Farabi'de Analoji: Felsefi Yolda Benzerlik Arayışı

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 133 - 144, 31.05.2025

Gülümser Durhan

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1454444

Öz

Felsefe tarihi boyunca düşünürler ve filozoflar, fikirlerini araştırmak ve gerekçelendirmek için farklı akıl yürütme yaklaşımlarından yararlanmışlardır. Bu akıl yürütme yaklaşımları, düşünürlerin spekülatif faaliyetlerinde temel araçlar olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle, düşünme prosedürünü ve filozofların hedeflere ulaşma yollarını başarmak için onların akıl yürütme stratejilerini tanımak son derece önemlidir. Bu filozoflardan biri de Farabi’dir. Farabi birbirinden farklı olan düşünce süreçleri veya yapıları arasında analoji sayesinde benzerlik kurarak onları birbiri ile harmanlamıştır ki bu yöntem, onun felsefi inşasının temel karakteristiğidir. Onun felsefesi, analoji yolu ile bilinen örneklerden bilinmeyeni nasıl ortaya koyabileceğimizin ve ayrıca algılanan gerçeklerden algının ötesinde yatan sonuçlara kadar nasıl ilerleyebileceğimizin yol haritasıdır. Bu nedenle bu çalışma, Farabi'nin düşüncesinde analojinin yerini araştırmayı ve özellikle onun nasıl bir analoji kullanarak fikirlerini geliştirdiğini ve keşfettiğini göstermek, analojiyi nasıl temel bir akıl yürütme aracı olarak benimsediği ve onun düşüncelerinin bu yöntem sayesinde nasıl şekillendiğini detaylı olarak ele almayı hedeflemektedir. Bu sayede, onun fikirlerini anlamak ve modern düşünceye olan etkisini daha iyi değerlendirmek mümkün olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Analoji , Farabi , Akıl Yürütme , Yöntem , Benzerlik

Analogy in Farabi: The Search for Similarity on the Philosophical Path

Öz

Throughout the history of philosophy, thinkers and philosophers have used different approaches to reasoning to investigate and justify their ideas. These approaches to reasoning are considered essential tools in the speculative activities of thinkers. Therefore, it is extremely important to recognize the thinking procedure and reasoning strategies of philosophers to achieve their goals. One of these philosophers is Farabi. Farabi blended them together by establishing similarities between different thought processes or structures through analogy, and this method is the basic characteristic of his philosophical construction. His philosophy is a road map for how we can reveal the unknown from known examples through analogy, and also how we can proceed from perceived truths to consequences that lie beyond perception. For this reason, this study aims to investigate the place of analogy in Farabi's thought and, in particular, to show how he developed and discovered his ideas using analogy, and to examine in detail how he adopted analogy as a basic reasoning tool and how his thoughts were shaped by this method. In this way, it will be possible to understand his ideas and better evaluate his influence on modern thought.

