Mehmet Şemseddin Bey’in (1855-1917) İran’daki Siyasi ve Toplumsal Olaylara Etkisi

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 167 - 180, 31.05.2022

Osman Karacan

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1094607

Öz

Kafkasyalı Çerkes bir aileye mensup olan Mehmet Şemseddin Bey, ailesi ile birlikte İstanbul’a yerleşmiş ve eğitimini burada tamamlamıştır. Başarılı bir eğitim hayatından sonra Osmanlı Devleti’nde çeşitli görevler icra eden Mehmet Şemseddin Bey’in yaptığı görevlerden biri de Tahran Büyükelçiliği’dir. İran’ın buhranlı yıllarında on yılı aşkın süre Tahran Büyükelçiliği görevini sürdüren Mehmet Şemseddin Bey, gerek iktidar ve gerekse muhalefet ile kurduğu dostluk sayesinde İran’ın siyasi ve toplumsal olaylarında belirleyici bir rol üstlenmiştir. Başta Rusya ve İngiltere gibi yabancı güçlerin siyasi müdahalelerine ve Osmanlı-İran istibdat yönetimlerinin meclis ve meşrutiyet karşıtı politikalarına rağmen ahrar lehine arabulucu olan Mehmet Şemseddin Bey, İran’daki siyasi krizlerin sulh yoluyla çözülmesine önemli katkılar sunmuştur. Uyguladığı barış diplomasisi ile başta meşrutiyet olayları olmak üzere İran’daki sorunların çözümünde kolaylaştırıcı bir rol oynayan Mehmet Şemseddin Bey, aynı zamanda hem Şah hem de meşrutiyet taraftarlarıyla zaman zaman müzakerelerde bulunarak meselelerin doğru bir zeminde çözülmesine çalışmıştır. Fakat Mehmet Şemseddin Bey, uyguladığı etkin ve başarılı diplomatik faaliyetleriyle İran’daki siyasi ve toplumsal olaylarda önemli bir rol üstlenmesine rağmen bu başarısı temsil ettiği iktidar tarafından takdir edilmek yerine adeta cezalandırılmıştır. Biz de bu çalışmamızda Mehmet Şemseddin Bey’in Tahran Büyükelçiliği görevini sürdürdüğü yıllarda İran’da meydana gelen siyasi ve toplumsal olaylara değinip onun bu gelişmelerdeki rolünü irdeledik.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Şemseddin Bey, İran, Tahran Büyükelçiliği, Meşrutiyet.

The Effect of Mehmet Şemseddin Bey (1855-1917) on Political and Social Events in Iran

Öz

Mehmet Şemseddin Bey, who is a member of a Caucasian Circassian family, settled in Istanbul with his family and completed his education here. After a successful education life, Mehmet Şemseddin Bey, who carried out various duties in the Ottoman Empire, was one of the duties of the Tehran Embassy. Mehmet Şemseddin Bey, who served as Tehran Ambassador for more than ten years during the crisis years of Iran, played a decisive role in Iran's political and social events thanks to the friendship he established with both the government and the opposition. Mehmet Şemseddin Bey, who was a mediator in favor of Ahrar despite the political interventions of foreign powers such as Russia and England, and the anti-constitutional and parliamentary policies of the Ottoman-Iranian oppression governments, made important contributions to the peaceful resolution of the political crises in Iran. Mehmet Şemseddin Bey, who played a facilitating role in the solution of the problems in Iran, especially the constitutional events, with the peace diplomacy he implemented, also tried to resolve the issues on the right ground by negotiating with both the Shah and the supporters of the constitutionalism from time to time. However, although Mehmet Şemseddin Bey played an important role in the political and social events in Iran with his effective and successful diplomatic activities, his success was almost punished instead of appreciated by the government he represented. In this study, we touched upon the political and social events that took place in Iran during the years that Mehmet Şemseddin Bey served as the Tehran Embassy and examined his role in these developments.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Şemseddin Bey, Iran, Tehran Embassy, Constitutional Monarchy.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y.EE. 0010.0020.1-4. (tarih yok).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İ.HR. 00412.00032.001. (tarih yok).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İ.HR.00413.00008.001. (tarih yok).
• Aydemir, İ. (1991). Muhaceretteki Çerkes Aydınları. Ankara.
• Cemil Said (C.S.). (1909, Temmuz 5). Meclis'in Dağıtılmasına İlk Teşebbüs ve Tavassut-ı Süferâ. Tasvîr-i Efkâr(36), s. 5-6.
• Cemil Said (C.S.). (1909, Temmuz 19). Sefir-i Osmani’nin Oynadığı Rol. Tasvîr-i Efkâr(50), s. 5-7.
• Cemil Said Bey. (2014). İran Mektupları. (A. E. Çınar, Çev.) İstanbul: Kitabevi.
• Cezani, B. (2014). İran Meşrutiyet Devrimi Güçler ve Amaçlar (1906-1911). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Devletâbâdî, Y. (1362). Hayat-ı Yahyâ (Cilt III). Tahran: İnişârât-ı Attar.
• Gülmez, A. (1393). Kârnâme-i Sefâret Şemseddin Beg der İrân (Ba Tikye-i ber İsnâd-e İrân ve Osmanî). Tahran: Tahran Üniversitesi.
• Gülmez, A. (2020). Osmanlı ve İran Arşiv Belgelerinde Mehmet Şemseddin Paşa’nın Hayatı ve Tahran Elçiliği (1855-1917). Journal of Universal History Studies, 3(2), 195-212. doi:10.38000/juhis.772433
• Hazretî, H. (1386). Gozarişi Şemseddin Beg (Sefiri Osmanî) ez Tehevvulate Meşruta der İran. Mecelle-i Danişkede-i Edebiyat ve Ulume İnsanî Danişgahê Tahran(182), 63-78.
• Kara, H., & Çatma, B. (2019). Sultan II. Abdülhamid Yönetimine Karşı Muhalefette Dini Söylem: Osmalı Gazetesi Örneği. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlâkı (s. 149-158). Muş: Muş Alparslan Üniversitesi.
• Karacan, O. (2019). Cemil Said Bey (Dikel) Hayatı-Eserleri ve İran’daki Siyasi Meselelere Bakışı. Malatya: İnönü Üniversitesi SBE.
• Karacan, O. (2019). Osmanlı Devleti’nin İran Meşrutiyeti Üzerindeki Tesiri Hakkında Bir Mütalaa. Journal of History School(43), 1413-1447.
• Kılıç, S. (2002). İran’da İlk Anayasal Hareketler "1906 Meşrutiyeti". Tarih Araştırmaları Dergisi, 143-161.
• Kurtuluş, R. (2010). 1906-1911 İran Meşrutiyet Hareketinde Osmanlı Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü.
• Melikzâde, M. (1383). Tarih-i İnkılab-ı Meşrutiyet-i İran (Cilt 1-8). Tahran: Sahn.
• Mücellidoğlu, A. Ç. (1968-1969). Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (1860-1923) (Mülkiye Şeref Kitabı) (Cilt III). Ankara: Mars Matbaası.
• Tebrizî, A. K. (2021). İran Meşrutiyet Tarihi. İstanbul: Kaynak Yayınları.