Türkiye Şehir Planlama Pratiğinin Kentsel Morfoloji ve Tipoloji Üzerindeki Etkileri, Siverek Kenti İçin Bir Değerlendirme

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 18, 80 - 115, 31.01.2016

Serkan Sınmaz , Hanife Ahsen Özdemir

Öz

Kentsel morfoloji kavramı yerleşme formunun gelişme
sürecini; tarih, kültür, coğrafya vb. etmenlere dayalı olarak parçadan bütüne
farklı ölçeklerde değerlendirmektedir. Özellikle makro ölçekte kentsel tipoloji
okumalarının yapılabilmesi için etkin bir anahtardır. Bu bağlamda Türkiye
coğrafyası kent morfolojisi ekseninde zengin bir içerik sunmaktadır. Ancak bu
zengin içerik Türkiye şehir planlama sisteminin yasal yönetsel düzeni ile
uyumsuz bir zeminde değişim sürecindendir. Özellikle iklim, coğrafya, tarih ve
kültürel izlerin belirgin bir şekilde okunduğu kentlerde değişimin ortaya
koyduğu fiziksel ayrışma ve toplumsal yaşam üzerindeki etkileri açık bir
şekilde okunmaktadır.

Bu noktada Türkiye'de kentlerin morfolojik yapısı ve
tipolojik karakterinin biçimlenmesinde öncü ve baskın etken olarak şehir
planlama sisteminin irdelenmesi gerekmektedir. Bu sebeple örnek olarak yaşam
kültürü ve iklimin biçimlendirdiği özgün yerleşmelerden biri olan Siverek kenti
ve geçirdiği planlama süreci analiz edilmiştir. Çalışmada öncelikle kent
morfoloji ve tipoloji kavramları ile Türkiye şehir planlama sisteminin bu
kavramlar üzerindeki etkileri açıklanmaktadır. Akabinde Siverek kentinin
morfolojik ve tipolojik özelliklerinin şehir planlama süreci ile ilişkisi saha
araştırmaları ve tematik analizler eşliğinde örneklenmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Siverek, Kentsel Morfoloji, Kentsel Tipoloji, Türkiye Planlama Sistemi, Kent Formu

The Effects on Urban Morphology and Typology of the Urban Planning Practice ın Turkey, an Assessment for City of Siverek

Öz

The term of urban morphology
evaluates development process of location form at different scales from part to
whole based on factors of history, culture, and geography and etc. Particularly
it is an effective key to read urban typology studies at macro scale. In this
context, it presents a rich content at urban morphology line of Turkish
geography. However this rich content comes from the period of change on an
incompatible basis with legal administrative order of urban planning system of
Turkey. Especially it is explicitly seen effects of change on physical
weathering and social life in the cities which prominently have climatic,
geographic, historical and cultural tracks.

At this point, urban planning
system is required to be examined as a pioneer and dominant factor to form
morphological structure and typological characters of the cities in Turkey. For
this reason, the city of Siverek, which is one of unique settlements with its
life culture and climate, and its planning process were analyzed as an example.
First of all, the terms of urban morphology and typology and effects of urban
planning system of Turkey on these terms have been explained in the study.
Subsequently, the relationship between morphological and typological
characteristics of the city of Siverek and the urban planning process has been
exemplified with field researches and thematic analysis.

Anahtar Kelimeler

Siverek, Urban Morphology, Urban Typhology, Planning System of Turkey, Urban Form

