İkinci Dünya Savaşı Sonrası Türk Bürokrasi Araştırmalarında Modernleşme Paradigmasının Etkisi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 147 - 167, 31.05.2023

Vefa Can Kaya

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1190599

Öz

Osmanlı-Türk bürokrasisi, modernleşme sürecinde üstlendiği kritik yönetici konumu nedeniyle sosyal bilimcilerin ve tarihçilerin her daim gündeminde olan bir konu olagelmiştir. Ancak bu önemine karşın, Türk bürokrasisi literatürü dayandığı kuramsal temeller açısından eleştirel bir perspektifle gereğince ele alınmamıştır. Bu makalenin amacı, İkinci Dünya Savaşı sonrası gelişen çağdaş Türk bürokrasisi literatürünün gelişimini ve dayandığı kuramsal temelleri ortaya koymaktır. Bu çerçevede 1950’li ve 1960’lı yıllarda Batılı böler araştırmacılarının katkılarıyla şekillenen Türk bürokrasisi literatürünün modernleşme paradigmasının öngördüğü problemler etrafında gelişim gösterdiği iddia edilmektedir. Bu iddiayı temellendirmek amacıyla İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde azgelişmiş olarak nitelendirilen bölgelerde bürokrasinin niçin önem kazanmış olduğu modernleşme kuramı bağlamında ortaya konmaktadır. Daha sonra Batılı araştırmacıların Türk bürokrasisi çalışmaları, bürokratik seçkinlere odaklanan araştırmalar ile örgüt olarak bürokrasiyi inceleyen araştırmalar olarak iki başlık üzerinden tartışılmaktadır. Bürokratik seçkinlere odaklanan literatürün temelde Batılı liberal demokrasi modelinin imkânını soruşturduğu, örgüt olarak Türk bürokrasisini inceleyen çalışmalarda ise verimsizlik probleminin ortak bir tema olarak işlevselleştiği ifade edilmektedir. 1970’li yıllarda alanda telif eserlerin artışıyla birlikte öne çıkan yerli sosyal bilimcilerin ise mevcut literatüre modernleşme paradigmasının sınırlılıkları dahilinde yaptıkları katkı tartışılmaktadır. Sonuç olarak 1950’li yıllardan itibaren gelişmeye başlayan Türk bürokrasisi üzerine çağdaş sosyal bilim literatürünün, gelişimi boyunca modernleşme kuramının öngördüğü problemler çerçevesinde normatif bir boyuta sahip olduğu ortaya konmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Bürokrasisi, Modernleşme Paradigması, Alan Araştırması, Merkez-Çevre Analizi, Model Transferi

The Effect of Modernization Paradigm on Turkish Bureaucracy Studies After The Second World War

Öz

The Ottoman-Turkish bureaucracy has always been a topic on the agenda of social scientists and historians due to its criticial managerial position in the modernization process. However, despite its importance, Turkish bureaucracy literature has not been adequately addressed with a critical perspective in terms of theoretical perspective on which it is based. The aim of this article is to reveal the development of the contemporary Turkish bureaucracy literature and the theoretical foundations on which it is based after the Second World War. In this context, it is claimed that the Turkish bureaucracy literature which was shaped by the contributions of Western area researchers in the 1950s and 1960s, developed around the problems envisaged by the modernization paradigm. In order to justify this claim, it is presented in the context of modernization theory why bureaucracy gained importance in regions that were considered as underdeveloped in the post-Second World War period. Then, the studies of Turkish bureaucracy of Western researchers are discussed under two headings, as studies focusing on bureaucratic elites and studies examining bureaucracy as an organization. It is stated that the literature focusing on the bureaucratic elite essentially investigates the possibility of Western liberal democratic model, while in studies examining the bureucracy as an organization the problem of inefficiency becomes functional as common theme. With the increase in domestic publications in the field in the 1970s, the contribution of native prominent social scientists to the existing literature within the limitations of the modernization paradigm is discussed. As a result, it is revealed that the contemporary literature on Turkish bureaucracy, which has started to develop since the 1950s, has a normative dimension within the framework of problems foreseen by the modernization theory throughout its development.

