Toplumsal Hafızanın Anlatı Üzerinden İnşası: Cerrahilik Örneği

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 370 - 385, 30.11.2022

İskender Cüre

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1073889

Öz

Bu çalışma, İstanbul’da faaliyetlerini sürdüren bir Cerrahi Tekkesi örneğinden yola çıkarak, tekke mensuplarının toplumsal hafızasının anlatı üzerinden inşasını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda tarikatın ritüelleri derinlemesine incelenerek tekke içerisinde sohbetler, hikâyeler ve ilahiler aracılığıyla toplumsal hafızanın anlatı aracılığıyla nasıl inşa edildiği ele alınmıştır. Alan araştırmasında nitel yöntem uygulanmış, bu süreçte “katılarak gözlem” ve “mülakat” yoluyla veriler toplanmıştır. Araştırmacı, Ağustos 2019-Mart 2020 tarihleri arasında İstanbul’da bulunan Cerrahi Tekkesi’nde haftada iki kez düzenlenen meşklere ve zikirlere düzenli olarak katılmıştır. Katılarak gözlem sürecinde elde edilen verileri derinleştirmek amacıyla 10 farklı tekke mensubu ile yarı yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma, etnografik nitelikteki özgün saha araştırması sürecinde elde edilen verilerin sunumu niteliğini taşımakta olup, Karagümrük Cerrahi Tekkesi dışında Cerrahilik hakkında yapılan ilk araştırma olma özelliğine de sahiptir. Araştırma kapsamında, “Cerrahi Tekkesi’nde toplumsal hafıza anlatı aracılığıyla nasıl inşa edilmektedir?” sorusu ele alınmış ve sonuç olarak daimî sözlü kültür akışıyla topluluk üyelerinin toplumsal hafızasının inşa edildiği bulgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Hafıza, Anlatı, Cerrahilik, Tasavvuf, Tarikat

Construction of Collective Memory Through Narrative: Jerrahis

Öz

This study aims to explain the construction of the collective memory of dervishes through narrative with the example of an active Jerrahi lodge in Istanbul. In this research, the rituals of the tariqat are examined in depth and how social memory is built through speeches, stories and hymns in the lodge is explained. Qualitative method was applied in the field research, and data were collected through "observation by participation" and "interview" in this process. Between August 2019 and March 2020, the researcher regularly attended the meşks and dhikrs held twice a week at the Jerrahi lodge in Istanbul. Semi-structured interviews were conducted with 10 different dervishes to deepen the data obtained during the observation process by participating. This study is a presentation of the data obtained during the ethnographic field research process, and that it is the first study conducted on a Jerrahi lodge other than the Karagümrük Jerrahi Lodge. Within the scope of the research, “How is social memory constructed in the Jerrahis through narrative?” question addressed, and it was found that the collective memory of the community members was built with the constant flow of culture.

Anahtar Kelimeler

Collective Memory, Narrative, Jerrahis, Sufism, Tariqat

Kaynakça

• Aktin, Salih. 2020. “Toplumsal Bellek ve Endüstriyel Mekan: Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikası Örneği”. Sosyoloji Notları Dergisi 4(2):2-21.
• Assman, Jan. 2001. Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Azamat, Nihat. 1995. “Fahreddin Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 12:83-84.
• Bole, William, Drew Christiansen SJ, ve Robert T. Hennemeyer. 2004. Forgiveness in International Politics: an Alternative Road to Peace. Washington D.C.: United States Conference of Catholic Bishops.
• Çakır, Adalet, ve M. Fahrettin Dal. 2020. “Safer Dal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi EK-1:302-3.
• Davie, Grace. 2005. Modern Avrupa’da Din. İstanbul: Küre Yayınları.
• Davies, Philip. 2009. Biblical History and Cultural Memory. England: University of Sheffield.
• Devellioğlu, Ferit. 2004. “Hafıza”. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat 330.
• Durkheim, Emile. 2006. Toplumsal İşbölümü. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Greil, Arhut L., ve Lynn Davidman. 2016. “Kimlik ve Din”. Ss. 3-38 içinde Kimlik ve Din. Adana: Karahan Kitabevi.
• Halbwachs, Maurice. 2019. Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri. Ankara: Heretik Yayınları.
• Hamber, Brandon, ve Wilson Richard. 2002. “Symbolic Closure Through Memory, Reparation, and Revenge in Post-Conflict Societies”. Journal of Human Rights 1(1):35-53.
• Karaarslan, Faruk. 2019. Toplumsal Hafıza: Hatırlamanın ve Unutmanın Sosyolojisi. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Karaatlı, Pınar. 2006. “Modernleşen Bir Gelenek: Cerrahilik”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkbilim (Etnoloji) Anabilim Dalı, Ankara.
• Mallini, Lia. 2005. “Narrative and Collective Memory: Story at Work in Israel”. University of Georgia, Athens.
• Oğuzhan Börekçi, Ülkü Ayşe. 2020. “Tarih Bilinci ve Kültürel Bellek İnşası Bağlamında Bir Analiz: Fatih İstanbul Kapılarında”. içinde Geçmişten Günümüze Toplumsal Hafıza: Anlatı Türleri ve Ritüeller Üzerinden Analizler. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Özçelik, Zeynep Berre. 2020. “Anadolu Sözlü Kültür Belleğindeki Ninnilerin Manevi Kodları ve İletişim Fonksiyonu”. içinde Geçmişten Günümüze Toplumsal Hafıza: Anlatı Türleri ve Ritüeller Üzerinden Analizler. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Öztürk, Mehmet Cemal. 2007. “Nureddin Cerrahi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 33:252-53.
• Peek, Lori. 2016. “Müslümanlaşma: Bir Dini Kimliğin Gelişimi”. Ss. 293-333 içinde Kimlik ve Din. Adana: Karahan Kitabevi.
• Russell, Nicolas. 2006. “Collective Memory before and after Halbwachs”. The French Review 79(4):792-804.
• Tanman, M. Baha. 2007. “Nureddin Cerrahi Tekkesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 33:253-56.
• Temur, Nezir. 2017. “Bir Kültürel Bellek Mekanı Olarak Mahtumkulu Divanı”. Türkbilig (34):173-78.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. 2007. “Muzaffer Ozak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 34:16-17.
• Yapıcı, Asım. 2016. “Dini Grup Kimliği: Kimlik ve Dini Aidiyet”. Ss. 41-64 içinde Kimlik ve Din. Ankara: Karahan Kitabevi.
• Tanman, M. Baha. 2007. “Nureddin Cerrahi Tekkesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 33:253-56.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. 2007. “Muzaffer Ozak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 34:16-17.