Peyami Safa’nın Romanlarında Parçalanan Modern Kent

Yıl 2011, Cilt: 2 Sayı: 3, 184 - 201, 31.05.2010

Süreyya Elif Aksoy

Öz

Bu makalede
modernliğin üretildiği ve deneyimlendiği alan olarak modern kent ve gündelik
hayat kavramı odağa alınmıştır. 
Modernliğin kavranabilmesi için modern kentin ve kentte yaşanan gündelik
hayatın analiz edilmesi gereklidir. Böyle bir analiz için elverişli
kaynaklardan birinin roman olduğu, çünkü modern çağın ürünü olan romanın bireyi
modern kentte, gündelik yaşantı içinde temsil etme kaygısıyla yola çıktığı
ortaya konmuştur. Bu görüşten hareketle Türkiye’de modernleşme üzerine düşünce
üretmiş başlıca Cumhuriyet dönemi yazarlarından olan Peyami Safa’nın 1923 ve
1951 yılları arasında yayımlanmış olan üç romanı ele alınmıştır. Bu romanlarda İstanbul’un modernleşen bir kent
olarak, kişilerin zihninde karmaşa, kalabalık, tren ve otomobil gürültüsü gibi
izlenimlerle yer ettiği görülmüş, ayrıca modern
kente özgü zenginle yoksulun, sosyal olarak güçlü olanla güçsüz olanın anlık
karşılaşmalarının da bu romanlarda yer aldığı saptanmıştır. Üstelik Peyami
Safa’nın modernlikle ilgili gözlemleri, Türkiye’ye (ve gecikmiş modernliklere)
özgü olmayıp Batı Avrupa’da üretilmiş edebiyat yapıtlarındaki gözlemlerle de
koşutluk içindedir. 

Anahtar Kelimeler

modernlik, gündelik hayat, modern kent, mekân, roman, Türk modernleşmesi

The Dissolution of the Modern City in the Novels of Peyami Safa

Öz

The focus of this
article is the modern city, as the place where modernity is both structured and
also experienced through the practices of everyday life. Grasping the nature of
modernity necessitates an understanding of modern city and an analysis of the
everyday life in modern city. Novels offer an invaluable opportunity for such
an analysis because they are the product of the Modern Age and they display
artist’s desire for realism in representing the every day life of the
individual in modern city. Three novels of Peyami Safa—one of the early
Republican authors who elaborated issues of modernization—which were published
between 1923 and 1951, were analyzed with these in mind. These novels were
observed to represent Istanbul as an example of the modern city, with
fragmentary images associated with turmoil, crowds, noisy trains and cars. An
additional observation about the novels is that they portray accidental
instances of encounters between the rich and the poor as well as the strong and
the weak. Another aspect of
the analysis is that, Peyami Safa’s recording of modernity as such is not
exclusive to Turkish literature, which is often seen as a product of a belated
modernity. On the contrary, Safa’s responses to modern moments have many
parallels with those of the West European novelists.

Anahtar Kelimeler

modernity, everyday life, modern city, place, novel, Turkish modernization

Kaynakça

• Baudelaire, Charles. “Yoksulların Gözleri”. Paris Sıkıntısı. Çev. Erdoğan Alkan. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları, 2001.
• Berman, Marshall. Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor. Çev. Ümit Altuğ ve Bülent Peker. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Dostoyevski, Fyodor, M. Yeraltından Notlar. Çev. Mehmet Özgül. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Gürbilek, Nurdan. “Doğu’nun Cinsiyeti: Kudretli Erkek, İhiyat Âşık, Mistik Anne”. Kör Ayna Kayıp Şark. İstanbul: Metis, 2004. 75-96. Jameson, Fredric. A Singular Modernity: Essay on the Ontology of the Present. Londra: Verso, 2002.
• Jervis, John. Exploring the Modern: Patterns of Western Culture and Civilization. Oxford: Blackwell, 1998.
• Lefebvre, Henri. Modern Dünyada Gündelik Hayat. Çev. Işın Gürbüz. İstanbul: Metis Yayınları, 2007. La vie quotidienne dans le monde moderne. [1968]
• —–—. The Production of Space. Çev. Donald Nicholson-Smith. Oxford: Blackwell, 1994. Production de l’espace. [1974].
• Safa, Peyami. Mahşer (1924). 14. baskı. İstanbul: Ötüken, 2000.
• —–—. Sözde Kızlar (1923). 24. baskı. İstanbul: Ötüken, 2000.
• —–—. Yalnızız (1951). 15. baskı. İstanbul: Ötüken, 2000.
• Tekeli, İlhan. “19. Yüzyılda İstanbul Metropol Alanının Dönüşümü”. Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Haz. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2006. 381-92.
• Thacker, Andrew. Moving Through Modernity: Space and Geography in Modernism. Manchester: Manchester University Press, 2003. Yerasimos, Stefanos. “Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine”. Tanzimat: Değişim Süre cinde Osmanlı İmparatorluğu. Haz. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2006. 365-80.