"Yeşilyollarda Hareketle İstirahat": Jansen Planlarında Başkentin Kentsel Yeşil Alan Tasarımları ve Bunların Uygulanma ve Değiştirilme Süreci (1932-1960)

Yıl 2011, Cilt: 2 Sayı: 4, 100 - 127, 30.09.2011

Sinan Burat

Öz

Bu makalede Ankara kentinin Prof. Dr. Hermann Jansen tarafından hazırlanan 1928 ve 1932 tarihli imar planlarındaki yeşil alan yapısı ve bunun 1932-1960 yılları arasındaki uygulanma süreci incelenmektedir. Bu inceleme Ankara Şehri imar Müdürlüğü ile Jansen arasındaki yazışmalar, imar planı raporları ve Berlin Teknik Üniversitesi Kütüphanesi Mimarlık Arşivi’ndeki Jansen planları temel alınarak yapılmıştır. Hermann Jansen bu planlarda kentle bütünleşik, çok işlevli, tüm kente yayılan ve kent dışına açılan bir yeşil alan yapısı önermiştir. Bu yeşil alan yapısı parklar, farklı büyüklüklerde spor sahaları, manzara parkları, mesire yerleri, küçük bahçeler sahası ve bir yeşil kuşak ile bunları birbirine bağlayan farklı tiplerde yeşilyollardan oluşmaktadır. Planın uygu-lanması sürecinde Cumhuriyet'in modernlik projesini destekleyen yeşil alanlara öncelik verilmiş, 1930'larda üretilen kısımları dışında yeşil alan yapısı parçalanarak bütünlüğü bozulmuş ve 1950'lerde sadece bir seri park olarak kent mekanında yerini bulmuştur. Mevcut yazında Jansen’in Ankara imar planlarını yeşil alanlara dair önerileri ve uygulanma süreci özelinde inceleyen yayın yoktur. Bu çalışma mevcuttaki bu eksiği giderme yönün-de Ankara çalışmalarına katkıda bulunmayı hedeflemektedir.    

Anahtar Kelimeler

Hermann Jansen, Ankara, yeşil alan yapısı

"Resting by Moving on the Greenways": Design of the Urban Green Spaces in Jansen's Plans for the Capital and Their Implementation and Modification Process (1932-1960)

Öz

This study is an analysis of the green space structure proposed for Ankara by Prof. Dr. Hermann Jansen in the development plans of 1928 and 1932 and its implementation process between 1932 and 1960. The analysis is based on the study of the correspondence between Jansen and Ankara Development Directorate kept in the Plan Archive of Greater Ankara Municipality, and of Jansen’s development plan reports and his plans held in the Architectural Archive of the Library of the Technische Universität Berlin. Jansen proposed a green area system that was multi-functional and integral to the city, spreading out to the whole and extending beyond it. This system comprised of parks, sports facilities of varying sizes, scenic parks, recreational areas, rental gardens, a green belt and various types of green ways connecting them. During the implementation process, priority was given to the green spaces which supported the modernity project of the Republic. Other than those implemented in 1930s, the components of the green space structure were modified, losing their coherence, and only a series of parks were implemeted in the 1950s. In existing literature, Jansen’s development plans for Ankara have not been examined with a focus on his proposals for green areas and their implementation process. This study aims to contribute to Ankara studies by addressing that gap.

