Tarihi Çevrede Yeni Tasarım Yaklaşımlarının Tarsus Gözlükule Kazıları Araştırma Merkezi Örneği Üzerinden İncelenmesi

Yıl 2023, , 844 - 870, 31.01.2024

Sena Soyupak , Fatma Seda Cardak

https://doi.org/10.31198/idealkent.1358885

Öz

Kentlerin tarih boyunca geçirdikleri değişimlerin izlerini taşıyan tarihi çevreler, barındırdıkları somut ve soyut değerlerle kültür hatırlatıcısı rolünü üstlenmişlerdir. İnşa edildiği dönemin yapı malzemesini, yapım tekniğini, estetik anlayışını, sosyal, kültürel, ekonomik, sosyolojik özelliklerini yansıtan yapılar kaçınılmaz olarak zamandan etkilenerek değişime uyum sağlayabildikleri ölçüde yaşamlarına devam edebilmişlerdir. Günümüz ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde yeniden işlevlendirilip gündelik yaşam içine kazandırılan kültür miraslarının restorasyon uygulamalarında karşılaşılan temel sorunlarından birinin ‘yeninin mevcut dokuya nasıl uyumlanacağı, eski-yeni ilişkisinin nasıl kurulacağı’ olduğu saptanmıştır. Bu doğrultuda Tarihi çevrede yeni yapı / ek konusunda mimari tasarım yaklaşımları araştırılmış konuyla ilgili farklı araştırmacılar tarafından belirlenmiş kuramsal tasarım yaklaşımları aktarılmış,1931 yılından günümüze kadar yayınlanan uluslararası ilkeler, standartlar, tüzükler ve bildirgeler derlenmiştir. Çalışma alanı olarak Mersin İli Tarsus İlçesi Cumhuriyet Mahallesi, 3. derece arkeolojik sit alanı içinde yer alan eski Çırçır Fabrikası yeni adıyla Boğaziçi Üniversitesi Gözlükule Kazıları Araştırma Merkezi seçilmiştir. Yapı kompleksi restorasyon sırasında alınan müdahale kararlarıyla, mimari tasarım kriterleriyle ve zaman içinde Tarsus kentinde yaşanan sosyal, ekonomik değişimlerin yapıya olan etkileriyle birlikte incelenerek araştırma tasarımı kurgulanmıştır. Söz konusu yapının tarihi çevrede yeni yapı tasarım yaklaşımlarından benzeşen-benzeşme ve nötr yöntemlerinin kullanılmasıyla restorasyonunun tamamlandığı sonucuna varılmış ve yapının kentliyle daha güçlü ilişki kurması için öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tarihi çevre, Tarihi çevrede yeni yapı/ek, yeni yapı/ek tasarım yaklaşımları, restorasyon, yeniden işlevlendirme

Examination Of New Design Approaches In Historical Environment on The Example Of Tarsus Gözlükule Excavations Research Center

Öz

Historic environments are cultural monuments that contain the traces of cities over time and their tangible and intangible values. Reflecting the building material, construction technique, aesthetics, social, cultural and economic characteristics of the period in which they were built, the buildings have survived to the extent that they adapt to the changes in time. It has been determined that one of the main problems in the restoration of the building, which is re-functionalized according to today's needs, is 'how to adapt the new to the existing texture, how to establish the old-new relationship'. In this context, architectural design approaches for new buildings/additions in the historic environment were analyzed. Since 1931, international principles, standards and declarations have been compiled. The industrial heritage in the Grade 3 archaeological site in Cumhuriyet Quarter, Tarsus District, Mersin Province is the study area of Boğaziçi University Gözlükule Excavations Research Center. The research design is based on the intervention decisions taken in the restoration of the building, design criteria and the impacts of the socioeconomic changes of the city on the building. As a result, the building was restored with similar - neutral approaches and suggestions were presented to increase its relationship with the urban person.

Anahtar Kelimeler

Historic environment, new building/addition in the historic environment, new building design approaches in the historical environment, restoration, re-functioning

