bir yansıması olmaktan çıkmış; toplumsal normlar, kültürel beklentiler ve ekonomik şartların etkisiyle daha görünür hale gelmiştir. Bu durum, tüketimi yalnızca bir ihtiyaç olmaktan öteye taşıyarak bireylerin kimliklerini ifade etme ve yaşam tarzlarını sergileme aracı haline dönüştürmüştür.Bununla birlikte, sürdürülebilirlik üzerindeki olumsuz etkiler, toplumsal eşitsizliklerin derinleştirme potansiyeli ve bireylerde tatminsizlik yaratma riski, gösterişçi tüketimin eleştirilen boyutları arasında yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı, isminde gösterişçi tüketim kelimeleri geçen lisansüstü tezleri belirli kategoriler çerçevesinde analiz ederek Türkiye Ölçeğinde çalışılan alanların bir haritasını çıkarmaktır. Araştırmanın evrenini Yükseköğretim Kurumu (YÖK) Dokümantasyon Daire Başkanlığı Ulusal Tez Merkezi bünyesinde bulunan lisansüstü tezler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise Ulusal Tez Merkezi bünyesinde kayıtlı isminde gösterişçi tüketim kelimesi bulunan 70 adet lisansüstü tez oluşturmaktadır. Çalışmaya dahil edilen tezler yıl, üniversite, anabilim dalı, yazar cinsiyeti, danışman ünvanı, tez türü, veri toplama tekniği ve araştırma yöntemine göre bibliyometrik analiz yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre tezlerin 2007-2024 yılları arasında yazıldığı görülmüştür. Çalışma sonucunda konuya yönelik doktora seviyesinde daha detaylı araştırmalar yapılması düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gösterişçi Tüketim, Ulusal Tez Merkezi, Bibliyometrik Analiz

A LITERATURE REVIEW IN THE CONTEXT OF OSTENTATIOUS CONSUMPTION

Öz

Conspicuous consumption is a concept that refers to individuals' consumption behaviors carried out to showcase their social status and gain prestige. First introduced in Thorstein Veblen's 1899 work The Theory of the Leisure Class, this concept highlights how individuals consciously reflect their social position through the goods and services they consume. Today, with the widespread use of social media platforms, conspicuous consumption has evolved from reflecting individual preferences to becoming more visible under the influence of social norms, cultural expectations, and economic conditions. However, the negative impacts on sustainability, the potential to deepen social inequalities, and the risk of generating dissatisfaction among individuals are among the criticized aspects of conspicuous consumption. This study aims to map the areas of focus related to conspicuous consumption at the national level in Turkey by analyzing graduate theses that include the term "conspicuous consumption" in their titles within specific categories. The research population consists of graduate theses archived in the National Thesis Center of the Council of Higher Education (YÖK) Documentation Department. The sample includes 70 graduate theses with "conspicuous consumption" in their titles, registered in the National Thesis Center. The included theses were analyzed using bibliometric analysis based on factors such as year, university, department, author gender, advisor title, thesis type, data collection techniques, and research methods. The analysis revealed that the theses were written between 2007 and 2024. The study concludes with the recommendation that more detailed doctoral-level research should be conducted on the subject.

Anahtar Kelimeler

Conspicuous Consumption, National Thesis Center, Bibliometric Analysis

Kaynakça

• Aktaş, H., & Demir, M. (2020). Sosyal medyanın tüketim davranışları üzerindeki etkisi: Instagram örneği. Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 13(2), 45–62.
• Amaldoss, W., & Jain, S. (2005). Gösterişçi ürünlerin fiyatlandırılması: Sosyal etkilerin rekabetçi analizi. Journal of Marketing Research, 42(1), 30–42.
• Arslan, A., & Kara, M. (2021). Sosyal medyanın gösterişçi tüketim üzerindeki etkisi: Adana ili örneği. Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 12(1), 78–95.
• Boğa, D., & Başçı, M. F. (2016). Tüketim toplumunda gösterişçi tüketim ve toplumsal statü. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(29), 83–100.
• Çelik, S. (2020). Gösterişçi tüketimin sürdürülebilirlik üzerindeki etkileri. Çevre ve Sürdürülebilirlik Dergisi, 5(3), 210–225.
• Demir, K., & Aksoy, Y. (2023). Sosyal medya ve gösterişçi tüketim: Disiplinler arası bir inceleme. İletişim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(1), 112–130.
• Duan, W., & Dholakia, N. (2017). Filtrelenmiş gerçeklik: Sosyal medyada gösterişçi tüketim ve benlik sunumu. Tüketici Araştırmaları Dergisi, 34(4), 567–583.
• Goffman, E. (1959). The presentation of self in everyday life. Doubleday.
• Güler, A., & Tekin, M. (2022). Instagram kullanımının lüks tüketime etkisi: Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. Sosyal Medya ve Toplum Dergisi, 4(2), 98–115.
• Goffman, E. (2022). Günlük yaşamda benliğin sunumu (B. Cengiz, Çev.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eser 1959 yılında yayımlanmıştır.)
• Sarıöz, İ. (2005). Gösteriş tüketimi ve toplumsal statü ilişkisi. Sosyoloji Dergisi, 3(2), 45–60.
• Kaya, F., & Yıldız, E. (2022). Sosyal medya fenomenlerinin gösterişli yaşam tarzlarının tüketim kültürüne etkisi. Kültür ve İletişim Dergisi, 15(3), 250–267.
• Koçak, A., & Kaya, S. (2021). Sosyal medya fenomenlerinin tüketim davranışlarına etkisi: İstanbul'da genç profesyoneller üzerine bir araştırma. Pazarlama ve İletişim Çalışmaları Dergisi, 9(1), 134–150.
• Öztürk, M. (2021). Gösterişçi tüketimin toplumsal eşitsizlikler üzerindeki etkisi. Toplum ve Ekonomi Dergisi, 10(2), 88–105.
• Özkan, M., & Demir, S. (2022). Sosyal medyanın gösterişçi tüketim üzerindeki etkisi: Türkiye örneği. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 15(2), 200–215.
• Sabuncuoğlu, O. (2015). Sosyal medyada gösterişçi tüketim ve benlik sunumu. İletişim Araştırmaları Dergisi, 23(1), 56–72.
• Smith, J., & Johnson, L. (2021). Social media's influence on luxury consumption: A global perspective. Journal of Consumer Behaviour, 20(5), 1234–1248.
• Thoumrungroje, A. (2014). The influence of social media intensity and eWOM on conspicuous consumption. Procedia Social and Behavioral Sciences, 148, 7–15.
• Veblen, T. (2005). Aylak sınıfın teorisi (M. Akalın, Çev.). Babil Yayınları. (Orijinal eser 1899 yılında yayımlanmıştır.)
• Yılmaz, E., & Çelik, H. (2020). Sosyal medyanın üniversite öğrencilerinin tüketim tercihlerine etkisi: Ankara örneği. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 8(2), 45–60.
• Zhang, K. Z. (2015). Sosyal medyada bireylerin kendini ifade etme ve onay ihtiyacını araştırma. International Journal of Communication, 9, 342–365.
• Zorlu, A. (2006). Gösteriş tüketimi ve kıskançlık arasındaki ilişki. Pazarlama ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 14(1), 112–130.