Manastırlı Kadınların Kullandıkları Ev Tekstilleri (1700-1730)

Yıl 2023, Osmanlı'dan Günümüze Balkanlar, 164 - 178, 20.10.2023

Zülfiye Koçak

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1318861

Öz

Maddi kültür unsurlarından olan ve bir milletin örf ve adetlerinin önemli göstergeleri arasında yer alan ev ve eşya kültürü, tarihsel süreç içerisinde toplumdan topluma değişiklik göstermiştir. Bu yönüyle kadınların evlerde kullandıkları tekstiller ve bunların yapımında kullanılan kumaşlar toplumun sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel yapısını belirlemede etkili olmuşlardır. Tarihte birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Manastır, I. Murat zamanında Osmanlı egemenliğine alınmıştı. 18. Yüzyıla gelindiğinde nüfusun çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu şehirde halkın hukuksal sorunlarını çözen Osmanlı kadısı aynı zamanda dava kayıtlarını da tutturmuştu. Şer‘iyye Sicilleri adıyla anılan bu kayıtlar, Manastır’ın hukuksal ve sosyal yapısını aydınlatacak bilgilerin yanı sıra ölen kişilerden kalan miras ayrıntıları hakkında da önemli ipuçları sunmaktadırlar. Ölen kişilerin miras paylaşımlarının yer aldığı defterlere; tereke, ya da kassam defterleri denilmektedir. Kadı ve kassamlar tarafından yapılan miras dağılımı, müstakil kassam defterlerine kaydedildiği gibi şer‘iyye sicillerine de kaydedilebilirdi. Şer‘iyye sicillerine kaydedilen bu türden belgelerde ölen kişinin taşınır-taşınmaz tüm malları, her türlü alacak-verecek ilişkilerine dair bütün bilgiler yer almaktadır. Dolayısıyla bu defterlerden hareketle bir toplumun maddi kültür unsurlarından olan ev tekstilleri hakkında bilgi edinmek mümkündür. Bu çalışmada 1700-1730 yılları arasında Manastır mahkemesinde tutulmuş 14 adet şer‘iyye sicil defterlerinde dağınık halde bulunan 98 kadın terekesi incelenmiş ve bunlardan hareketle şehirde kadınlar tarafından kullanılan ev tekstillerinin neler olduğu, hangi malzemelerden yapıldıkları, fiyatları ve bunların kadınların servet ve statülerine göre değişip değişmediği irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Manastır, Şer'iyye Sicilleri, Kadın, Tereke, Tekstil

Home Textiles Used by the Women of Manastır (1700-1730)

Öz

Home and furniture culture, which is one of the elements of material culture and is among the important indicators of a nation's customs and traditions, has changed from society to society in the historical process. In this respect, the textiles used by women at home and the fabrics used in their production have been effective in determining the socio-economic and socio-cultural structure of the society. Having been home to many civilizations in history, Manastir was conquered Ottoman rule during the reign of Murat I. By the 18th century, the Ottoman qadi, who solved the legal problems of the people in the city where the majority of the population was Muslim, also kept case records. These records, known as Şer'iyye Sicilleri, provide important clues about the legal and social structure of Manastır, as well as the details of the inheritance of deceased people. The registers containing the inheritance shares of the deceased are called tereke or kassam registers. The distribution of inheritance made by the qadi and kassams could be recorded in separate kassam registers as well as in the shar'iyye registers. Such documents recorded in the shar'iyye registers contain all the movable and immovable property of the deceased, as well as all information on all kinds of social relationship. Therefore, it is possible to obtain information about home textiles, one of the material culture elements of a society, from these registers. In this study, 98 women's deceased properties scattered in 14 shar'iyye registers kept in the court of Manastir between 1700-1730 are analyzed and based on these factors, it is examined what kind of home textiles used by women in the city, what materials they were made of, their prices and whether they changed according to the wealth and status of women.

Anahtar Kelimeler

Manastır, Court Registers, Women, İnheritance, Textiles

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42 ve 43 Numaralı Manastır Şer‘iyye Sicilleri.
• Araştırma ve İnceleme Eserler Acar, S. ve Tosun, E. (2017). Anadolu Havlı yer yaygılarının yapısal açıdan dünyadaki benzerleriyle birlikte incelenmesi ve bir sınıflandırma önerisi. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 18, 61-73.
• Başol, S. ve Alkoç, Ş. S. (2013). 19. Yüzyıl ortalarında Tokat’ta kullanılan ve tereke belgelerine yansıyan ev eşyaları. Tokat Sempozyumu Bildiriler I (s. 391-413) içinde. Tokat, Türkiye: Özyurt Matbaacılık.
• Demirel, Ö., Tuş, M. ve Gürbüz, A. (1992). Osmanlı Anadolu ailesinde ev, eşya ve giyim-kuşam (XVI-XIX yüzyıllar)”, Sosyo Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi II (ss. 705-755). Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• El Sanatları Teknolojisi. (2012). Osmanlı saray halısı desenleri. Ankara: MEB Yayınları.
• Hasol, D. (1998). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
• İnalcık, H. (2011). Osmanlı İmparatorluğu’nda Klasik Çağ (1300-1600) (R. Çakır, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kallek, C. (2007). Okka. DİA. C. XXXIII, İstanbul: TDV Yayınları, s. 338-339.
• Koçak, Z. (2019). Manastır’da hukuk ve adalet uygulamaları (1700-1730). Ankara: Gece Akademi Yayınları. Koçu, R. E. (1969). Türk giyim kuşam sözlüğü. İstanbul: Sümerbank Yayınları.
• Oğuz, G. (2011). 61 Numaralı Edirne Şer‘iye Siciline göre 17. Yüzyılda Edirneli kadınların giyim kuşam kültürü. Millî Folklor, 23 (92),106-116.
• Oğuz, G. (2018). Bir sultanın giyiminden kesitler: Fatma Sultan. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5 (14), 248-274.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş III. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1971). Tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü I, II, III. İstanbul: MEB Yayınları.
• Salman, F. (2004). Türk kumaş sanatında görülen geleneksel kumaş çeşitlerimiz. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, (VI), 13-42.
• Şimşek, E. (2013).“On sekizinci yüzyılın başında Trabzon’da giyim-kuşam (1700-1725). Gümüşhane Üniversitesi Mavi Atlas Edebiyat Fakültesi Dergisi, (I), 51-66.
• Tez, Z. (2009). Tekstil ve giyim kuşamın kültürel tarihi. İstanbul: Doruk Yayınları.
• Tezcan, H. (1993). Atlaslar atlası-pamuklu, yün ve ipek kumaş koleksiyonu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2022). Havlı, yağlık, peştamal, heybe, çadır/çerge, Türk Dil Kurumu Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr