A Compilation of Turkish Proverbs Written in the Twentieth Century: Türk Hikemiyatı Atalar Sözü

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 443 - 462, 31.05.2025

Murat Parlakpınar

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1669039

Öz

For centuries, Turkish proverbs have existed within the oral tradition and have been transcribed through compilations from the past to the present. By documenting these valuable linguistic and cultural treasures of the Turkish language through such collections, not only has their disappearance been prevented, but their transmission to future generations as a significant element of cultural heritage has also been ensured. The compilation of Turkish proverbs, which first appeared in Central Asia, continued in Anatolia and surrounding regions, resulting in the creation of significant works during this period. Among the notable contributions to this tradition in the twentieth century is the compilation entitled Türk Hikemiyatı Atalar Sözü by Ali Ulvi Ermiş. The work is cataloged at the Atatürk Library of the Istanbul Metropolitan Municipality under the accession number Bel Yz K0621. It is written in Rika calligraphy with black ink and consists of 215 folios and 430 pages. The compilation does not distinguish between proverbs, idioms, and aphorisms; instead, the expressions are presented in a mixed order. The inclusion of certain proverbs not found in contemporary sources enhances the work’s cultural significance and its importance within the tradition of proverb compilation.
This article introduces the proverb compilation titled Türk Hikemiyatı Atalar Sözü written by Ali Ulvi Ermiş in 1917 in Thessaloniki-Doyran. In the study, information is provided about the identity of Ali Ulvi Ermiş and his other works; subsequently, the work is examined in detail in terms of its manuscript, form, and content features, and its place within the tradition of Turkish proverb compilation is attempted to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Turkish language , Proverb , Compilation , Ali Ulvi Ermiş , Türk Hikemiyatı Atalar Sözü

Yirminci Yüzyılda Kaleme Alınmış Bir Türk Atasözleri Derlemesi: Türk Hikemiyatı Atalar Sözü

Öz

Yüzyıllarca sözlü gelenekte yaşayan Türk atasözleri, geçmişten günümüze derlemeler yoluyla yazıya aktarılmıştır. Türk dilinin ve kültürünün bu değerli söz hazinelerinin derlemeler aracılığıya kayıt altına alınmasıya hem unutulup gitmelerinin önüne geçilmiş hem de bu değerli kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktrasılması sağlanmıştır. İlk örnekleri Orta Asya’da görülen Türk atasözü derlemeciliği, Anadolu ve çevre coğrafyalarda da devam etmiş, bu süreçte önemli eserler ortaya konmuştur. Bu geleneğin 20. yüzyıldaki dikkat çeken ürünlerinden biri de Ali Ulvi Ermiş'in Türk Hikemiyatı Atalar Sözü adını verdiği derlemesidir. Eser, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda Bel Yz K0621 demirbaş numarasıyla kayıtlıdır. Rika hattı ve siyah mürekkeple yazılan eser, 215 varak ve 430 sayfadan meydana gelmektedir. Derlemede atasözü, deyim ve vecize ayrımına gidilmemiş, sözler karışık olarak sıralanmıştır. Eserde, günümüz kaynaklarında bulunmayan bazı atasözlerinin yer alması, eseri kültürel değeri ve atasözü derleme geleneği içindeki yeri açısından önemli kılmaktadır.
Bu makalede, Ali Ulvi Ermiş tarafından 1917 yılında Selanik-Doyran’da kaleme alınmış olan Türk Hikemiyatı Atalar Sözü adlı atasözü derlemesi tanıtılmaktadır. Çalışmada Ali Ulvi Ermiş’in kimliği ve kaleme aldığı diğer eserler hakkında bilgiler verilmiş daha sonra ise eser; nüsha, şekil ve içerik özellikleri bakımından ayrıntılı bir şekilde incelenerek eserin atasözü derleme geleneğimiz içindeki yeri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk dili , Atasözü , Derleme , Ali Ulvi Ermiş , Türk Hikemiyatı Atalar Sözü.

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (2018). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (2017). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 2. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Aksu, B., Akalın, Ş. H., & Toparlı, R. (2022). Türk atasözleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Ceyhan, A. (2011). Bazı yazma ve basma Türk atasözü derlemeleri. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (4), 175–225.
• Çiçekler, A. N., & Çiçekler, E. B. (2018). Berlin Devlet Kütüphanesi'nde bulunan XVII. yüzyıla ait bir mecmuadaki Türk atasözleri derlemesi. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 18(18), 341–356.
• Durmuş, O. (2020). Türkçenin ilk basılı atasözü kitabı: G. B. Doanado’nun derlediği Türk atasözleri (Raccalto Cvriosissima D’adaggji Tvrcheschi, 1688). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Duymaz, R. (2005). Ahmet Vefik Paşa, Atalar sözü müntehabât-ı durûb-ı emsal. İstanbul: Bilimevi Basın Yayın.
• Ekinci, R. (2015). Fehîm-i Kadîm’e mâl edilen bir atasözleri kitapçığı: Durûb-ı Emsâl-i Türkî. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, 15(1), 163–185.
• Ermiş, A. U. (?). Ebyat-ı Müntehaba-i Arabiye: Seçilmiş Arapça mısra ve beyitler (Demirbaş No. Bel Yz K 0625 01). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Ermiş, A. U. (?). Gülzar-ı Eşar (Demirbaş No. Bel Yz K 1607). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Ermiş, A. U. (?). Havass-ı Eşya: Bitki ve hayvanların faydaları (Demirbaş No. Bel Yz K 0624). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Ermiş, A. U. (?). Hekim Kitabı veya Müfredat-ı Tıb (Demirbaş No. Bel Yz K 0620). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Ermiş, A. U. (?). Külliyat / İbnü’l-emin Mahmud Kemal (1871–1957) İnal (Demirbaş No. Bel Yz K 1606 01). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Ermiş, A. U. (?). Külliyat / Mustafa Sabri Efendi (1869–1954) (Demirbaş No. Bel Yz K 1606 02). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Ermiş, A. U. (?). Müntehabat-ı Eşar-ı Farsiye: Seçilmiş Farsça şiirler (Demirbaş No. Bel Yz 0625 02). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Ermiş, A. U. (?). Şiir Mecmuası (Demirbaş No. Bel Yz K 0320). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Ermiş, A. U. (1923). Türk Hikemiyatı Atalar Sözü (Demirbaş No. Bel Yz K 0621). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Hengirmen, M. (1990). Güvahi, Pendname: Öğütler ve atasözleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. İzbudak, V. (1936). Atalar Sözü. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Parlatır, İ. (2007). Deyimler. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Tan, N. (2020). Türkiye’de genel atasözü ve deyim sözlüklerinde anlam verme çalışmalarına toplu bir bakış. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 50, 257–296.
• Tülbentçi, F. F. (1977). Atasözleri. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Yılmaz, A. (1999). Müstakim-zâde ve Durûb-ı Emsâl’inin Türk edebiyatındaki yeri ve önemi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (6), 225–271.