TUNUSLU HAYREDDİN PAŞA’NIN OSMANLI DEVLETİ’NDE REFORM ÖNERİLERİ: HUKUK DEVLETİ BAĞLAMINDA BİR İNCELEME

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 3, 195 - 206, 31.12.2019

Ensar Kıvrak

https://doi.org/10.25272/j.2149-8539.2019.5.3.3

Öz

Tunuslu
Hayreddin Paşa, Tanzimat ve I.
Meşrutiyet dönemlerinin ıslahatçı düşünürlerinden birisidir. Aynı
zamanda O, düşüncelerini uygulamaya aktarma imkânı bulmuş bir devlet adamı
kimliği ile de ön plana çıkmaktadır. Hayreddin Paşa, En Emin Yol adlı eserinde ortaya koyduğu düşüncelerini hem
Tunus’taki görevleri sırasında hem de kısa süren sadrazamlığı sırasında
uygulamaya koyma imkânı bulmuştur. Bu çalışmada öncelikle Hayreddin Paşa’nın
hayatı ele alınmıştır. Ardından, Akvemü’l-Mesalik
eseri hakkında bilgi verilmiş; bu eserde ortaya koyduğu düşünceleri ile Hayreddin
Paşa’nın sadrazamlığının ardından Tunuslu
Hayreddin Paşa, Tanzimat ve I.
Meşrutiyet dönemlerinin ıslahatçı düşünürlerinden birisidir. Aynı
zamanda O, düşüncelerini uygulamaya aktarma imkânı bulmuş bir devlet adamı
kimliği ile de ön plana çıkmaktadır. Hayreddin Paşa, En Emin Yol adlı eserinde ortaya koyduğu düşüncelerini hem
Tunus’taki görevleri sırasında hem de kısa süren sadrazamlığı sırasında
uygulamaya koyma imkânı bulmuştur. Bu çalışmada öncelikle Hayreddin Paşa’nın
hayatı ele alınmıştır. Ardından, Akvemü’l-Mesalik
eseri hakkında bilgi verilmiş; bu eserde ortaya koyduğu düşünceleri ile Hayreddin
Paşa’nın sadrazamlığının ardından padişaha sunduğu layihalarda ortaya koyduğu devletin
yönetim yapısına yönelik reform önerileri, hukuk devleti bağlamında
değerlendirilmiştir. Sonuç bölümünde, Hayreddin Paşa’nın düşünce dünyamızdaki ve
siyasi hayatımızdaki yeri ve önemi tespit edilmeye çalışılmış ve onun Osmanlı
Devleti’nde hukuk devleti düşüncesinin gelişimine katkısı değerlendirilmiştir. Çalışmada,
esas olarak literatür taraması tekniğinden faydalanılarak birincil ve ikincil
kaynaklara başvurulmuş ve betimleyici yöntem kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tunuslu Hayreddin Paşa, Akvemü’l-Mesalik, En Emin Yol, Osmanlı Devleti’nde Reform, Hukuk Devleti

KHAYR AL-DIN PASHA’S REFORM RECOMMENDATIONS IN THE OTTOMAN EMPIRE: A STUDY IN THE CONTEXT OF THE LAW STATE

Öz

Khayr al-Din Pasha was one of the reformers of Tanzimat and First Constitutional Periods. At the
same time, he stands out with the identity of a statesman who has the opportunity to transfer his
ideas into practice. Khayr al-Din Pasha had the opportunity to put his ideas in The Surest Path into
practice both during his duties in Tunisia and during his short time grand vizier. In this study, firstly
Khayr al-Din Pasha’s life is evaluated. After, given information about his work of Aqwam alMasalik and then the ideas he put forward in this work and the reform proposals for the government
structure of the state which he presented in the layihas presented to the sultan after the grand vizier
of Hayreddin Pasha evaluated in the context of the law state. In the conclusion section, the place
and importance of Khayr al-Din Pasha in both world of thought and in political life have been tried
to be determined and his contribution to the development of rule of law thought in the Ottoman
Empire is evaluated. In this study, primary and secondary sources were referred basically by using
literature search technique and were used descriptive method.

Anahtar Kelimeler

Khayr al-Din Pasha, Aqwam al-Masalik, The Surest Path, Reform in the Ottoman Empire, Law State

Kaynakça

• Anayurt, Ö. (2013). Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Bolay, S. H. (2015). Tanzimat’tan Günümüze Türk Düşüncesi Cilt:1. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ceylan, A. (2018). Osmanlı Coğrafyasında Anayasacılık Tunus Tecrübesi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Çavdar, N. (2018). Gazi Osman Paşa Hakkında Bazı İddialar ve Sultan Abdülhamid’in Paşa’ya Karşı Tutumu. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 9.22, 157-179.
• Çetin, A. (1988). Tunuslu Hayreddin Paşa. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çetin, A. (1998). Hayreddin Paşa, Tunuslu. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 17, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 57-60.
• Çetinsaya, G. (2016). II. Abdülhamid’in İç Politikası: Bir Dönemlendirme Denemesi. Osmanlı Araştırmaları Dergisi. Sayı: 47, 353-409.
• Duran, L. (1984). Türkiye’de Anayasa Yargısının İşlevi ve Konumu. Anayasa Yargısı. 1, 57-87.
• Dursun, D. (2012). Siyaset Bilimi. İstanbul: Beta Yayınları.
• Erdoğan, M. (2012). Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset. Ankara: Liberte Yayınları.
• Gözübüyük, A. Ş. ve S. Kili. (1982). Türk Anayasa Metinleri 1839-1980.İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hourani, A. (2013). Arabic Thought In The Liberal Age 1798- 1939. New York: Cambridge University Press.
• İnal, M. K. (1964). Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İnalcık, H. (1964). Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-i Hümayunu. Belleten. 28.112, 603-622.
• Karlığa, B. (2013). Islahatçı Bir İslam Düşünürü Tunuslu Hayreddin Paşa ve Tanzimat. İstanbul: Mahya Yayınları.
• Kireççi, M. A. (1999). Osmanlı Modernleşmesi ve Tunuslu Hayreddin Paşa. Osmanlı Cilt: 7 (Düşünce) içinde. G. Eren (Ed.). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Mardin, Ş. (1996). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meriç, C. (2007). Kırk Ambar Cilt 2: Lehçe-t-ül Hakayık. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meriç, C. (2013). Umrandan Uygarlığa. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mzali, M. S. ve J. Pignon. (1997). Tunuslu Hayreddin Paşa’nın Hatıraları. Çev.: Belma Aksun. İstanbul: Nehir Yayınları.
• Tanör, B. (1996). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri 1879-1980. İstanbul: Afa Yayınları.
• Tektaş, N. (2002). Sadrazamlar. İstanbul: Çatı Kitapları.
• Tunuslu Hayreddin Paşa. (2017). Ülkelerin Durumunu Öğrenmek İçin En Doğru Yol. Çev.: Kerim Suphi Muhammed. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Ulukütük, M. (2010). Osmanlı-Cumhuriyet Modernleşmesinin Yapı Taşlarını Anlamak: Tunuslu Hayreddin Paşa ve Akvemü’l-mesalik fi ma’rifetu ahvali’l-memalik Adlı Eseri. Nida Düşünce, Kültür Edebiyat Dergisi. Sayı 140.
• Ünal Özkorkut, N. (2004). “1876 Anayasası’nın Hukuk Devleti Unsurları Açısından Osmanlı Devlet Anlayışına Getirdiği Yenilikler”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 53.1, 173-184.