Anahtar Kelimeler

Hermann Jansen, Ankara, green space structure

Kaynakça

• Altaban, Ö. (1987). Ankara Kentsel Alanının Doğal Çevreye Yayılımı. Tekeli, İ., Ö. Altaban, M. Güvenç, A. Türel, B. Günay, R. Bademli, Ankara 1985'den 2015'e için de (s. 126-148). Ankara: İletim.
• Altaban, Ö. (1998). Cumhuriyetin Kent Planlama Politikaları ve Ankara Deneyimi. Y. Sey (editör), 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık içinde (s. 41-64). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Ankara Belediyesi. (1954). Ankara Şehri Yeni İmar Planına Ait İmar Komisyonu Raporu. Ankara: Doğuş Ltd. O. Matbaası.
• Bozdoğan, S. (2001). Modernism and Nation Building: Turkish architectural culture in the early republic. Singapore: University of Washington Press.
• Burat, S. (2000). Green Belt as a Planning Tool and Green Belt of Ankara. (Yüksek lisans tezi). http://tez2.yok.gov.tr/ 'den elde edildi.
• Burat, S. (2008). The Changing Morphology of Urban Greenways, Ankara, 1923-1960. (Doktora tezi). http://tez2.yok.gov.tr/ 'den elde edildi.
• Cantek, L. (2006). Kabadayıların ve Futbolun :Mahallesi: Hacettepe. F. Şenol Cantek (Derleyen), Sanki Viran Ankara içinde (s. 175-210).
• Cengizkan, A. (2004). Ankara’nın İlk Planı: 1924-25 Lörcher Planı. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı, Arkadaş Yayıncılık Ltd.
• Chadwick, G. F. (1966). The Park and The Town: Public Landscape in the 19th and 20th Centuries. Londra: Architectural Press.
• Jansen, H. (1929). Ankara Şehri imar projesi izahnamesi. T.C. Ankara Şehremaneti. Ankara Şehri’nin Profesör M. Jausseley, Jansen ve Brix taraflarından yapılan plan ve projelere ait izahnameler içinde (s. 133-159). Ankara: Hakimiyeti Milliye Matbaası.
• Jansen, H. (1937). Ankara İmar Planı. İstanbul: Alaeddin Kıral Basımevi.
• Katoğlu, M. (2009). Şematizmden Yaratıcılığa. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Osborn, F. J. (1969). The Green-Belt Cities. New York: Schocken Books.
• Steenson, M. W. (2003). Grüne Gemeinschaft: Leberecht Migge, Bruno Taut, Hannes Meyer and Ernst May Viewed Through an Ecological Lens. (Yayınlanmamış bitirme tezi) Wisconsin Üniversitesi, Wisconsin.
• T.C. Ankara Şehremaneti (1929). Ankara Şehri’nin Profesör M. Jausseley, Jansen ve Brix taraflarından yapılan plan ve projelere ait izahnameler. Ankara: Hakimiyeti Milliye Matbaası.
• Tankut, G. (1993). Bir Başkentin İmarı: Ankara: 1929-1939. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Tankut, G. (2000). Jansen Planı: Uygulama sorunları ve Cumhuriyet Bürokrasisinin Kent Planına Yaklaşımı. A. Tükel Yavuz (Editör), Tarih İçinde Ankara içinde (s. 301-316). Ankara: Orta Doğu Teknik Üniveristesi-Ankaralılar Vakfı (2. baskı).
• Tekeli, İ. (1980). Türkiye'de Kent Planlamasının Tarihsel Kökleri. T. Gök (Derleyen), Türkiye'de İmar Planlaması içinde (s. 8-112). Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği.
• Tekeli, İ. (1998). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme ve Kent Plan laması. Y. Sey (Editör), 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık içinde (s. 1-24). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Tekeli, İ. (2000). Ankara’nın Başkentlik Kararının Ülkesel Mekan Organizasyonu ve Toplumsal Yapıya Etkileri Bakımından Genel Bir Değerlendirilmesi. A. Tükel Yavuz (Editör), Tarih İçinde Ankara içinde (s. 317-335). Ankara: Orta Doğu Teknik Üniveristesi-Ankaralılar Vakfı (2. baskı).
• Yavuz, F. (1980). Kentsel Topraklar: Ülkemizde ve Başka Ülkelerde. Ankara: AÜSBF Ya yınları.
• Yılmaz, B. (2006). Bozkırdaki Cennet: Gençlik Parkı. F. Şenol Cantek (Derleyen), Sanki Viran Ankara içinde (s. 211-236). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi: Jansen Mektupları:
