19. Yüzyılın İkinci Yarısından Günümüze Galata/Karaköy’de Kent Morfolojisi ve Yapı Türlerinin İncelenmesi

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 18, 174 - 203, 31.01.2016

Figen Orçun Kafesçioğlu

Öz

Bu çalışmada, 19.yüzyılın ikinci yarısından günümüze
kadar olan süreçte İstanbul’un en eski yerleşim bölgelerinden olan Galata’da
sur içi alanda Karaköy ile Tophane arasındaki bölümde kentsel morfoloji
bağlamında gerçekleşen değişiklikler araştırılmış, dönemin siyasal ve sosyal
dinamiklerinin kentsel ve mimari ölçekte formlar üzerindeki etkisi incelenmiş,
bölgenin kentsel dokusunda yer alan yapı türleri ve kullanım biçimleri
araştırılmıştır. Çalışmada dönüşümün mekânsal boyutları öncelikli olarak ele
alınmış bu duruma temel oluşturan idari, sosyal ve kültürel yapıya sınırlı
ölçüde değinilmiş bazı temel değişimler aktarılarak yetinilmiştir.

Çalışmanın amacı mekânsal hafızanın çoğunlukla silinmiş
olduğu ve günümüzde de yapısal ve sosyal olarak hızla dönüşen bölgenin
geçirdiği mekânsal aşamaları ve kullanım biçimlerini belgeleyerek bilgi üretmek
ve bugünkü dönüşümün muhasebesinin yapılmasına ve gelişimine katkıda
bulunmaktır.

Karaköy 1830lardan itibaren idari, mekânsal ve sosyal
anlamda modernleşmenin etkilerinin görüldüğü, finans ve ticaret hacminin gittikçe
genişlediği bir merkez niteliğindedir. Surların yıkılması, yolların
genişletilmesi ve yeni yapı adalarının oluşturulması, Karaköy Meydanı’nın
genişletilmesi, rıhtımın yapılması, Galata Köprüsü’nün yenilenmesi, bu dönemde
6. Daire Belediyesi’nin idaresinde kentin modernleşmesi amacı ile yapılan
dönüşümlerdir.  

1956-59 Menderes imar hareketleri çerçevesinde Karaköy
Meydanı, Kemeraltı Caddesi ve Tophane Meydanı’nında birçok tarihi bina
yıkılarak genişletilen denize paralel aks, Azapkapı-Tophane ve Boğaz kıyılarını
bağlayan kentin ana ulaşım akslarından biri olmuştur. Bölgede bu dönemde
sağlıklılaştırma, güzelleştirme amaçlı olarak küçük parsellerin bulunduğu yapı
adaları da yıkılmıştır.

Günümüzde Karaköy en eski işlevi olan liman kenti
özelliklerini; karşılaşma, değiş tokuş, kısa süreli bulunma alanları olarak
geçiş mekânı niteliklerini sürdürmektedir. Ancak 2000’lerin başından itibaren
yine liman işlevli mega projelere pazarlanması yaklaşımı morfolojik ve
tipolojik dönüşümlere sebep olmaktadır. Soylulaştırma nitelikli dönüşümler
(turizm, yeme içme mekânları, tasarım atölyeleri, galeriler vb.) çevrenin
fiziksel yapısı ile birlikte sosyal yapısında da değişime neden olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Karaköy, Galata, Kentsel Morfoloji-Tipoloji, Kentsel Mekân, Galata Surları

A Study on Urban Morphology and Typology and Usages in Galata/Karaköy Beginning from the Second Half of the 19th Century to the Present Day

Öz

This study searches for the urban
morphological transformations in intramural Galata beginning from the second
half of the 19th century to the present day focusing on the area between
Karaköy and Tophane and examines the impact of political and social dynamics of
the period on urban and architectural forms and the types of usages in the
urban tissue.

The study aims to contribute to
the discernment and judgement of today’s transformations and the development of
the area by documenting the phases of the urban spatial and usage type changes
in an urban texture where the physical traces are mostly erased.

Karaköy has been the center of
the city where the impacts of Ottoman Modernization in political, spatial and
social aspects with an expanding volume of finance and trade since the midst of
the 19th Century. Demolition of the Genoisean Walls, widenning of the roads and
Karaköy Square, creation of new building lots, building of the port and the new
Galata bridge are some of the main operations of the new Municipality of
Beyoglu aiming to modernize the city.

The area has faced a radical
change in morphological aspect in the frame of 1956-59Menderes Transformations.
The road parallel to the sea which links the shores of Bosphorus and Karaköy
beginning from Azapkapı on the West passing through Karaköy Square- Kemeraltı
Street and Tophane has been widened by the demolition of mostly the historic
buildings, the small urban lots in the area have been demolished to create wide
and clean roads to provide better flow of the traffic.

Although Karaköy still carries
its earlist characteristics of being a port city today providing space for
encountering, trading, and transition functions for different cultures the
designing of new mega projects led by the the neo-liberal global approaches
causes morphological, typological and social transformations and gentrification
of the area creating the need of discussion and investigation.

Anahtar Kelimeler

Karaköy, Galata, Urban Morphology, Urban Typology, Genoisean Walls

Kaynakça

• Akın, N. (2002). 19. yüzyılın ikinci yarısında Galata ve Pera. İstanbul: Literatür Yayınevi.
• Annuaire Oriental, (1905). (Indicateur Oriental) du Commerce. SALT Arşiv. İstanbul
• Annuaire Oriental, (1885). (Indicateur Oriental) du Commerce, Adresses des Hans de Galata, SALT Arşiv, İstanbul.
• Candemir,Y. ve Kavzaoğlu,T. (2009). İstanbul Goad haritalarının bilgi sistemine aktarılması ve değişim analizi. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 11-15 Mayıs, Ankara.
• Çelik, Z. (1993). The remaking of Istanbul. London: University of London Press.
• Dağdelen, İ. (2005). Cadastre de la ville de constantinople VI cercle municipal. İstanbul: İBB.
• Dağdelen, İ. (2007). Charles edouard Goad’un İstanbul sigorta haritaları. İstanbul: İBB.
• Institut Français d’Etudes Anatoliennes (IFEA) Harita Arşivi.
• İstanbul Ansiklopedisi,(1986). Gülersoy, Ç. Tophane maddesi, 7, 276.
• İstanbul Ansiklopedisi, Kazgan, H., Galata Borsası maddesi, 3, 356.
• Jacques Pervititch sigorta haritalarında İstanbul. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kafescioğlu, F. ve Öncel, D. (2014). Beyoğlu’nda 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı konutu mekân organizasyonunda izlenen gelişim. Mimarist, 51,Güz, 27.
• Koçak, Y., Ademoğlu, A., Beşli, A., Eraslan, Z. ve Akçay, Y. (2013). Sultan II. Abdülhamid devri harita ve planlarında İstanbul. İstanbul: İBB, Kültür AŞ. Yayınları.
• Kömürcüyan, E. Ç. (1988). İstanbul tarihi XVII. asırda İstanbul. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Mamboury, E. (1951). Istanbul touristique. İstanbul: Çituri Biraderler Basımevi.
• Okur, E. (2011). Galata surlarının yıkılma süreci. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Öncel, D. (2012). 19. yüzyıl ortasından 20. yüzyıl başına Karaköy Meydanı ve yakın çevresinin dönüşümü. Mimarist, 46, Kış, 72.
• Öncel, D. ve Kafescioğlu, F. (2005). 1858-1860 Galata, Pera ve Pangaltı planı. Mimarist, Bahar, 18, İstanbul.