Onarıcı Adalet Yaklaşımı Kapsamında Apartheid Rejimi İle Hesaplaşma; Güney Afrika Hakikat Ve Uzlaşma Komisyonu Deneyimi

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 78 - 95, 30.08.2024

İlyas Özcan

https://doi.org/10.25272/icps.1509762

Öz

Geçmişte insanlığa karşı işlenen suçlar ile hesaplaşma adı altında ‘hesap sorma’ veya ‘hesap verme’ çabası ön plana çıkmaktadır. Hesaplaşma süreçlerini mutlaka ve her zaman ‘cezalandırma’ biçiminde değerlendirmek doğru olmamakla beraber bu durum pratikte de mümkün değildir. Cezalandırmanın mümkün olmayacağı durumlarda, mağduriyetlerin giderilmesi adına ‘onarıcı adalet’ kavramı ön plana çıkmakta ve bu soruna cevap olmaya çalışmaktadır. Onarıcı adalet yaklaşımının en bilinen örneklerinden biri Apartheid rejimi sonrası Güney Afrika'da mağdur ve faillerin yüz yüze geldikleri Güney Afrika Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu çalışmalarıdır. Buradaki temel motivasyon, yaşanan tüm acılara ve hak ihlallerine rağmen toplum olarak ortak bir geleceğin nasıl inşa edileceğine yönelik cevap bulmaktır. Bu çalışmada, Apartheid rejimi ile hesaplaşma süreci onarıcı adalet yaklaşımı üzerinden değerlendirilmiş ve geçmişle herhangi bir şekilde intikam hissi güdülmeden yüzleşme çerçevesinde yürütülen faaliyetler analiz edilmiştir. Güney Afrika Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu’nun yetki alanları, faaliyetleri ve hazırladığı nihai rapor kapsamında ortaya koyduğu bulgular incelenmiş ve tüm bu süreç onarıcı adalet yaklaşımı ile açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Geçiş dönemi adaleti, Geçmişle Hesaplaşma, Onarıcı Adalet, Hakikat Komisyonu, Apartheid

