Tipomorfoloji: Kentsel Mekânın Yapısını Anlamak

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 18, 8 - 21, 31.01.2016

Tan Kamil Gürer

Öz

İçinde yaşadığımız kentsel mekânın yapısını anlamak,
mevcut dokuya yeni mimari müdahalelerde bulunmak ya da ona eklemlenmek için
önemli bir aşamadır. Dünya üzerinde çeşitli coğrafyalarda yer alan kentlerin
farklı kültürel ve morfolojilere sahip olduğu gözlemlenir. Coğrafi koşullar
kadar mekânsal yapıyı etkileyen bir diğer faktör ise toplumların sosyo-kültürel
yapısıdır. Bu birbiriyle iç içe geçmiş iki yapı kentlerin tarihsel bir süreç
içerisinde değişmesine, evrilmesine neden olur. Bu değişimin mekaniğini anlamak
amacıyla özellikle yirminci yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren kentler üzerinde
morfolojik ve tipolojik çalışmaların ağırlık kazandığına tanık oluruz. Avrupa
temelli bu çalışmalar farklı disiplinlerin bakış açılarından kent dokularının
mekânsal yapılarını çözümlemeye çalışır. İngiltere’de coğrafya üzerinden
giderek kentin morfolojik yapısı incelenirken, İtalya’da mimari ağırlıklı
tipoloji ve morfoloji geleneği ön plana çıkar, Fransa’da çalışmalarını sürdüren
Versailles okulu ise içerik olarak daha zengindir ve içinde mimarlık, kent
planlama, felsefe, sosyoloji vb. alanlardan çeşitli araştırmacıları barındırır.
Fakat hepsini ortak paydada bir araya getiren olgu kent mekânının özünde yatan
gerçekler ve bu gerçeklerin önderliğinde bir kent kuramı geliştirme çabasıdır.
Son birkaç on yıl içerisinde hem tipolojinin hem de morfolojinin inceleme
yöntemlerini bir araya getiren ve daha kapsamlı bir bakışla kentsel mekâna
odaklanan tipomorfolojik çalışmalar önem kazanmıştır. Her iki gelenekten de
beslenen bu çalışmalarda gerçekleştirilen kentsel çözümleme, biçimlerin
görünümlerini değil, düzenlemelerin mantığının kavranmasına yöneliktir. Bu
metin kentsel mekânın altında yatan mantığı keşfetmeye yönelik kuramsal
yaklaşımlar ve ağırlıklı olarak tipomorfoloji üzerinde odaklanacaktır. Bu
kuramsal yaklaşımlar kimi zaman uzmanlar tarafından eksik ve tartışılabilir
bulunmasına rağmen, fizik mekânla ve inşa edilmiş çevreyle ilgili titiz bir
çalışmanın önemini ortaya koyar ve toplumsal olaylara da veri teşkil eden
mantığı kavramaya çalışır.

Anahtar Kelimeler

Kent, Kentsel Mekân, Morfoloji, Çözümleyici Tipoloji, Tipomorfoloji

Kaynakça

• Marzot, N. (2002). The study of urban form in Italy. Urban Morphology, 6(2), 59-73
• Menghini, A.B. (2002). The city as form and structure: The urban project in Italy from the 1920s to the 1980s. Urban Morphology, 6(2), 75-86
• Moudon, A.V. (1994). Getting to know the built landscape: Typomorphology. In K.A. Franck, L.H. Schneekloth (Eds.), (1994). Ordering space: Types in architecture and design. New York: Wiley, John & Sons.
• Panerai, P. ve Castex, J. (1970-71). Notes sur la structure de l' espace urbain, l’architecture d’aujourd’hui, 153, Dec. 1970-Jan. 1971, 30-33.(A. Köksal, A. Arel, E. Gürsel, S. Özkan, Çev.), 2005,Selçuk Batur için mimarlık yazıları. Ankara: Mimarlar Odası Yayınları.
• Petruccioli, A. (2008). Bellek yitiminin ardından, Akdeniz İslam kent dokusunun öğrettikleri. İstanbul: YEM Yayınları.
• Rossi, A. (1984). The architecture of the city. Massachusetts, Cambridge: The MIT Press.
• Whitehand, J.W.R. (2001). British urban morphology: Conzenian tradition. Urban Morphology, 5(2), 103-109.
• Whitehand, J.W.R. (2007). Conzenian urban morphology and the urban landscapes. Sixth Space Syntax Symposium Proceedings, İTÜ, İstanbul.
• Yücel, A. (1979). Mekân okuma aracı olarak tipolojik çözümleme. M.Pultar (Der.), Çevre, yapı ve tasarım içinde. Ankara: ÇEMBİL.