Osmanlı Devleti Döneminde Mardin’de Modern Belediyecilik Faaliyetleri

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 159 - 178, 29.11.2021

Serhat Aras Tuna

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.979232

Cited By: 1

Öz

Klasik dönemde Osmanlı kentlerinin beledi işlerinden kadılar ve vakıf müessesesi sorumluydu. 19. yüzyıl, kentlerin altyapı ve imar ihtiyaçlarının giderek arttığı bir döneme denk gelmektedir. Tanzimat modernleşmesiyle birlikte kent yönetiminden sorumlu yeni kurumlar hayata geçirilmiştir. Osmanlı Devleti’nin ilk modern belediyesi başkent İstanbul’da kurulmuştur. 1864 Tuna Vilayet Nizamnamesi’ni takip eden gelişmeler ise Osmanlı taşrasında belediyeciliğin başlamasına vesile olmuştur. Modern belediyecilik daha çok liman ve ticaret kentleriyle özdeşleşmiştir. Kentlerin sosyal, ekonomik, coğrafi ve demografik yapısı belediyeciliğin niteliğini belirlemiştir. Mardin Belediyesi’nin kuruluşuna işaret eden en erken kayıtlar 1869 yılına aittir. Buna rağmen kaynaklarda bir süre belediyenin ismi geçmemektedir. Belediyenin faaliyetlerle anıldığı yıllar 1880 ve sonrasıdır. Mardin Belediyesi, yerel amillerin etkisi altında faaliyet yürütmüştür. Bu çalışma kapsamında Osmanlı arşiv belgelerinden Mardin Belediyesi tarihine dair bir örneklem oluşturulmuştur. Salnameler, süreli yayınlar ve diğer kaynaklardan da istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

mardin, belediye, osmanlı, temizlik, sağlık

Modern Municipal Activities in Mardin During the Ottoman Empire Period

Öz

In the classical period, the qadis and the foundation institution were responsible for the municipal affairs of the Ottoman cities. The 19th century coincided with a period in which the infrastructure and zoning needs of the cities were gradually increasing. With the modernization of the Tanzimat, new institutions responsible for the city administration were put into practice. The first modern municipality of the Ottoman Empire was established in the capital, Istanbul. The developments following the 1864 Provincial Regulation of Tuna (Danube) were instrumental in the start of municipalism in the Ottoman provinces. Modern municipalism is mostly identified with ports and commercial cities. The social, economic, geographical and demographic structure of the cities determined the quality of municipality. The earliest records pointing to the establishment of the Mardin Municipality belong to 1869. Despite this, the name of the municipality is not mentioned in the sources for a while. The years when the municipality was mentioned with activities are 1880 and later. Mardin Municipality operated under the influence of local factors. Within the scope of this study, a sample was created from Ottoman archive documents about Mardin Mucipality history. Yearbooks, periodicals and other sources were also used.