Anahtar Kelimeler

Analogy , Farabi , Reasoning , Method , Similarity

Kaynakça

• Akbay, Y. E. (2023). Farabi’nin Tümevarım Anlayışı Üzerine Bir İnceleme. Üniversite Araştırmaları Dergisi / Journal of University Research, 6(1), 13-25.
• Aristoteles (1995). Retorik. (M. H. Doğan, Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aristoteles (1996). Metafizik. (A. Arslan, Çev.), İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Aydın, S. (2022). Farabi’de Müstefâd Aklın Anlamı Üzerine Farklı Bir Yaklaşım, Journal of Islamic Research, 33(1), 155-70.
• Bayraklı, B. (1983). Farabi’de Devlet Felsefesi. (1. Baskı), İstanbul: Doğuş Yayınları.
• Çapak, İ. (2015). Ana Hatlarıyla Mantık. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Çüçen, A. (2004). Klasik Mantık. Bursa: Asa Kitabevi.
• Emiroğlu, İ. (2009). Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları.
• Farabi (1974). Farabi'nin Üç Eseri: Mutluluğu Kazanma (Tahsilu's- Sa'ade) / Eflatun Felsefesi ve Aristo Felsefesi. (H. Atay, Çev.), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Farabi (1990a). İhsâü’l-ulûm (İlimlerin Sayımı). (A. Ateş, Çev.), İstanbul: MEB Yayınları.
• Farabi (2017). Mantığa Başlangıç Risâleleri. (H. Sarıoğlu, çev.), Ankara: Türk-İslâm Bilim Kültür Mirası Dizisi.
• Farabi (2023). Hakikatin İfadesi: Din Dili ve Felsefe Dili, (H. Umut, Çev.), Din Felsefesinin Ana Konulan İslam Düşüncesinden Seçme Metinler 4 içinde, İstanbul: Küre Yayınları.
• Farabi, (1963). Al-Farabi’s Short Commentary on Aristotle’s Prior Analytics. (N. Rescher, Trans.), Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
• Farabi, (1969). Alfarabi’s Philosophy of Plato and Aristotle. (M. Mahdi, Trans.), Ithaca, New York: Cornell University Press.
• Farabi, (1997). İdeal Devlet (El –Medinetü’l Fazıla). (A. Arslan, Çev.), Ankara: Vadi Yayınları.
• Farabi, (1998). On the Perfect State, trans., and comm. by R. Walzer, Oxford: Clarendon Press.
• Farabi, (2001). The Political Writings: “Selected Aphorisms” and Other Texts, (C.E. Butterworth, trans. and annot.), Ithaca and London: Cornell University Press.
• Farabi, (2012a). Es-Siyasetü’l- Medeniyye veya Mebadi’ül-Mevcudat. (2. Baskı). (M. S. Aydın, Çev.) Abdülkadir Şener ve M. Rami Ayas, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Farabi, (2012b). Kitâbü’l-Burhan. (Ö. Türker, Ö. M. Alper, Çev.), İstanbul: Klasik Yayınları.
• Farabi, (2018a). Erdemli Şehir Halkının Görüşlerinin İlkeleri. (Y. Aydınlı, Çev.), (1. Baskı), İstanbul: Litera Yayınları.
• Fârâbî. (2018b). Îsâgûcî Kitabı Yani Giriş. (Y. Aydınlı, Çev.) Mantığa Giriş Risaleleri (ss. 60-89). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Farabi. (1990b). Küçük Kıyas Kitabı, (M. Türker-Küyel, Çev.) Farabi’nin Bazı Mantık Eserleri içinde (Sayı 1, 97-126), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Farabi. (2019a). Alfarabi’s book of dialectic (Kitâb al-jadal). (D. M. Dipasquale, Trans.) Cambridge: Cambridge University Press.
• Fârâbî. (2019b). Retorik. (A. Tekin, Çev.) Kategoriler ve Retorik (ss. 63-103). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Gentner, D. (1998). Analogy. In W. Bechtel & G. Graham (Eds.), A companion to Cognitive Science (pp. 107-113). Oxford: Blackwell.
• Ghaderi, H., Akbari Nouri, R.& Yunesi, M. (2011). Analogy in Farabi's Thought, International Journal of Political Science, 1(2), 47-68.
• Janos, D. (2009). Intellect, Substance, and Motion in al-Farabi’s Cosmology, Institute of Islamic Studies, McGill University, thesis of Doctor of Philosophy, Canada.
• Janos, D. (2012). Method, Structure And Development in Al-Farabi’s Cosmology. (Islamic philosophy, theology and science. Texts and studies, volume 85). LEIDEN&BOSTON: Brill.
• Öner, N. (1986). Klasik Mantık. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Özdemir, M. (2014). Kelam Felsefe ilişkisi. Eskiyeni 29, 7-25.
• Taylan, N. (1996). Mantık Tarihçesi Problemleri. İstanbul: MÜ İFAV Yayınları.
• Yıldız, M. (2012). Farabi’de Dil-Mantık ve Kültür İlişkisi. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 93-120.