Libya Krizine Çözüm Yaklaşımı Olarak Yerele Dönüş: “Aşağıdan-Yukarıya” Bir Yaklaşım

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 3, 151 - 174, 18.01.2025

İsmail Akşam

https://doi.org/10.25272/icps.1549158

Öz

Libya, 2011 ve sonrasında şiddetli çatışmalar ve krizler girdabı içerisinde kalmıştır. Libya krizi, yerel ve ulusal güvenliğe sürekli bir şekilde tehdit oluşturduğu gibi, bölgesel ve uluslararası güvenlik için de ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Dolayısıyla Libya krizine çözüm, yerel, ulusal, bölgesel ve uluslararası barış için önem teşkil etmektedir. Bu bağlamda, ulusal, bölgesel ve uluslararası aktörlerin yanında yerel aktörlerin de çözüm sürecinde etkin olması, güvenliğin sağlanması ve kalıcı ve sürdürülebilir bir barış ortamı için önem arz etmektedir. Nitekim bir çözüm yaklaşımı olarak “yerele dönüş”, yerel aktörleri (aşiretler, STK’lar, mülteciler, kadınlar ve gençler vb.) barışçıl olarak değerlendirmekte ve çözüme katkısını arttırmayı hedeflemektedir. Libya krizine çözüm için “aşağıdan-yukarıya” bir yaklaşım olarak da ön plana çıkan yerel aktörlerin çözüme katkısını arttırmak, çağdaş çatışma çözümü çalışmalarının da odak noktasını oluşturmaktadır. Bu odak noktasından hareketle mevcut çalışma da, yerel aktörleri bu yaklaşım çerçevesinde analiz etmekte ve barış potansiyellerini ortaya koymaktadır. Nihayetinde yerel aktörler, devletin yetersiz kaldığı yerlerde ve/veya alanlarda, çözüm geliştirmek ve barışı inşa etmek gibi görevleri üstlenmiş ve bu yönleriyle de etkin aktörler olarak ön plana çıktıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Libya, Çatışma Çözümü, Yerele Dönüş, Yerel Aktörler, Barış İnşası