Kaynakça

• Arendt, H. (1994). İnsanlık Durumu, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Aydın, D. (2002). Uluslararası Ceza Hukukunun Gelişimi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 51, 4, s. 131-167.
• Ayubi, A. (2023), “Apartheid policy in South Africa”, International Journal of Science and Society, 5, 1, s. 124-131 Bayram, D. & Doğan, D. (2018) Çatışmayı Kaydetmek: Arşivleri İnsan Hakları ve Toplumsal Mücadele, Sena Ofset Matbaacılık, İstanbul.
• Baytaz, A. B. (2013). Onarıcı Adalet’e Genel Bir Bakış. Journal of Istanbul University Law Faculty, 71, 1, s. 117-129.
• Bıçak, V. (2018). Onarıcı Adalet Yaklaşımıyla Ceza Adalet Sisteminin Yeniden İnşası. (Çevrimiçi), 10-11 Ocak 2018, https://www.bicakhukuk.com/wp-content/uploads/2018/01/Vahit-B%C4%B1%C3%A7ak-2018-Adalet-%C5%9Euras%C4%B1-Tebli%C4%9F.pdf (Erişim: 5. 03.2022).
• Boraine, A. (2005). Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu; Güney Afrika Deneyimi, Aram Yayıncılık, İstanbul.
• Braithwaite, J, (1998). “Restorative Justice”, The Book Handbook of Crime and Punishment, der. Michael Tonry, New York, Oxford University Press.
• Büyüktavşan, H. Z. (2021). Güney Afrika’daki Irkçı Apartheid Rejimi: 1948-1994. Africania-İnönü Üniversitesi Uluslararası Afrika Araştırmaları Dergisi, 1, 1, s. 26-41.
• Christie, N. (1977). Conflicts as Property. The British Journal of Criminology, 7, 1, s. 1-15.
• Çeçen, A. (1990). Adalet Kavramı, Gündoğan Yayınları, Ankara.
• Democratic Progress Institute (2013). Geçiş Dönemi Adaleti Önündeki Engeller ve Fırsatlar: Hakikat ve Uzlaşma Komisyonları, Demokratik Gelişim Enstitüsü, İngiltere.
• Dinçer, M. (2021). İnşacı Kuram Bağlamında Afrika’nın Siyasal Dönüşümünde Medya: Güney Afrika. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Egbatan, M. (2013). Nasıl Bir Barış Süreci: Geçiş Dönemi Adaleti ve Toplumsal Cinsiyet. Ankara Üniversitesi KASUM, 5, 2, s. 7-19.
• Elster, J. (2004) Closing the Books, Transitional Justice in Historical Perspective, Cambridge University Press, Cambridge.
• Erbaş, R, (2023). Modern Onarıcı Adalet Programlarının Temel Esasları Açısından Türk Ceza Muhakemesi Hukukundaki Uzlaştırmanın Değerlendirilmesi. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2, 1, s.1179-1234.
• Gade, C. B. N. (2013). Restorative Justice and the South African Truth and Reconciliation Process. South African Journal of Philosophy, 32, 1, s. 10-35.
• Galma, A. (2019). Onarıcı Adalet Yaklaşımı ve Kavramsal Temelleri. Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16, 1, s. 1-23.
• Gençoğlu, H. (2017). Güney Afrika’da Irkçılığın Tarihsel Kökenleri. İstanbul Medeniyet Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 11, 2, s. 79-120.
• Guelke, A. (2005), Rethinking the Rise and Fall of Apartheid: South Africa and World Politics, Macmillan Education UK, London.
• Gülener, S. (2012). Çatışmacı Bir Geçmişten Uzlaşmacı Bir Geleceğe Geçişte Adalet Arayışı: Geçiş Dönemi Adaleti ve Mekanizmalarına Genel Bir Bakış. Uluslararası Hukuk ve Politika Dergisi, 8, 32, s. 43-76.
• Gümüş, İ. (2020). Apartheid Döneminde Güney Afrika ve Uluslararası Çalışma Örgütü İlişkileri. Uluslararası Afro-Avrasya Çalışmaları Dergisi, 5, 10, s. 25-37.
• Hakikat Adalet Hafıza Merkezi (2014). Hakikat Komisyonları. Anadolu Kültür Yayınları, İstanbul.
• Hayner, P. B. (2002). Unspeakable Truths: Facing the Challenge of Truth Commissions, Routledge, New York and London.
• Heinrich Böll Stiftung Derneği (2007). Geçmişin Yükünden Toplumsal Barış ve Demokrasiye, Geçmişle Hesaplaşma: Neden? Ne Zaman? Nasıl?, Sena Ofset Matbaacılık, İstanbul.
• Hermann, H. J. Donald, “Restorative Justice and Retributive Justice: An Opportunity for Cooperation”, Seattle Journal for Social Justice, C.16, S.1. (2017), ss. 71-103.
• International Center for Transitional Justice, “What is Transitional Justice?” https://www.ictj.org/what-transitional-justice (Erişim: 01.08.2024).
• Karaağaçlı, A. & Turgut, Ü. (2019). Güney Afrika’da Yerli Halkın Irkçılıkla Mücadelesi. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergisi, 43, s. 1-7.
• Karadağ, E. (2021). Apartheid Rejiminden İmtiyazlı Siyah Azınlığa: Güney Afrika’nın Açmazları. (Çevrimiçi), 26 Temmuz 2021, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/apartheid-rejiminden-imtiyazli-siyah-azinliga-guney-afrika-nin-acmazlari/2314264 (Erişim: 10.03. 2022).
• Karaşahan, M. (2010). Irkçılık Cehennemi; Güney Afrika’da Apartheid Uygulaması, Pınar Yayınları, İstanbul.
