AHISKA–ARDAHAN–ARTVİN–BATUM–RİZE-TRABZON HATTINDA /+(a)y/ ~ /+a/ EKİ

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 2, 457 - 473, 29.12.2017

Sinan Uyğur

https://doi.org/10.21733/ibad.368408

Cited By: 2

Öz

Türkiye Türkçesi ağızları, Türkiye Türklerinin
etnogenezini açıklamada önemli bir yere sahiptir. Her gün biraz daha toprağa
gömülüp zihinlerde silikleşen bu ağızlar içinde yüzlerce yıl öncesinden kalma
dil malzemesi mevcuttur. Bölgeden bölgeye farklılık ve benzerlik gösteren bu
malzemenin değerlendirilmesiyledir ki tarihî vesikalarda kaydedilmemiş, maddi
izi kalmamış, milletin hayatında mühim pek çok hadise izah edilebilecektir. Bu
mulahazayla Ahıska-Ardahan-Artvin-Batum-Rize-Trabzon hattında tespit edilen
/+(a)y/ ~ /+a/ eki ele alınmış, ekin Anadolu ağızlarında, tarihî ve çağdaş Türk
lehçelerindeki kullanımı, işlevleri ve yapısı değerlendirilmiştir. Sonuçta,
ekin bahsedilen bölgedeki varlığının Kıpçak Türkleriyle ve Türkçesiyle
açıklanabileceği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu ağızları, Kıpçak Türkçesi