• HJ 1930: Hermann Jansen'den İmar Müdürlüğü'ne mektup, 12 Ağustos 1930, 30 nu maralı mektubun tercümesi, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• HJ 1933a: Hermann Jansen'den İmar Müdürlüğü'ne mektup, 12 Ocak 1933, 97 numa ralı mektubun tercümesi, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• HJ 1933b: Hermann Jansen'den İmar Müdürlüğü'ne mektup, 15 Mart 1933, 103 nu maralı mektubun tercümesi, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• HJ 1933c: Hermann Jansen'den İmar Müdürlüğü'ne mektup, 10 Mayıs 1933, 109 nu maralı mektubun tercümesi, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• HJ 1933d: Hermann Jansen'den İmar Müdürlüğü'ne mektup, Gün belli değil (Aralık 1933 içinde olması muhtemel), 132 numaralı mektubun tercümesi, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşi vi, Ankara.
• HJ 1934a: Hermann Jansen'den İmar Müdürlüğü'ne mektup, 21 Mart 1934, 172F numaralı mektubun tercümesi, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyük şehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• HJ 1934b: Hermann Jansen'den İmar Müdürlüğü'ne mektup, 15 Nisan 1934, 881 E numaralı mektubun tercümesi, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyük şehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• HJ 1935: Hermann Jansen'den İmar Müdürlüğü'ne mektup, 18 Eylül 1935, No.244 4116.F numaralı mektubun tercümesi, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• HJ 1936: Hermann Jansen'den İmar Müdürlüğü'ne mektup, 7 Mart 1936, 1590 G nu maralı mektubun tercümesi, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• HJ 1937: Hermann Jansen'den İmar Müdürlüğü'ne mektup, Gün ve ay belli değil, 1937, 1407.H numaralı mektubun tercümesi, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• HJ 1938: Hermann Jansen'den İmar Müdürlüğü'ne mektup, 20 Haziran 1938, 3293İ numaralı mektubun tercümesi, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyük şehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara
• HJ-İM 1934: Hermann Jansen ile İmar Müdürlüğü arasında 2-25 Nisan 1934 tarihle rinde yapılan görüşmeler ile ilgili imzalanan protokol, 10 Haziran 1934, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• HJ-İM 1935: Hermann Jansen ile İmar Müdürlüğü arasında Ekim-Aralık 1935'de yapılan görüşmeler ile ilgili imzalanan protokol, 12 Aralık 1935, dijital kopya Si nan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• İM 1930: İmar Müdürlüğü'nden Hermann Jansen'e mektup, 27 Eylül 1930, No. 90 2020-A, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• İM 1933a: İmar Müdürlüğü'nden Hermann Jansen'e mektup, 2 Mart 1933, 311.D, di jital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara
• İM 1933b: İmar Müdürlüğü'nden Hermann Jansen'e mektup, 27 Kasım 1933, No. 90 2608.D, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• İM 1935a: İmar Müdürlüğü'nden Hermann Jansen'e mektup, 14 Eylül 1935, 3847.F, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• İM 1935b: İmar Müdürlüğü'nden Hermann Jansen'e mektup, 30 Kasım 1935, 4634, dijital kopya Sinan Burat'da, aslı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Harita Arşivi, Ankara.
• Görsel Malzeme Kaynakları: Architekturmuseum TU Berlin, Inv. Nr. 22583. [Erişim tarihi: 7 Haziran 2011]
• Architekturmuseum TU Berlin, Inv. Nr. 22641, Inv. Nr. 22642, Inv. Nr. 22643, Inv. Nr. 22644, Inv. Nr. 22645. (Yazar tarafından birleştirildi) [Erişim tarihi: 7 Haziran 2011]
• Architekturmuseum TU Berlin, Inv. Nr. 22978. [Erişim tarihi: 7 Haziran 2011]
• Architekturmuseum TU Berlin, Inv. Nr. 22981 [Erişim tarihi: 7 Haziran 2011]
• Architekturmuseum TU Berlin, Inv. Nr. 22935 [Erişim tarihi: 7 Haziran 2011]
• Architekturmuseum TU Berlin, Inv. Nr. 22932 [Erişim tarihi: 7 Haziran 2011]
• Architekturmuseum TU Berlin, Inv. Nr. 22877 [Erişim tarihi: 7 Haziran 2011]
• Architekturmuseum TU Berlin, Inv. Nr. 22755 [Erişim tarihi: 7 Haziran 2011]
• Architekturmuseum TU Berlin, Inv. Nr. 22998, Inv. Nr. 22999, Inv. Nr. 23000, Inv. Nr. 23001 (Yazar tarafından birleştirildi) [Erişim tarihi: 7 Haziran 2011]