• Kurtz, L. R. (2010), The Anti-Apartheid Struggle in South Africa (1912-1992), International Center on Nonviolent Conflict, https://www.nonviolent-conflict.org/wp-content/uploads/2016/02/kurtz_south_africa.pdf (Erişim: 29.07.2024).
• Leebaw, P. (2003). Legitimation or Judgment? South Africa's Restorative Approach to Transitional Justice. The University of Chicago Press Journals, 36, 1, s. 23-5.
• Leod, L. M. (2015). Reconciliation through Restorative Justice: Analyzing South Africa's Truth and Reconciliation Process. https://www.beyondintractability.org/library/reconciliation-through-restorative-justice-analyzing-south-africas-truth-and-reconciliation (Erişim: 20.07.2022).
• Mahlauli, M. B., Salani, E. ve Mokotedi, R. (2015), Understanding Apartheid in South Africa through the Racial Contract, International Journal of Asian Social Science, 5, 4, s. 203-219.
• Marshall, T. F. (1998). Restorative Justice an Overview, Research Development and Statistics Directorate, United States of America.
• Meadow, M. C. (2007). Restorative Justice: What is It and Does It Work?, The Annual Review of Law and Social Science, 3, 1, s. 161-187.
• Ören, T. (2012). Apartheidden Siyah Ekonomik Güçlendirmeye Güney Afrika: Sermaye Birikiminin Tarihselliğinden Irk ve Sınıfın Yeniden Eklemlenmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özcan, İ. (2022). Barışın Tesisi Aşamasında Geçiş Dönemi Adaleti ve Hakikat Komisyonları: Arjantin ve Şili Örneği, Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 10, 2, s. 221-252.
• Özer, E. (2017). Sistematik Irkçılık: Apartheid, Tarih Aklı. (Çevrimiçi), 15 Mayıs 2020, https://www.tarihakli.com/sistematik-irkcilik-apartheid/ (Erişim: 15.03. 2022).
• Özyiğit, Ö. A. (2009). Türkiye’de Uzlaşma Kurumunun Yasal Çerçevesinin ve Uygulamasının Onarıcı Adalet Prensipleri ile Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Restorative Justice Exchange (2005). What is Restorative Justice?. https://www.d.umn.edu/~jmaahs/Correctional%20Assessment/rj%20brief.pdf (Erişim: 18.04.2022)
• Restorative Justice Exchange (2022). Three Core Elements of Restorative Justice. https://restorativejustice.org/what-is-restorative-justice/three-core-elements-of-restorative-justice/ (Erişim: 16.05.2022).
• Sancar, M. (2007). Geçmişle Hesaplaşma, Unutma Kültüründen Hatırlama Kültürüne, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Schlink, B. (1997). Okuyucu, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Şen, F. (2021). Etnisite Dış Politika İlişkisi: Apartheid Dönemi Güney Afrika Cumhuriyeti 1948-1994. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bolu.
• Tabata, I. B. (1959). Education For Barbarism- Bantu(Apartheid) Education in South Africa, Unity Movement of South Africa, London.
• Teitel, R. G. (2003). Transitional Justice Genealogy, Harvard Human Rights Journal, 16, s. 69-94.
• Teitel, R. G. (2014). Globalizing Transitional Justice: Contemporary Essays, Oxford University Press, United Nations.
• Tokdemir, S. (2017). Ceza Adaleti Sistemine Yeni Bir Yaklaşım: Tamamlayıcı Bir Sistem Olarak “Onarıcı Adalet” Mekanizması. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21, 1-2, s.75-114.
• Truth and Reconciliation Commission of South Africa Report (1998). Truth and Reconciliation Commission of South Africa Report. 29 Ocak 1998 (Çevrimiçi), https://www.justice.gov.za/trc/report/finalreport/Volume%201.pdf (Erişim: 15.05.2022)
• Tural, N. (2012). Güney Afrika’da Neler olmuştu. (Çevrimiçi), 14 Mayıs 2020, https://t24.com.tr/haber/guney-afrikada-neler-olmustu-1,219930 (Erişim: 15.04.2022).
• Uludağ, Ş. (2011). Onarıcı ve Cezalandırıcı Adalet: Paradigma Değişikliğini Tetikleyen Şartlar, Polis Bilimleri Dergisi, 13 4, s. 127-151.
• United Nations (1965). International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination. https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/international-convention-elimination-all-forms-racial (Erişim: 23.05.2022).
• United Nations (1973). International Convention on the Suppression and Punishment of the Crime of Apartheid. https://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.10_International%20Convention%20on%20the%20Suppression%20and%20Punishment%20of%20the%20Crime%20of%20Apartheid.pdf (Erişim: 3.05.2024).
• United Nations (2006). Handbook on Restorative Justice Programmes. https://www.unodc.org/pdf/criminal_justice/Handbook_on_Restorative_Justice_Programmes.pdf (Erişim: 5.03.2022).
• Zehr, H. (1990). Changing Lenses: A New Focus for Crime and Justice, Scottdale, PA: Herald Press.