Ondokuzuncu Yüzyılda Sultanahmet Meydanı

Yıl 2010, Cilt: 1 Sayı: 2, 64 - 85, 31.12.2010

Nurcan Yazıcı

Öz

Sultanahmet
Meydanı, tarih boyunca meydan olma özelliğini korumuştur. İstanbul’un sosyal ve
törensel yaşamının en önemli mekanlarından olan meydan, Bizans Dönemi araba
yarışlarının yapıldığı; Osmanlı Dönemi’nde at yarışları, cirit oyunları,
törenler, düğünler ve şenliklerin yanı sıra ayaklanmaların olduğu bir alandır.
XVIII. yüzyılın sonunda, önceki dönemlere oranla, şenlikler anlamında önemini
kaybeden alan XIX. yüzyılda
tekrar ilgi odağı olmuştur. Bu yüzyılın ortalarından itibaren, meydandaki
anıtlarda arkeolojik incelemeler ve koruma çalışmalarına başlanmıştır. Ayrıca
meydanın düzensiz ve etrafının molozlarla dolu olduğu görülerek birtakım
çalışmalar yapılmıştır. İstanbul’un ilk parkı 1854’te burada düzenlenmiştir.
Sultanahmet Meydanı, 1863 yılında açılan, ilk Osmanlı sergi binasına ev
sahipliği yapmıştır. Örme Sütun’un Osmanlı Dönemi’nde tespit edilebilen
restorasyonu da bu yüzyılda yapılmış, arşiv belgelerine göre 1895 yılı
ortalarında tamamlanmıştır. Meydanın düzenlenmesi konusundaki en önemli
çalışmalar, kuzey ucuna inşa edilen ve 1901 tarihinde açılışı yapılan Alman
Çeşmesi’nin inşa sürecinde olmuştur. 1899 tarihli belgelerde, meydanla ilgili yapılacak
çalışmalar sıralanmıştır. Bu makalede, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan
belgeler kullanılarak Sultanahmet Meydanı’nın XIX. yüzyıldaki durumu ortaya
konulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Sultanahmet Meydanı, 19. yüzyıl, Alman Çeşmesi, sergi, saat kulesi, obelisk

Sultanahmet Square In The Nineteenth Century

Öz

Sultanahmet
Square has always been a square throughout the history. This square, one of the
most important venues of Istanbul’s social and ceremonial life, was the site
for the chariot races; it was the home for horse races, polo games, ceremonies,
wedding festivals and public entertainment as well as riots. By the end of the
eighteenth that century the square had lost its importance for festivities in
comparison to preceding centuries but in the nineteenth century it became the focus
of attention again. About the middle of the century, archaeological
investigations and restoration of the monuments here started. In addition, it
was seen that the square was not tidy and full of rubble around; thus, some
work was done. Istanbul’s first park created in 1854. Sultanahmet Square hosted
the first Ottoman exhibition building that was inaugurated in 1863. Ottoman
restoration of the Colossus as evidenced in the archive documents was completed
about the middle of 1895. The most important landscaping work at the square was
conducted during the course of the construction of the German Fountain which
was inaugurated in 1901. The documents dated, 1899, lists the work to be done
at the square. This paper traces the history of the Sultanahmet Square in 19th
century using primary documents from the Ottoman State Archive.

Anahtar Kelimeler

Sultanahmet Square, 19th century, German Fountain, exhibition, clock tower, obelisk