Anahtar Kelimeler

Turkish Bureaucracy, Modernization Paradigm, Area Studies, Center-Periphery Analysis, Model Transfer

Kaynakça

• Abadan, N. (1956). Amme İdaresinde Son Gelişmeler, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 11 (2), 402-422.
• Altun, F. (2017). Modernleşme Kuramı: Eleştirel Bir Giriş. İstanbul: İnsan.
• Bent, F.T. (1969). The Turkish Bureaucracy as an Agent of Change, Journal of Comparative Administration, 1 (1), 47-64.
• Berger, M. (1957). Bureaucracy and Society in Modern Egypt: A Study of the Higher Civil Service. Princeton: Princeton University Press.
• Berkes, N. (1964). The Development of Secularism in Turkey. Montreal: McGill University Press.
• Birkhead G. ve Armaoğlu, F. (1956). Siyasal Bilgiler Fakültesi 1946-1955 Mezunları Hakkında Bir Araştırma. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Bozkurt, Ö. (1980). Memurlar: Türkiye’de Kamu Bürokrasisinin Sosyolojik Görünümü. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Caldwell, L. K. (1957). Turkish Administration and The Politics of Expediency, Toward the Comparative Study of Public Administration içinde (117-144), ed. William J. Siffin, Indiana University: Bloomington.
• Chambers, R.L. (1964). Bureaucracy: Turkey, Political Modernization in Japan and Turkey içinde, Princeton: Princeton University Press, 301-327.
• Çanaklı, L.A. (2011). Türk Romanında Bürokrasi ve Memurlar. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Davison, R.H. (1963). Reform in the Ottoman Empire, 1856-1876. Princeton: Princeton University Press.
• Dodd, C.H. (1965-a). The Social and Educational Background of Turkish Officials, Middle Eastern Studies, 1 (3), 268-276.
• Dodd, C.H. (1965-b). Administrative Reform in Turkey, Public Administration, 43 (1), 71-84.
• Eisenstadt, S. N. (1963). The Political Systems of Empires. New York: Free Press of Glencoe.
• Eisenstadt, S. N. (1965). Gelişmekte Olan Ülkelerde ve Yeni Devletlerde Beliren Bürokrasi Sorunları, Ankara Ünivesitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 20 (3), 227-244.
• Ercan, F. (2018). Modernizm, Kapitalizm ve Azgelişmişlik. İstanbul: Bağlam.
• Findley, C. V. (2016). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Fişek, K. (1975). Yönetim. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Frey, F.W. ve Payaslıoğlu, A. T. (1958). Babalarının Mensup Olduğu Meslekler Bakımından Siyasal Bilgiler Fakültesi Öğrencileri Üzerinde Bir İnceleme, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 13 (03), 225-243.
• Frey, F.W. (1965). The Turkish Political Elite, Massachusetts: MIT Press.
• Güler, B. A. (1994). Nesnesini Arayan Disiplin: Kamu Yönetimi, Amme İdaresi Dergisi, 27 (4), 3-19.
• Güler, B. A. (1996). Yeni Sağ ve Devletin Değişimi: Yapısal Uyarlama Politikaları. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Heper, M. (1973). Modernleşme ve Bürokrasi: Karşılaştırmalı Kamu Yönetimine Giriş. Ankara: Sosyal Bilimler Derneği Yayınları.
• Heper, M. (1974). Bürokratik Yönetim Geleneği. Ankara: ODTÜ İdari İlimler Fakültesi.
• Heper, M. (1977). Türk Kamu Bürokrasisinde Gelenekçilik ve Modernleşme. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Heper, M. ve Berkman Ü.A. (1980). Development Administration in Turkey: Conceptual Theory and Methodology. Istanbul: Boğaziçi University Press.
• Hopper, J.R ve Levin, R.L (Eds.) (1967). The Turkish Administrator: A Cultural Survey, Ankara: USAİD.
• Huntington, S.P. (1968). Political Order in Changing Societies, New Haven: Yale University Press.
• Huntington, S.P. (1971). The Change to Change: Modernization, Development and Politics, Comparative Politics, 3 (3), 283-322.