Anahtar Kelimeler

mardin, municipality, ottoman, cleanliness, health

Kaynakça

• BOA. A.MKT.MHM.: 144/21, 346/83; BOA. BEO.: 38/2841, 74/5514, 423/31680, 2590/194240, 2608/195594, 3385/253831
• BOA. DH.MKT.: 114/45, 193/40, 196/36, 298/57, 318/69, 803/46, 857/85, 997/5, 1151/83, 1555/117, 1601/101, 1638/2, 1692/22, 1741/111, 1743/77, 1749/1, 1752/95, 1754/5, 1758/10, 1762/45, 1764/108, 1766/82, 1866/117, 1942/97, 1952/7, 1986/24, 1999/126, 2171/58, 2174/98, 2213/131, 2632/51, 2707/32.
• BOA. DH.MB.HPS.: 112/10; BOA. DH.ŞFR.: 142/21, 230/141; BOA. DH.SAİD.d: 70/45.
• BOA. DH.TMIK.M: 52/45, 201/49; BOA. DH.UMVM.: 110/56, 151/86; BOA. HR.TO.: 397/54, 397/64.
• BOA. İ.DH.: 600/41825, 1007/79555, 1325/23; BOA. İ.ML.: 56/33-1, 17 C 1321 (10 Eylül 1903).
• BOA. ŞD.: 296/32, 1090/46, 1461/76, 1467/14, 1493/1, 3206/2; BOA. Y.PRK.ASK.: 64/42.
• BOA.Y.PRK.AZN.: 5/6; BOA. Y.PRK.DH.: 3/78-2; BOA. Y.PRK.TKM.:18/15.
• Diyarbekir Gazetesi (Numaralar): 6, 7, 10, 12, 14, 16, 21, 36, 42, 45, 46, 48, 58, 74.
• Dicle Gazetesi (Numaralar): 3, 18, 39, 124.
• Diyarbekir Vilayet Salnamemeleri (DVS): 1869, 1870, 1871, 1872, 1873, 1874, 1875, 1876, 1877, 1880, 1883, 1884, 1885, 1891, 1894, 1898, 1899, 1900, 1901, 1903, 1905.
• Abdulgani Efendi (Abdulgani Fahri Bulduk). (1999). Mardin Tarihi. Yayına Hazırlayan: Burhan Zengin, Ankara: Afşaroğlu Matbaası.
• Akgündüz, A. (2005). Osmanlı Devleti’nde Belediye Teşkilatı ve Belediye Kanunları. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Aydın, S., Emiroğlu, K., Özel, O., Ünsal, S. (2000). Mardin: Aşiret-Cemaat-Devlet. İstanbul: Tarih Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Bingül, Ş. (2018). Osmanlı Devleti Döneminde Diyarbekir Belediyesi. Osmalı’dan Günümüze Diyarbakır, (Editörler: İbrahim Özcoşar vd.), Ankara: Ensar Neşriyat, 381-402.
• Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: TTK Yayınları.
• Çelik, Z. (2015). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti: Değişen İstanbul. Çev: Selim Deringil, İstanbul: Türkiye İşbankası Kültür Yayınları.
• Erkal, M. (1991). “Arşın”. TDV İslam Ansiklopedisi. (c. 3, 411-413). İstanbul: TDV Yayınları.
• Gültekin, E. ve Doğan, G. (2018). “Osmanlı Dönemi Belediye Tabipliği Uygulamasına Karamürsel Örneğinde Bir Bakış”. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 8(3), 218-223.
• Güneş, H. H. (2006). Osmanlı Döneminde Mardin’de Belediye Teşkilatı. I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, (Editörler: İbrahim Özcoşar, Hüseyin H. Güneş), Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları, İstanbul, 805-807.
• Koç, B. (2021). Osmanlı Modernleşmesi ve Midhat Paşa: Tuna Vilayeti Meclisleri ve Yeniden Yapılanma Çabaları. İstanbul: Türkiye İşbankası Kültür Yayınları. Kurnaz, C. (200). “Giritli Sırrı Paşa Hayatı, Eserleri, Şiirleri”. İlmi Araştırmalar, 9, 133-160.
• Oktar, T. ve Genç, H. (2006). Osmanlı-ABD İlişkileri Bağlamında Mardin Sancağında Faaliyet Gösteren ABD’ye Ait Eğitim ve Sağlık Kurumları. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, (Editörler: İbrahim Özcoşar ve Hüseyin H. Güneş). İstanbul: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları, 495-502.
• Ortaylı, İ. (2020). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880). Ankara: TTK Yayınları.
• Özcoşar, İ. (2007). 19. Yüzyılda Mardin’in İdari Yapısı. Makalelerle Mardin I: Tarih-Coğrafya, (Editör: İbrahim Özcoşar), Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları, İstanbul, 445-456.
• Özcoşar, İ. (2019). “Osmanlı Modernleşmesi/Merkezileşmesi ve Kriz: Mardin ve Çevresinde Aşiretler Zamanı”. Kadim Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 1-23.
• Öztürk, A. (2006). 19. Yüzyıl Mardin’inde Müslim-Gayrimüslim İlişkilerine Örnekler. I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, (Editörler: İbrahim Özcoşar, Hüseyin H. Güneş), Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları, İstanbul, 519-524.
• Seyitdanlıoğlu, M. (2010). Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu: Yerel Yönetim Metinleri. İstanbul: Türkiye İşbankası Kültür Yayınları.
• Southgate, H. (1840). Narrative of a Tour Through Armenia, Kurdistan, Persia and Mezopotamia. Vol: 1. New York: Co. 200 Brodway & D. Appleton.
• Taşkın, F. (2017). “Amerikan Board Misyonerlerinin Türkiye’deki Sağlık Faaliyetleri (1823-1923)”. Avrasya İncelemeleri Dergisi, 6(2), 149-176.