Kaynakça

• Ahmed Refik, (1988), Onuncu Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı, İstanbul.
• Ahunbay, Z. (1996), “Sultan Ahmet Meydanı’nda Bulunan Marmara Üniversitesi Rektörlük Binaları’nın Tarihi Kimliği ve Restorasyon Sorunları”, Prof. Doğan Kuban’a Armağan, İstanbul, s.195-215.
• Aktepe, M. (Yay. Hazl.) (1990), Vak'a-nüvis Ahned Lûtfî Efendi Tarihi, XIII, Ankara.
• Allwood, J. (1977), The Great Exhibitions, New York.
• Carbognano, C. C. (1993), 18.Yüzyılın Sonunda İstanbul, İstanbul.
• Cezar, M. (1995), Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi I, İstanbul.
• Çobanoğlu, A. V. (1998), “Sultan Ahmed Külliyesinde Sebiller ve Çeşmeler”, 17. Yüzyıl Osmanlı Kültür ve Sanatı, Sempozyum Bildirileri, (19-20 Mart 1998), İstanbul, 57-76.
• Ergin, O. N. (1995), Mecelle-i Umûr-ı Belediyye 7, İstanbul.
• Eyice, S. (1994), “Üçler Mescidi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 7, İstanbul, 334.
• Empire Ottoman, Coup d’oeil général sur L’Exposition Nationale a Constantinople, Extraits du “Journal de Constantinople”, 1 Octobre 1863.
• Muslubaş, A. (2007), Sultanahmet Tarihi Alanı Araştırması, Çevre Düzenlemesi Öncesi İnceleme ve Metod Önerisi, İstanbul.
• Müller-Wıener, W. (2007), İstanbul’un Tarihsel Topografyası, İstanbul.
• Sakaoğlu, N. (1993), “Atmeydanı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 1, İstanbul, 414-418.
• Sinanlar, S. (2005), Atmeydanı Bizans Araba Yarışlarından Osmanlı Şenliklerine, İstanbul.
• Tanman, M. B., Çobanoğlu, A. V. (2010), “Atmeydanı ve Çevresinde Osmanlı Mimarisi”, Hippodrom/Atmeydanı: İstanbul'un Tarih Sahnesi- Hippodrome/Atmeydanı: A Stage for Istanbul's History, II, İstanbul, 32-70.
• Yaltırık, F. (1994), “Parklar”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 6, İstanbul, 223-225.
• Yazıcı, N. (2009), “‘Symbol’ Der Türkischen-Deutschen Freundschaft Die Bauzeit Des Deutschen Brunnens in Sultanahmet Und Denkanregungen Einer Zeichnung/Türk-Alman Dostluğunun Hatırası/‘Nişânesi’, Sultanahmet’teki Alman Çeşmesi’nin İnşa Süreci ve Bir Çizimin Düşündürdükleri”, İki Dost Hükümdar Sultan II. Abdülhamid ve Kaiser II. Wilhelm/Zwei Befreundete Herrscher, İstanbul, 173-197.
• Yazıcı, N. (2010), “İlk Osmanlı Sergi Binası ve Mimar Bourgeios-Parvillée-Montani İşbirliği/The First Ottoman Exhibition Building in Atmeydanı and the Collaboration of Architects Bourgeois-Parvillée-Montani”, Hippodrom/Atmeydanı: İstanbul'un Tarih Sahnesi- Hippodrome/Atmeydanı: A Stage for Istanbul's History, II, İstanbul, 128-151.
• Belgeler BOA., A.MKT.MHM., 252/58, 21 Receb 1279/12 Ocak 1863.
• BOA., A.MKT.MHM., 329/85, 22 Zilkade 1281/18 Nisan 1865.
• BOA., A.MKT.MHM., 350/63, 23 Şevval 1282/ 11 Mart 1866.
• BOA., DH.MKT., 1376/59, 9 Safer 1304/7 Kasım 1886.
• BOA., DH.MKT., 1607/65, 18 Receb 1306/20 Mart 1889.
• BOA., DH.MKT., 2223/76, 11 Rebî'ü'l-evvel 1317/20 Temmuz 1899.
• BOA., DH.MKT., 2391/44, 22 Rebî'ü'l-âhir 1318/19 Ağustos 1900.
• BOA., MF.MKT., 156/85, 27 Cemâziye'l-evvel 1310/17 Aralık 1892.
• BOA., MF.MKT., 164/48, 29 Şa'bân 1310/18 Mart 1893.
• BOA., MF.MKT., 167/37, 19 Şevvâl 1310/6 Mayıs 1893.
• BOA., MF.,MKT., 199/17, 17 Eylül 1310/29 Eylül 1894.
• BOA., MF.MKT., 199/17, 15 Muharrem 1313/8 Temmuz 1895.
• BOA., MF.MKT., 199/17, 24 Cemâziye'l-evvel 1313/12 Kasım 1895.
• BOA., MF.MKT., 352/22, 9 Ramazan 1314/11 Şubat 1897.
• BOA., İ.DH., 341/22429, 17 Recep 1272/24 Mart 1856.
• BOA., İ.DH., 940/74403, 2 Zi'l-hicce 1301/23 Eylül 1884.
• BOA., İ.DH., 940/74403, 16 Rebî'ü'l-âhir 1302/3 Şubat 1885.
• BOA., İ.HUS., 76/1317 Rebî'ü'l-evvel 22/15 Temmuz 1899.
• BOA., İ.MMS., 39/1604, 23 Cemâziye'l-evvel 1279/16 Kasım 1862.
• BOA., Y.A.HUS., 394/38 13 Zilkade 1316/25 Mart 1899.
• BOA., Y.MTV., 207/144, 29 Cemâziye'l-âhir 1318/24 Ekim 1900.
• BOA., Y.PRK.BŞK., 59/37, 22 Zi'l-hicce 1316/3 Mayıs 1899.
• BOA., Y.PRK.HR., 29/86, 5 Şevvâl 1318/26 Ocak 1901.
• BOA., Y.PRK.ŞH., 5/41, 2 Rebî'ü'l-âhir 1312/3 Ekim 1894.
• Kısaltmalar A.MKT.MHM. Bâb-ı Âlî Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi
• BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• DH.MKT. Dahiliye Mektubi Kalemi
• MF.MKT. Maarif Mektubi Kalemi
• İ.DH. İradeler Dahiliye
• İ.HUS. İradeler Hususi
• İ.MMS. İradeler Meclis-i Mahsus
• Y.A.HUS. Yıldız Sadaret Hususî Maruzat Evrakı
• Y.MTV. Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı
• Y.PRK.BŞK. Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti
• Y.PRK.HR. Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzâtı
• Y.PRK.ŞH. Yıldız Perakende Evrakı Şehremaneti Maruzâtı