• Hyman, H., Frey F.W. ve Payaslıoğlu, A. (1958). The Values of Turkish College Youth, Public Opinion Quarterly, 22 (3), 275-291.
• Keyder, Ç. (2004). Ulusal Kalkınmacılığın İflası. İstanbul: Metis.
• Kırmızı, A. (2019). 19.Yüzyılı Laiksizleştirmek: Osmanlı-Türk Laikleşme Anlatısının Sorunları, Cogito, 94, 93-109.
• Kingsbury, J.B. ve Mıhçıoğlu, C. (1954). Türk Devlet Teşkilâtında Personelin Yetiştirilmesi Hakkında Rapor, Ankara: TODAİE Yayınları.
• Kingsbury, J.B. ve Aktan, T. (1955). The Public Service in Turkey: Organization, Recruitment and Training, Brussel: International Institute of Administrative Sciences.
• Knöbl, W. (2017). Ömrünü Tamamlamayacak Teoriler: Modernleşme Teorisinin Asla Sona Ermeyen Hikayesi. İçinde: G. Delanty ve E.F. Işın (Editör), Tarihsel Sosyoloji: Temeller ve Tartışmalar, İstanbul: Islık Yayıncılık, 161-179.
• Köker, L. (2007). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. İstanbul: İletişim.
• Lerner, D. (1958). The Passing of Traditional Society: Modernizing the Middle East. New York: Free Press.
• Lewis, B. (1961). The Emergence of Modern Turkey. Oxford: Oxford University Press.
• Mardin, Ş. (1962). The Genesis of Young Ottoman Thought: A Study in the Modernization of Turkish Political Ideas. Princeton: Princeton University Press.
• Mardin, Ş. (1973). Center-Periphery Relations: A Key To Turkish Politics?, Daedalus, 102 (1), 169-190.
• Matthews, A.J.T. (1955). Yetişen Türk İdarecileri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ter. Nermin Abadan.
• Özbudun, E. (1995). Türkiye’de Devlet Seçkinleri ve Demokratik Siyasal Kültür, Türkiye’de Demokratik Siyasal Kültür içinde, Ankara: Türk Demokrasi Vakfı, 1-42.
• Presthus, R. V. (1959). The Social Bases of Bureaucractic Organization, Social Forces, 38 (2), 103-109.
• Presthus, R.V. (1961). Weberian v. Welfare Bureaucracy in Traditional Society, Administrative Science Quarterly, 6 (1), 1-24.
• Roos, L.L. ve Roos, N.P. (1968), Changing Patterns of Turkish Public Administration, Middle Eastern Studies, 4 (3), 270-295.
• Roos, L.L. ve Roos, N.P. (1969), Bureaucracy in the Middle East: Some Cross-Cultural Relationships, Journal of Comparative Administration, 1969, 1 (3), 281-299.
• Roos, L.L. ve Roos, N.P. (1970). Administrative Change in a Modernizing Society, Administrative Science Quarterly, 15 (1), 69-78.
• Roos, L.L. ve Roos, N.P. (1971). Managers of Modernization: Organizations and Elites in Turkey (1950-1969), Massachusetts: Harvard University Press.
• Rustow, D.A. (1964). Military: Turkey, In: Ward, R.E and Rustow, D.A. (eds). Political Modernization in Japan and Turkey, Princeton: Princeton University Press, 352-388.
• Rustow, D.A. (1969). Turkey: The Modernity of Tradition. In: Pye, L.W. and Verba, S. (eds). Political Culture and Political Development, Princeton: Princeton University Press, 171-198.
• Szyliowicz, J.S. (1966). Political Change in Rural Turkey: Erdemli, The Hague and Paris: Mouton Company.
• Şaylan, G. (1974). Türkiye’de Kapitalizm, Bürokrasi ve Siyasal İdeoloji. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Oktay, C. (1983). Yükselen İstemler Karşısında Türk Siyasal Sistemi ve Kamu Bürokrasisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları.
• Wallerstein, I. (1998). Soğuk Savaş Dönemi Alan Araştırmalarının Öngörülmeyen Sonuçları, Soğuk Savaş ve Üniversite içinde (209-244), ed. Naom Chomsky, İstanbul: Kızıl Elma.
• Wallerstein, I. (Ed.) (2014). Gulbenkian Komisyonu Sosyal Bilimleri Açın: Sosyal Bilimlerin Yeniden Yapılanması Üzerine Rapor. İstanbul: Metis.