Kaynakça

• Açıcı, K. F., Yalçınkaya, S., Büyükçam, F, S. (2019, Temmuz). Çevrede yeni yapı tasarımı ve Daniel Libeskind. Z, Kalakhanova., Z, Sakhı (ed), Internatıonal Black Sea Coastline Countries Symposium – II. (s.189-200). İksad Publishing House.
• Alkaç, E. ve Kaplan, D. (2017). Bir başkentin tarihi ve anıtları Tarsus. Ege Yayınları.
• Arkitera. (2018, 9 Mayıs). Boğaziçi Üniversitesi Gözlükule Kazısı Araştırma Merkezi. https://www.arkitera.com/proje/bogazici-universitesi-gozlukule-kazisi-arastirma-merkezi/
• Arslan, D, H., Orhan, B, Ş., Dişli, G. (2020). Tarihi çevrede yeni yapı tasarımının müze işlevi özelinde değerlendirilmesi. Art-e Sanat Dergisi, 13(25), 71-101. https://doi.org/10.21602/sduarte.593963
• Atina Anlaşması (Charter of Athens). (1933). IV. uluslararası modern mimarlık kongresi. https://www.getty.edu/conservation/publications _resources/research_resources/charters/charter04.html
• Aytar, H, İ., Kendirci, H. (2015). 19. Yüzyılda Tarsus kentinin ekonomik yapısı üzerine bir değerlendirme. History Studies Dergisi, 7 (4), 25-43.
• Boğaziçi Üniversitesi Yapı İşleri ve Teknik Daire Başkanlığı. (t.y.). Terk edilmiş fabrikadan araştırma merkezine: Tarsus çırçır fabrikası. https://yapiisleri.boun.edu.tr/terk-edilmis-fabrikadan-arastirma-merkezine-tarsus-circir-fabrikasi
• Büyükmıhçı, G., Akşehirlioğlu, A., Mengüç, G, K. (2019). Tarihi çevrede yeni yapı tasarımında birleşim biçimleri bağlamında modern yaklaşımlar. A. A. Eker, A. Dikicioğlu (ed), Mühendislik ve Multidisipliner Yaklaşımlar. (s.282-309). Güven Plus Grup A.Ş. Yayınları.
• Erkartal, Ö, P., Özüer, O, M. (2015). Tarihi dokuyu taklit etme/yok sayma?. Ş. Ö. Gür, A. N. Evcil, P. Ö. Erkartal (ed), Fener-Balat Çalıştayı. (s.145-155). Beykent.
• Foucault, M. (2014). Bilginin arkeolojisi. https://anarcho-copy.org/libre/
• Icomos. (1931). Atina tüzüğü (Carta Del Restauro). http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0660878001536681682.pdf
• Icomos. (1964). Venedik Tüzüğü. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf
• Icomos. (1975). Amsterdam Bildirgesi. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0458320001536681780.pdf
• Icomos. (1976). Unesco tarihi alanların korunması ve çağdaş rolleri konusunda tavsiyeler. https://docplayer.biz.tr/19283699-Unesco-tardhd-bolgelerdn-korunmasi-ve-cagdas-rolu-hakkindakd-tavsdye-1976.html
• Icomos. (1985). Avrupa mimari mirasının korunması sözleşmesi Granada. https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2712020142910121_tur.pdf
• Icomos. (1987). Tarihi kentlerin ve kentsel alanların korunması tüzüğü. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0627604001536681570.pdf
• Icomos. (1999). Geleneksel mimari miras tüzüğü. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0464062001536913566.pdf
• Icomos. (2011). Paris deklarasyonu: gelişmenin itici gücü olarak miras. https://www.icomos.org/images/DOCUMENTS/Charters/GA2011_Declaration_de_Paris_EN_20120109.pdf
• Icomos. (2011). Tarihi kentlerin ve kentsel alanların korunması ve yönetimiyle ilgili Valetta ilkeleri. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0592931001536912260.pdf
• Icomos. (2013). Icomos Türkiye mimari mirası koruma bildirgesi. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0784192001542192602.pdf
• Karakul, Ö. (2009). Değişim, süreklilik, uyum üçgeninde tarihi çevrede yeni yapı. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Dosya Dergisi. 14. s.50-57. https://www.academia.edu/28170804/De%C4%9Fi%C5%9Fim michel-foucault-bilginin-arkeolojisi.pdf
• Orhan, Y. (2020). Tarsus Çukurova sanayi işletmelerinin endüstri mirası olarak korunması ve değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Özyar, A. (2019). Bir yeniden işlevlendirme hikâyesi: 100 yıllık çırçır fabrikasının Tarsus-Gözlükule kazı araştırma merkezine dönüşümü. https://www.mimarizm.com/haberler/soylesi/bir-yeniden-islevlendirme-hikâyesi-100-yillk-circir-fabrikasi-nin-tarsus-gozlukule-kazi-arastirma-merkezi-ne-donusumu_130311
• Sayın, S. (2020). Terk edilmiş fabrikadan araştırma merkezine: Tarsus çırçır fabrikası/Boun gözlükule kazıları araştırma merkezi. https://yapidergisi. com/terk-edilmis-fabrikadan-arastirma-merkezine-tarsus-circir-fabrikasi-boun-gozlukule-kazilari-arastirma-merkezi/
• Semes, W, S. (2007). Dıfferentıated and compatıble four strategıes for addıtıons to hıstorıc settıngs. National Trust for Historic Preservation Forum Journal. https://www.stpaul.gov/DocumentCenter/View4/703 67.pdf
• Sönmez, F. (2019). İnşa edilen kimlik düşü. Ç. C. Yüksel, C. K. Özmen (ed), Mekânlar / zamanlar / insanlar: kimlik, aidiyet ve mimarlık tarihi. (s. 75-88). ODTÜ Basım İşliği.
• Ulutaş, S. (2006). Şer’iye sicillerine göre Tarsus’ta ekonomik yapı (1839-1856) [Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Yalçınkaya, Ş. (2021). Tarihi çevrede “yeni”: cephanelik ek binası. D. Beyazlı (ed.), Doğu Karadeniz Yapılı Çevre Araştırmaları. (s. 49-71). Lıvre De Lyon Yayınevi.