Censorship Mechanisms for Religious Films: The Case of Film Censorship Decision Registers

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 32 - 47, 31.05.2025

Muhammet Sağlam

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1500030

Öz

The origin of the censorship structures can be traced back to early pioneers of cinema, particularly in countries like the United States. In case of Türkiye, the task of controlling and intervening in cinematic content was initially handled by local governing bodies in the 1910s, and in the following years transitioned to commissions. In this study, the decisions taken for religious films and scenes in the source work titled "The History of Cinema Censorship in Türkiye: A review of film-censorship registers, 1932–1988", which examines the history of cinema censorship in Türkiye through the decisions taken between 1932 and 1988, were analyzed. Utilizing Bourdieu’s theoretical concepts of habitus and social space, as well as the lens of structural functionalism theory, the study will shed light on the censorship decisions applies to both foreign and Turkish films during the production and screening stages. The study shows that the censorship mechanism was particularly sensitive when it came to filmes with religious content. Another main finding suggest that the board’s opinions were often geared towards reinforcing the generally accepted social beliefs and collective memory, political attitudes, and eliminating content perceived as “deviation”.

Anahtar Kelimeler

Censorship , Cinema , Habitus , Social Space , Structural Functionalism.

Dini Filmlere Yönelik Sansür Mekanizmaları: Sansür Karar Defterleri Örneği

Öz

Sinema filmlerine yönelik sansür yapılarının ilk örneklerine ABD ve bazı Avrupa görmek mümkündür. Ülkemize bakıldığında sinema filmlerine yönelik denetim ve müdahale görevinin, 1910’lu yıllarda valiliklerce yürütüldüğü, ilerleyen yıllarda ise teşekkül eden komisyonlarca gerçekleştirildiği görülmektedir. Bu çalışmada, Bourdieu’nun habitus ve alan kavramları ile yapısal işlevselcilik kuramı çerçevesinde, Türkiye'de sinema sansürünün tarihini 1932-1988 yılları arasında alınmış kararlar üzerinden inceleyen “Türkiye’de Sinema Sansürünün Tarihi” isimli kaynak eserde, dini filmler ve sahneler için alınan kararlar analiz edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda; verilen sansür kararlarında, yurtdışı ve yurtiçi menşeili sinema filmlerine yönelik dikkat çekici tespitlere ulaşılmıştır. Kurul görüşlerinin, genel kabul gören toplumsal inanç ve siyasi tutumu tahkim edici ve komisyonlarca ‘sapma’ olarak algılanan içerikleri ayıklayıcı nitelikte olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu sansür mekanizmasının, dini içerikli filmlerde daha hassas olarak işletildiği ve alınan kararlarda sınırlar ve çerçevenin, dönemin siyasal atmosferinin dine bakışı, milli değerler konusundaki kabulleri ve toplumsal bellek tasavvurlarının çizdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Sansür , Sinema , Habitus , Alan , Yapısal İşlevselcilik.

Kaynakça

• Adanır, O., 2003. Sinemada anlam ve anlatım. ALFA Basım Yayım Dağıtım.
• Bora, T. & Kıvanç, K., 2014. Ocak ve zanaat. İletişim Yayıncılık.
• Bourdieu, P., 1997. Televizyon üzerine. Translated by T. Ilgaz. YKY.
• Çoban, B., 2006. Kadife karanlık II. Su Yayınevi.
• Diken, B. & Lausten, B.C., 2011. Filmlerle sosyoloji. Metis Yayınları.
• Diyanet, 2016. Diyanet'ten 'Hz. Muhammed: Allah'ın Elçisi' filmine eleştiri. Anadolu Ajansı. Available at: https://www.aa.com.tr/tr/yasam/diyanetten-hz-muhammed-allahin-elcisi-filmine-elestiri/678068 [Accessed 15 July 2023].
• Giddens, A., 2012. Sosyoloji. Kırmızı Yayınları.
• Karadoğan, A. & Öztürk, S., 2022. Türkiye'de sinema sansürünün tarihi (1932-1988), Cilt 2. Telif Hakları Genel Müdürlüğü.
• Kudat, A.M., 1988. Eş-Şeriatü'l-İslâmiyye ve'l-fünun: et-tasvir, el-musiki, el-gına’, et-temsil. Dârü'l-Cil.
• Morin, E., 2005. The Cinema, or the imaginary man. The University of Minnesota Press.
• Nazlıaydın, H., 2016. Bir film imanı yok edebilir mi?* Eskiyeni Dergisi*, 33, pp. 211-215.
• Polama, M.M., 1993. Çağdaş sosyoloji kuramları. Translated by H. Erbaş. Gündoğan Yayınları.
• Reinhartz, A., 2013. Bible and cinema. Routledge.
• Ritzer, G., 2001. Sosyoloji kuramları. De Ki Basım Yayım.
• Gomery, D., 1996. The Oxford history of world cinema. Edited by G. Nowell-Smith. Oxford University Press.
• Sistani, A., 2015. Hz. Muhammed (sav)'i, geçmiş peygamberlerden birini veya masum imamları (as) veya diğer aydınları gösteren bir sahnenin çizilmesi veya üretilmesi ve sinemada, televizyonda veya tiyatroda gösterilmesi caiz midir? Available at: https://www.sistani.org/english/qa/01282/ [Accessed 1 May 2024].
• Slattery, M., 2014. Sosyolojide temel fikirler. Translated by Ü. Tatlıcan & G. Demiriz. Sentez Yayıncılık.
• Taşpınar, İ., 2015. Katolik kilisesi ve sinema. In: Sinema ve Din, pp. 211. Dem Yayınları.
• Vatican, 2022. Libreria Editrice Vaticana. Available at: https://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/laity/documents/rc_pc_laity_doc_20051114_associazioni_en.html [Accessed 25 January 2022].