Kaynakça

• “Aşiretler Ülkesi Libya’da Darbeci Hafter’e Bir Darbe de İki En Büyük Kabileden Geldi ” (2020, 10 Haziran), Yeni Şafak, https://www.yenisafak.com/dunya/asiretler-ulkesi-libyada-darbeci-haftere-bir-darbe-de-iki-en-buyuk-kabileden-geldi-3544023 (Erişim: 05.06.2024).
• “Uluslararası Af Örgütü: Libya'da mülteciler ve göçmenler savaş ve hak ihlalleri döngüsünde mahsur kaldı” (2020, 24 Eylül), BBC, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54277642, (Erişim: 06.06.2024).
• ACLED (2019, 29 Temmuz), “Libya Crisis”, https://acleddata.com/crisis-profile/libya-crisis/ (Erişim: 10.07.2024).
• Afat, E. (2012, 11 Temmuz), “Libya Seçimleri: Demokratikleşme Sürecinde İlk Adım”, Al Jazeera, http://www.aljazeera.com.tr/haber-analiz/libya-secimleri-demokratiklesme-surecinde-ilk-adim (Erişim: 06.07.2024).
• Al-Shadeedi, A. H., ve Ezzeddine, N. (2019), “Libyan tribes in the shadows of war and peace”, Cliengendael, CRU policy Brief.
• Altai Consulting (2017), “National Reconciliation in Libya: A Baseline Survey”.
• Arab.org, “The Libyan Women’s Platform for Peace” https://arab.org/directory/libyan-women-platform-for-peace/ (Erişim: 06.07.2024).
• Bah, A. S. (2022), “Statement by Dr. Alhaji Sarjoh Bah, Director of Conflict Management Directorate, On the Situation in Libya”, African Union: Effective Governance, Peace Dividends, 30 June, https://w.peaceau.org/en/article/statement-by-dr-alhaji-sarjoh-bah-director-of-conflict-management-directorate-on-the-situation-in-libya, (Erişim: 10.07.2024).
• Bell, C., Wise, L., Beaujouan, J., Epple, T., Forster, R. ve Wilson, R. (2021), “A Globalised Practice of Local Peace Agreements”, The British Academy, Local Peace Processes, s.7-14.
• Caner, C. Ve Şentürk, B. (2018), “Devrimler, “Kaos ve İstikrar Arayışları İçinde Libya: Tarihsel ve Yapısal Bir Analiz”, Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, Sayı 6, s. 45-70.
• Cheatham, A. (2022), “Ask the Experts: What Drives Libya’s Fragility?”, 31 October, https://www.usip.org/blog/2022/10/ask-experts-what-drives-libyas-fragility (Erişim: 12.07.2024).
• Chuprygin, A. V., Chuprygina, L. A. ve Matrosov, V. A. (2019), “Key Actors in The Libyan Conflict”, Russia in Global Affairs, Vol 17, No 4, October-December, Moscow, Russia, s. 157-182.
• Clingendael (2018), “Libya Local Security Governance”, https://www.clingendael.org/diversity_security_Libya/ (Erişim: 06.06.2024).
• Delahunty, H. (2022), “Towards Peace in Libya? A Gender-Responsive Analysis of The Libyan Conflict and Some Pathways Towards Gender-İnclusive Resolution”, Denfer in Geopolitics Institute, Paris, January 2022
• Deng, E. (t.y.), “Refugees as agents of peace”, Oxfam International, https://globalcompactrefugees.org/good-practices/refugees-agents-peace (Erişim: 10.07.2024).
• Düzsöz, E. (2021), “Kaos İçerisinde Düzen Arayışı: Kaddafi Dönemi ve Sonrasında Libya”, Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 9 (2), s. 295-330.
• Fernandez-Molina, I. (2023, 12 Nisan), “Relapsing Into Deadlock: Libya’s Recurring Government Splits And International Recognition Dilemmas”, Elcano Royal Institute, https://www.realinstitutoelcano.org/en/analyses/libyas-recurring-government-splits-and-international-recognition-dilemmas/ (Erişim Tarihi: 10.11.2024).
• Fraihat, I. (2016), “Unfinished Revolutions Yemen, Libya and Tunisia After The Arab Spring”, Yale University Press, New Haven-London.
• Geha, C. (2016), “Civil Society and Political Reform in Lebanon and Libya”, Routledge. Güneş, B. (2018), “Libya İç Savaşı ve Kriz Yönetimi”, Güvenlik Bilimleri Dergisi, 7 (2), s. 263-291.
• Janmyr, M. (2015), “Refugees and Peace”, Bailliet, C. M. ve Larsen, K. M. (edt), Promoting Peace Through International Law, Oxford University Press, February 2015, s.252-273.
• Kendhammer, B. ve Sullivan, R. (2022), “Peacebuilding Needs Local Partners -But How Do You Define ‘Local’?”, https://www.usip.org/publications/2022/08/peacebuilding-needs-local-partners-how-do-you-define-local (Erişim: 02.05.2024).
• Lacher, W. (2020), “Libya’s fragmentation: Structure and process in violent conflict”. I. B. TAURIS.
• Lamma, M. B. (2017), “The Tribal Structure in Libya: Factor for Fragmentation or Cohesion?”, Fondation Pour La Recherche Strategique.
• Maio, M. D., Sciabolazza V. L. ve Molini, V. (2023), “Migration in Libya: A Spatial Network Analysis”, World Development, Vol. 163, March 2023, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0305750X22003291 (Erişim: 06.07.2024).
• Mezran, K. ve Varvelli, A. (2017), “Libyan Crisis: International Actors at Play”, Mezran, K. ve Varvelli, A. (der.), Foreign Actors in Libya’s Crisis, Atlantic Council, Milano-Italy, s.13-22.
• Ntaka, B. ve Csicsmann, L. (2021), “Non-State Armed Groups and State-Building in the Arab Region: The Case of Post-Gaddafi Libya”, South Arican Journal of International Affairs, Vol. 28, No. 4, s.629-649.
• Öztop, F. A. (2021), “Pandora’s Box: Updatind the Libyan Conflict Map”, Akademik Hassasiyetler, cilt 8, sayı 16.
• Perroux, J. L. R. (2015), “Libya’s Untold Story: Civil Society Amid Chaos”, Middle East Brief, Brandeis University Crown Center for Middle East Studies, No. 93, May 2015.
• Polat, F. (2015), “Libya 2015”, K. İnat (Edt.), Ortadoğu Yıllığı 2015, Açılım Kitap, s. 383-396.
• Polat, F. (2024), “How Armed Groups Survive in Failed States: Evidence From Libya”, Trames: Journal of the Humanities and Social Sciences, No: 2, p. 119-136.
• Sharpe T. ve Cordov, S. (2024), “Peacebuilding: opportunities in displacemen”, Forced Migration Review, https://www.fmreview.org/sharpe-cordova/ (Erişim: 06.07.2024).
• Shaw, M. ve Mangan, F. (2014), “Illicit Trafficking and Libya’s Transition: Profits and Losses”, United States Institute of Peace, No: 96, February 2014.
• SIPRI (t.y.), “Local Peacebuilding And the Everday”, https://www.sipri.org/research/conflict-peace-and-security/middle-east-and-north-africa/local-peace-and-everydat (Erişim: 08.07.2024).
• Taşdemir, F. (2020), “Uluslararası Hukuk Perspektifinden 2011 sonrası Dönemde Libya’da De Facto Rejim ve Yeni Hükümetin Tanınması Sorunu”, Uyumazlık Mahkemesi Dergisi, Yıl 8, Sayı 16, s. 375-405.
• Thornton, C. (2021), “The Libyan Carousel: The Interaction of Local and National Conflict Dynamics in Libya”, The British Academy, Local Peace Processes, s.22-29.
• Tok, L. ve Cebe, Ç. (2020), “Libya Aşiretleri ve Siyaset”, Acta Fabula Çalışma Grubu, Temmuz 2020, Tomusiak, A. ve Miller, R. (2022), “Grassroots Reconciliation: Civil Society’s Critical Role in Libyan Peacebuilding” The Fund for Peace, Fragile States Index, 08 July 2022, https://fragilestatesindex.org/2022/07/08/grassroots-reconciliation-civil-societys-critical-role-in-libyan-peacebuilding/ (Erişim: 06.06.2024).
• UCDP (t.y.), “Libya”, https://ucdp.uu.se/country/620 (Erişim: 08.07.2024).
• UNDP (2023), “Libyan CSOs Mapping Report”. 10 Mayıs.
• UNHCR (2023), “Libya”, https://www.unhcr.org/countries/libya (Erişim: 06.07.2024).
• Varvelli, A. ve Lovotti, C. (2019), “Starting From Resources: A Model for Conflict Resolution in Libya”, ISPI, Analysis, 4.
• Vericat, J. S. ve Hobrara, M. (2018, Haziran), “From the Ground Up: UN Support to Local Mediation in Libya”, International Peace Institute.
• Wehrey, F. (2018), “The Burning Shores: İnside The Battle For The New Libya”. Farrar, Straus & Giroux.
• Winer, J. M. (2019), “Origins of The Libyan Conflict and Options for Its Resolution”, Middle East Institute, Policy Paper 12.