H.1179-1184 (1765-1770) Tarihli Şer’iye Sicillerine Göre Amasya Sancağı’nda İdari Taksimat ve Görevliler

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 88 - 108, 31.05.2023

Yılmaz Karadeniz

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1169501

Öz

Amasya, which had a special place in the sanjak administration, was the "Prince Sanjak", where the princes gained administrative experience and personally ruled. Because of this advantage, he had reached the highest level in science, art and culture. The administration of Amasya Sanjak by princes relatively lessened the superiority of the province to which it was affiliated. Because there was a prince in one of the sanjak of the beylerbeyi and there was a feeling of superiority.
Amasya Sanjak is divided into eleven administrative districts and four sub-districts within the administrative division in the registry books numbered 52 and 53. Administrative units and administrators are given in detail due to the distribution of religious and customary taxes to be collected from Amasya. Amasya is divided into the districts of Lâdik, Varay, Zünnunabâd, Gelgiras, Gümüşhacıköy, Merzifon, Merzifonabâd, Zeytûn, Kedağra and Havza together with the center of Amasya in the Shari'ah Registers. The sub-districts following the administrative unit of the district and all the villages connected to them are given with their names. Forty-nine villages affiliated to Ezinepazarı District, twenty-eight villages affiliated to Hakala District, thirty-one villages affiliated to Geldiklân District and thirty villages affiliated to Akdağ District were identified. It has been observed that officials such as mutasarrıf, mutasellim, naib, city chamberlain, kethüdayeri, chief of çeri and muhzırbaşı, who were appointed to Amasya, where the change in the administrative structure was most evident, sometimes treated the people badly. In our study, we tried to reveal the administrative division and the administrators in this division with their names according to the information given by the documents in the registries.

Anahtar Kelimeler

Amasya, Sharia Registry, Kadi, Mutasarrıf, Mütesellim, Amasya, Sharia Registry, Kadi, Mutasarrıf, Mütesellim

Teşekkür

İyi Çalışmalar.

H.1179-1184 Tarihli Şer’iye Sicillerine Göre Amasya Sancağı’nda İdari Taksimat ve Görevliler

Öz

Sancak idaresi içerisinde ayrı bir yeri olan Amasya, şehzadelerin idari tecrübe kazandığı ve bizzat idare ettikleri “Şehzade Sancağı” idi. Bu avantajından dolayı ilim, sanat ve kültürde en üst seviyeye çıkmıştı. Amasya Sancağı’nın şehzadelerce yönetilmesi, bağlı bulunduğu eyaletin üstünlüğünü nispeten hafifletiyordu. Çünkü beylerbeyinin bir sancağında şehzade bulunmakta ve hissi olarak bir üstünlük meydana geliyordu.
Amasya Sancağı, incelediğimiz 52 ve 53 numaralı sicil defterlerinde idari taksimat içerisinde on bir kaza ve dört nahiyeye ayrılmıştır. Amasya’dan tahsil edilecek şer‘i ve örfi vergilerin dağıtımı dolayısıyla idari birimler ve idareciler ayrıntılı bir şekilde verilmiştir. Amasya Şer’iye Sicilleri’nde Amasya merkezi ile birlikte Lâdik, Varay, Zünnunabâd, Gelgiras, Gümüşhacıköy, Merzifon, Merzifonabâd, Zeytûn, Kedağra ve Havza kazalarına ayrılmıştır. Kaza idari biriminden sonra gelen nahiyeler ve bunlara bağlı bütün köyler isimleriyle birlikte verilmiştir. Ezinepazarı Nahiyesi’ne bağlı kırk dokuz köy, Hakala Nahiyesi’ne bağlı yirmi sekiz köy, Geldiklân Nahiyesi’ne bağlı otuz bir köy ve Akdağ Nahiyesi’ne bağlı otuz köy tespit edilmiştir. İdari yapıdaki değişimin en bariz bir şekilde görüldüğü Amasya’ya tayin edilen mutasarrıf, mütesellim, naib, şehir kethüdası, kethüdayeri, çeribaşı ve muhzırbaşı gibi görevlilerin bazen halka kötü davrandıkları görülmüştür. Çalışmamızda, sicillerdeki belgelerin verdiği bilgilere göre idari taksimatı ve bu taksimat içerisindeki idarecileri isimleriyle ortaya koymaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Şer‘iye Sicili, Amasya, Mutasarrıf, Mütesellim, Kadı

Kaynakça

• Akdağ, M. (1999). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi I. İstanbul: Barış Kitap.
• Amasya Şer’iye Sicili (AŞS.). Defter No: 52. Tarih: H. 1178-1181 (1764-1767), 22 Sayfa.
• Amasya Şer’iye Sicili (AŞS.). Defter No: 53. Tarih: H. 1182-1183-1184 (1768-1770), 188 Sayfa.
• Çadırcı M. (1977). “II. Mahmud Döneminde Mütesellimlik Kurumu.” AÜDTCF Dergisi. C. XXVIII. S. 3-4. s. 287
• Çadırcı, M. (1991), Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. Ankara. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çadırcı, M. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. Ankara: TTK Yayınları.
• Dursun, D. (1989). Osmanlı Devleti’nde Siyaset ve Din. İstanbul: Şehir Yayınları.
• Grenard, F. (1992). Asya’nın Yükselişi ve Düşüşü (Çev. Dr. Han Yüksel). İstanbul: MEB Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1991). Osmanlı Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. Ankara: TTK Yayınları.
• Hammer, J. V. (1991). Osmanlı Tarihi II. (Cev. Abdulkadir Karahan). İstanbul: MEB Yayınları.
• Mustafa Nuri Paşa. (1992). Netayicü’l-Vukuat III-IV. Ankara: TTK Yayınları.
• Oğuzoğlu, Y. (1994). “Dizdar,” TDV İslam Ansiklopedisi IX. İstanbul: s. 481.
• Ortaylı, İ. (1976). “Osmanlı Kadısının Taşra Yönetimindeki Rolü.” Amme İdaresi Dergisi, Sayı: 9/1. Ankara.
• Özkaya, Y. (1970). “XVIII. Yüzyılda Mütesellimlik Müessesesi.” AÜDTCF Dergisi. C. XXVIII/3-4. s. 369-397
• Özkaya, Y. (1985). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı. Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özkaya, Y. (1985). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarihi Devimleri ve Terimleri Sözlüğü II. İstanbul: MEB Yayınları.
• Sevinç, N. (1978). Osmanlılarda Sosyo-Ekonomik Yapı. İstanbul: TDA Vakfı Yayınları.
• Topçu, E. (1993). Fatih Donemi Kamu Yönetimi. İstanbul: Ocak Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK Yayınları.