Kaynakça

• Altın, Y. ve Türk, Ş. (2005). Kentsel mekân üretme sürecinde plan değişikliklerinin rolü: Şehirciliğin bireyselleşmesi, planlamada yeni politika ve stratejiler: Riskler ve fırsatlar. Dünya Şehircilik Günü 29. Kolokyumunda sunulan bildiri. 7-9 Kasım 2005, 486-492.
• Aru, K.A. (1998). Türk kenti. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Bademli, R. (2002). Plan uygulamaları. İmar Hukukunda Toplum ve Mimarlık. Mimarlar Odası.
• Baş, Y. (2006). Planlama-mimarlık ilişkisi yeniden tanımlanırken. Planlama Dergisi, 2006 (4), 7-14.
• Benek, S. (2013). Bazalt karakterli şehir: Siverek. Şanlıurfa: Siverek Belediyesi Yayını.
• Castex, J. ve Panerai, P. (1971). L’architecture d’aujourd’hui. (A. Köksal Çev.). Kentsel mekânın yapısı üzerine notlar, 153, 30-33.
• Cullen, G. (1961). The concise townscape. London: The Architectural Press.
• Cullen, G. (1964). Townscape. New York: Reinhold Pub. Cor.
• Duyguluer, F. (2006). İmar mevzuatının kayıpları. Planlama Dergisi, 2006 (4), 27-37.
• Ersoy, M. (2005). Türkiye’de kent planlamasının güncel sorunları. 9. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi'nde sunulan bildiri. 30 Eylül - 1 Ekim, 137-144.
• Franck, K.A. (1994). Ordering space: Types in architecture and design. New York: Van Nostrand Reinhold, 289-311.
• Görmez, K. (2001). Büyük kentlerde kent planlaması ve bazı sorunları. Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 2001(2), 133-140.
• Günay, B. (1997). Kentsel tasarım kültürü ve yaratıcılığın sınırları. Planlama Dergisi, 1997(2), 54-61.
• Günay, B. (2012). Tasarım imara karşı. Planlama Dergisi, 2012 (3-4), 11.
• Gündüz, V. D. (2013). Koruma amaçlı imar planlarında uygulama sorunları: Mardin eski kent merkezi örneği. Yüksek lisans tezi. Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul.
• Hall, P. (1998). Cities in civilization. London: Weidenfeld and Nicolson.
• Hasol, D. (2014). Ansiklopedik mimarlık sözlüğü. İstanbul: Yem Yayınları.
• Herbert, T. D. ve Thomas, J. C. (1982). Urban geography. New York: John Wiley & Sons.
• Kuilman, M. (2013). Quadralectic architecture – A panoramic review. Geplaatst op 26.08.2013, Falcon Press, 2011.
• Özgültekin, R., Demirbağ, H., Akman, H. ve Sun, K. (2003). Tarihi ve kültürüyle Siverek. Şanlıurfa: Siverek Kaymakamlığı Yayınları, 4, Haziran 2003.
• Lynch, K. (1954). The form of cities. Scientific American, 190 (4), 54-63.
• Lynch, K. (1961). The pattern of metropolis (Metropoliten yerleşme modelleri). Daedalus, 90 (1), 79-98.
• Lynch, K. (1981). A theory of good city form. London: The MIT Press.
• Meşhur, M.Ç. (2008). Arazi ve arsa düzenlemesi (18.madde uygulaması) sürecinin kentsel mekân oluşumu açısından irdelenmesi. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 25(2), 21-38.
• Moudon, A.V. (1997). Urban morphology as an emerging ınterdisiplinary field. Urban Morphology, 1, 3-10.
• Moughtin, C. (1996). Urban design: Green dimensions. University of Nottingham. Department of Urban Planning, London, 88-90.
• Mumford, L. (1961). The city in history. San Diego: HBJ.
• Özağaçhanlı, Z. (2010). Siverek ilçesinin tarihi ve sosyo-kültürel yapısı. Yüksek lisans tezi. Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Özbek, K. (2010). Geleneksel Niğde evleri mekânsal araştırması ve kale bölgesi örnek alanında konut yerleşimi ve tipoloji-morfoloji ilişkisi. Yüksek lisans tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özgen, N. ve Karadoğan, S. (2009). Siirt şehrinin kuruluşu ve gelişimi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (2), 61-81.
• Öztürk, B. (2004). Kentsel açık ve yeşil alan sistemi oluşturulması: Kayseri kent bütünü örneği. Doktora tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Panerai, P.R. (1979). Beaubourg, tipin ölümü ya da dirilişi( A. Yücel Çev.). Çevre Dergisi, 1979 (3), 71-79.
• Petruciolli, A. (2008). Bellek yitiminin ardından Akdeniz İslam dokusu. İstanbul: Yem Yayınları.
• Rossi, A. (1992). The architecture of the city. Oppositions Books. London: The MIT Press.
• Smailes, A. (1957). The geography of towns. London: Hutchinson & Co (Publishers) Ltd.
• Türkçe Sözlük, 1,2. (1983). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Türk Dil Kurumu, Ankara.
• Ünlü, T. (2006). Kentsel mekânda değişimin yönetilmesi. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 23 (2), 63-92.
• Ünlü, T. (2009). Mekânsal planlamanın kentin biçimlenmesine etkisi: Mersin örneği. Planlama Dergisi, 2009 (3), 28-29.
• Vance, James E. Jr. (1990). The continuing city. Baltimore: The John Hopkins University Press.
• Vardar, A. (2005). Nazım plandan nesir projelere kentsel tasarım. Planlama Dergisi, 2005 (3), 20-32.
• Warner, S. ve Whittemore A. (2013). American urban form: A representative history (Urban and Industrial Environments) Paperback.
• Yarar, D. (2003). İmar ve şehirleşme üzerine. Bülten Dergisi,15, 32-40.
• Yücel, A. (1976). Mimarlıkta tipoloji kavramları. İTÜ Mimarlık Fakültesi, Yapı Araştırma Kurumu Bülteni, 2, 16- 32, İstanbul.