Kaynakça

• ACAR, Turgut (1972). Artvin ve Yöresi Ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• ALKAYA, Ercan (2014). Mişer Tatar Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• ARGUNŞAH, Mustafa (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• ARIKOĞLU, Ekrem (2007). Tuva Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri (Editör Ahmet B. Ercilasun). ss. 1149-1228, Ankara: Akçağ Yayınları.
• BİRAY, Nergis-Ekrem Ayan-Güljanat Kurmangaliyeva Ercilasun (2015). Çağdaş Kazak Türkçesi Ses-Şekil-Cümle Bilgisi Metinler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• BODROGLİGETİ, Andras J. E. (2001). A Grammar of Chagatay. Muenchen: Lincom Europa.
• CİKİA, Sergi (1947). Gurcistanis Vilaietis Didi Davtari. I. Cilt. Tbilisi: Ġzdatelstvo Akademii Nauk Gruzinskoy SSR.
• CİKİA, Marika (2002). Gürcistan Vilayeti’nin Mufassal Defterinde (1595) Kullanılan Öz Türkçe Adlar. XIII. Türk Tarih Kongresi. ss.1519-1523, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• ÇAĞATAY, İrfan (2014). Doğu Karadeniz’de /-a/ Sonekiyle Biten Sığır Adları. Acta Turcica. VI,1-11.
• ÇAĞATAY, Saadet (1962). Türkçede Kadın İçin Kullanılan Sözler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 1962, 13-49.
• ÇENELİ, İlhan (1997). Kırım Tatarcasında Yapım Ekleri. (Çeviren Mustafa ARGUNŞAH) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DEMİRAY, Erdinç (2011). Ahıska Türkleri Ağzı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DİLÇİN, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DUMAN, Mustafa (1985). Maçka’da Sığırlara Verilen Adlar. Türk Folkloru, 76, ss. 23.
• DÜZGÜN, Hasan (Er. 15.11.2017). http://www.hasanduzgun.com/uzungol-de-isimler/inek-isimleri.html
• ECKMANN, Janos (1988). Çağatayca El Kitabı. (Çeviren Günay Karaağaç). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• EMİROĞLU Kudret (1989). Trabzon-Maçka Etimoloji Sözlüğü, Ankara: Sanat Kitabevi.
• ERASLAN Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2002). Kars İli Ağızları –Ses Bilgisi-. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDAL, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon. Vol. I, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• ERGÖNENÇ AKBABA, Dilek (2009). Nogay Türkçesi Grameri Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• ERSOY, Feyzi (2017). Çuvaş Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GABAIN, A. Von (1988). Eski Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GANİYEV, Fuat A. (2013). Bugünkü Tatar Türkçesi Söz Yapımı. (Çeviren Murat Özşahin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜLENSOY, Tuncer – Paki Küçüker (2015). Eski Türk-Moğol Kişi Adları Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• GÜLENSOY, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. 2 Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜLLÜDAĞ, Nesrin (2012). Karay Türklerinde Akrabalık Adları. The Journal of Academic Social Science Studies, 5/6, 205-217.
• GÜLLÜDAĞ, Nesrin (2016). Kırımçak Türkçesi Grameri. Ankara: Gece Kitaplığı.
• GÜNER DİLEK, Figen (2007). Altay Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri (Editör Ahmet B. Ercilasun). ss. 1009-1084, Ankara: Akçağ Yayınları.
• GÜNER, Galip (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• HACILI Asif – Aydın Poladoğlu (2001). Ahıska Türk Folkloru. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• ILGIN, Ali (2015). Tarihi Karşılaştırmalı Tofa (Karagas) Türkçesi –Biçim Bilgisi-. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İLKER, Osman (1992). Artvin Zeytinlik Bucağı Aşağı Maden ve Aşağı Madenliler (A. Hod ve A. Hodlular). 2 Cilt. İstanbul: Aşağı ve Yukarıd Maden Köyleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yayını.
• JANASHİA, Marine (2010). Gürcü Dilindeki Türkçe Kökenli Özel İsimler. (Çeviren Ali Ertuğrul ve Alexsander Chulukhadze). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17, 115-129.
• KALSIN, Şirvan (2013). Harezm Türkçesi Grameri –İsim- (Memluk Kıpçak ve Kuman Türkçesiyle Karşılaştarmalı), Ankara: Gazi Kitabevi.
• KARA, İsmail (2001). Güneyce-Rize Sözlüğü Bir Doğu Karadeniz Köyünün Hafızası ve Nâtıkası. İstanbul: Dergây Yayınları.
• KARAAĞAÇ, Günay (1989). Dişilik Veya Küçültme Ekleri mi?, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, V, 81-90.
• KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2005). Kırgız Türkçesi Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2007). Kırgız Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, (Editör Ahmet B. Ercilasun), ss.481-542, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYA, Ceval (1998). Köl Tigin Yazıtının Güneydoğu Yüzünde Taygun mu Yoksa Ataygun mu Okunmalı?. İlmî Araştırmalar, 1998, 6, 171-179.
• KİRİŞÇİOĞLU, Fatih (1999). Saha (Yakut) Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KİRİŞÇİOĞLU, Fatih (2007). Saha Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri, (Editör Ahmet B. Ercilasun), ss. 1231-1284, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KOÇ, Kenan – Oğuz Doğan (2004), Kazak Türkçesi Grameri, Ankara: Gazi Kitabevi.
• KONONOV, Andrey N. (1969). İsimlerin ve Sıfatların Küçültme Şekilleri ve Söz Yapımı. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1968, 81-88.
• LESSİNG, Ferdinand D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük, 2 Cilt, (Çeviren Günay Karaağaç), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MENABİT, Ciden S. (2006). Yazılı ve Sözlü Kaynaklara Dayalı Romanya Türklerinin Dili ve Söz Varlığı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• NİJARADZE, Ş. (1971). Kartuli Enis Aç’aruli Dialekṭi Leksik’a. Batumi: Gamomtsemloba “Sabç’ota Aç’ara”.
• ÖZÇELİK, Sadettin (1997). Urfa Merkez Ağzı (İnceleme, Metinler, Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZKAN, Fatma (1997). Osmaniye Tatar Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZKAN, İbrahim Ethem (1994). Ardanuç ve Yöresi Ağızları. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZKAN, Mustafa (2000). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• ÖZTÜRK, Rıdvan (1994). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• PAÇACIOĞLU, Burhan (2016). VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• PAPADOPULOS, A. (1958). Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντικής Διαλέκτου. T. 1. Εν Αθήναις: Τυπογραφείον Μυρτίδη.
• PEHLİVAN, Sevgi Şenol (1993). Artvin-Ardanuç Ağzından Derlemeler (İnceleme, Derlemeler, Sözlük). Bursa: ÖN-MAT A.Ş..
• PEKACAR, Çetin (2007). Kumuk Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, (Editör Ahmet B. Ercilasun, ss. 939-1008, Ankara: Akçağ Yayınları.
• POKROVSKAYA, L.A., (1961), “Terminı Rodstva v Tyurkskix Yazıkax”, İstoriçeskoye Razvitiye Leksiki Tyurkskix Yazıkov, (Red. E. İ. Ubryatova), Moskva.
• POLAT, Fadime (2000). Şavşat ve Yöresi Ağızları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• POPPE, Nicholas (2016). Moğol Yazı Dilinin Grameri. (Çeviren Günay Karaağaç), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• PROKOSCH, Erich (2009). Tschaghataische Grammatik unter Berücksichtigung des Substandards. Graz: ?
• SEREBRENNİKOV, B. A.- N. Z. Gadjieva (2011). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı-Tarihi Grameri. (Çevirenler Tevfik Hacıyev – Mustafa Öner), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SERTKAYA, Osman Fikri (2008). Kelime dağarcığımızdan 8: Çince Tay büyük kelimesi ile yapılan Damla, Dayı, Teyze ve Dede kelimeleri üzerine. Türk Dili, XCVI, 680, 150-159.
• SERTKAYA, Osman Fikri (2012). Etimoloji Nedir – Ne Değildir ve İsimden İsim Yapan +ay / +ey Eki Üzerine, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 19, 1, 43-72.
• ŞAHAN GÜNEY, Fatma (2015). Tatarca Referans Grameri. İstanbul: Kriter Yayınları.
• ŞENEL, Mustafa ve Maia Meskhidze (2010). Gürcistan’ın Cavakheti Bölgesi Ağzında Türkçe Söz Varlığı. Karadeniz Araştırmaları, 2010, 27, 217-241.
• TAMİR, Ferhat (2007). Kazak Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri, (Editör Ahmet B. Ercilasun), ss. 431-480, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TAŞ, İbrahim (2009). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TAVKUL, Ufuk (2007). Karaçay-Malkar Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri, (Editör Ahmet B. Ercilasun, ss. 883-938, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TDK (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. 6 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• TEKİN, Talat (2003). Orhon Türkçesi Grameri. (Yay. Mehmet Ölmez). İstanbul: Kitap Matbaası.
• TENİŞEV, Ethem Rahimoviç vd. (2001). Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskih Yazıkov, Leksika. Moskva: Nauka.
• TOPARLI, Recep, Hanifi Vural, Recep Karaatlı (2003). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TORUN, Hasan (2011). Ahıska-Şavşat Ağzından Derlemeler-IV, Bizim AHISKA, 7, 22, 40-42.
• TURAN, Zikri (2006). Artvin İli Yusufeli İlçesi Uşhum Köyü Ağzı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TURAN, Zikri (2010). Yusufeli Ağzı Üzerine. Geçmişten Geleceğe Yusufeli Sempozyumu Bildirileri, (Editörler Muamer Demirel-Mustafa Akıllı), ss. 335-340, İstanbul: Yusufeli Belediyesi Yayını.
• UYGUR, Ceyhun Vedat (2010). Karakalpak Türkçesi Grameri. İstanbul: Kriter Yayınları.
• UYĞUR, Sinan (2013). Artvin İlinin Sarıbudak Köyünde Kullanılan Kişi Adları İle Bunlarda Meydana Gelen Ses Değişimleri, Diyalektolog, 2013, 7, 63-104.
• ÜNLÜ, Suat (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
• YAZICI ERSOY, Habibe (2007). Başkurt Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri, (Editör Ahmet B. Ercilasun, ss. 749-810, Ankara: Akçağ Yayınları.
• YAZICI ERSOY, Habibe (2007). Yeni Uygur Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri, (Editör Ahmet B. Ercilasun, ss. 357-427, Ankara: Akçağ Yayınları.
• YAZICI ERSOY, Habibe (2011). Başkurt Türkçesinde Aile ve Akrabalık İsimlerinde Kullanılan –y Biçimbirimi, Türkbilig, 2011, 21, 87-112.
• YILDIZ, Mustafa (2010). Nogay Halk Yırları, Konya: Kömen Yayınları.
• YÜKSEL, Zühâl (2007). Kırım-Tatar Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri, (Editör Ahmet B. Ercilasun, ss. 811-882, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ZEYREK, Yunus (2004). Posof’un Çizgileri. Ankara: Kozan Ofset.