Tarihi Çevrelerde Kentsel Koruma ve Kentsel Yenileme Eğilimleri: Yasal ve Yönetsel Çerçeve

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 20, 698 - 719, 30.09.2016

Safa Avcıoğlu

Öz

Tarihi çevreler,
bulundukları yerleşimlerin merkezleri olduğu için tarihsel süreç içerisinde
gelişmiş ve büyümüşlerdir. Bu alanların içerisinde yer alan kültür ve tabiat
varlıkları olarak tanımlanan değerler her dönemde toplumların ilgisini
çekmiştir. İnsanoğlu kendinden önceki dönemlerin toplumlarını, bu toplumların
yaşam biçimlerini ve bu yaşam biçimlerinin mekâna yansıması olan yapı ve
yerleşmeleri öğrenmek, bilgilenmek, ders çıkarmak ya da merakını tatmin etmek
için çeşitli çabalar harcamıştır.

Toplumların geçmişten
günümüze değin birikimlerinin toplandığı miras alanları olarak da
tanımlayabileceğimiz tarihi çevreler, zaman içerisinde ağırlıklı olarak sosyal
ve ekonomik etkenler sebebiyle cazibelerini kaybetmekte; buna bağlı olarak
toplumsal (kolektif) bellekteki yeri ise zayıflamaktadır. Genel olarak kent
merkezleri içinde kalan bu alanların korunması, kente ve kentlilere yeniden
kazandırılmasına yönelik çabalar aynı zamanda geçmişten itibaren oluşan kent
kimliğinin gelecek nesillere “anlamını kaybetmeden” aktarılması açısından önem arz
etmektedir.

Uluslararası literatürde
tanımlanan korumanın kavramsal yapısı ve korumanın uygulamada nasıl
gerçekleşeceğine dair yol haritaları bulunduğu ülkenin koşullarına göre
uyarlanırlar. Koruma alanının sosyal, ekonomik, kültürel özelliklerinin ele
alınması ve korumanın uygulama boyutları ise yasa yapıcılar tarafından
düzenlenen yasal sistemle hayata geçmektedir. Ülkemizde korumaya yönelik algı
ve anlayışı tartışabilmek için ülkemizde yer alan yasal düzenlemeleri incelemek
gerekmektedir.

Bu çalışmada; kentsel
koruma ve yenileme tanımlamalarının ülkemizde yapılan uygulamalardaki karşılığı
değerlendirilerek; konuya ilişkin yasal mevzuat ve karar verme süreçlerinin
değişimi tartışılacaktır. Tarihi çevreler ve bu alanlardaki yer alan kültür ve
tabiat varlıklarına yönelik ülkemizde yaşanan süreçler, yasal çerçeve açısından
ele alınarak gelinen aşamanın ve bu aşamaları etkileyen kırılma noktalarının
ekonomik, siyasi ve yasal boyutları tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Koruma, Tarihi Çevre, Kentsel Yenileme, Kentsel Koruma, Yasal Çerçeve

Urban Conservation and Urban Renewal Approach in Historic Sites: Legal and Administrative Framework

Öz

Historic sites have been
developed and grown within historical timeline as they are the core of the settlements
in which they have flourished. These areas which we define as cultural and
natural assets have attracted the interest of society every time. Man has shown
great effort in order to find out more about previous societies; how these
societies have lived, and have also tried to find out about, learn from or just
to satisfy his curiosity about buildings and settlements, which are reflections
of these life styles.

Historic sites, which we
can also define as heritage sites where accumulations of societies from past
until today are collected, lose their attraction in time, especially due to
social and economic factors. As a result of this, their place in the collective
memory of the society weakens. Generally, protection of these sites which are
left within city centres, efforts to recuperate them for the city and for
citizens is also important for passing on the identity of the city, which has
been formed starting from past without losing its meaning. According to
international literature and regulations road maps of conceptual definition of
conservation and applications are defined and adapted to the condition of each
country. Concept of conservation which contains dimensions of social, economic,
cultural and application procedures is defined by legal regulations. In order
to understand and discuss the perception and mentality of conservation we need
to criticise legal regulations in our country.

In this study,
definitions of urban conservation and renewal will be discussed based on
implementations in Turkey. In order to achieve this; changes on regulations and
procedures will be criticized in order to follow the transformation. Processes
and procedures which affect historic sites and cultural assets will be
discussed in line of legal regulations as they have changed from past until
today. According to this collection, breaking points and switches that affected
from economic, political and legal dimensions will be defined.

Anahtar Kelimeler

Conservation, Historic Site, Urban Renewal, Urban Conservation, Legal Framework

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2014). Tarihi çevre koruma ve restorasyon, İstanbul: YEM Yayınları.
• Bademli, R. (2005). Doğal, Tarihi ve Kültürel Değerlerin Korunması, Ankara: ODTÜ Yayınları.
• Ng, M. K., Cook, A., ve Chui, E. W. T. (2001). The road not travelled: A sustainable urban regeneration strategy for Hong Kong. Planning Practice and Research, 16(2), 171–183.
• Feilden, B. M. (1982). Conservation of historic buildings. London: Butterworth and Co.
• Genç, F. N. (2014). Gecekonduyla mücadeleden kentsel dönüşüme Türkiye’de kentleşme politikaları. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (1), 15-30.
• Gülersoy, N. Z. (2002). Sit koruma ders notları, İstanbul: İTÜ Matbaası.
• Hasol, D. (1998). Ansiklopedik mimarlık sözlüğü. İstanbul: YEM Yayınları.
• Kuban, D. (1994). Türkiye’de tarihi çevre korumanın kültürel boyutları, tarihi kentlerde planlama/düzenleme sorunları. Ankara: Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Matbaası.
• Polat, S. ve Dostoğlu, N. (2007). Kentsel dönüşüm kavramı üzerine: Bursa’da kükürtlü ve Mudanya örnekleri. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 12 (1), 61-76.
• Roberts, P. (2000). The evolution, definition and purpose of urban regeneration, Urban Regeneration a Handbook. London: Sage Publications.
• Sağsöz, A., Araz, U. A. ve Tavşan, F. (1993). Koruma olgusu içinde mimari tasarım süreci: Kavramsal, Kuramsal, felsefi yaklaşımlar. Çubuk, M. (Der.), 1. Kentsel Koruma ve Yenileme-Uygulamalar Kolokyumu, Koruma Planlaması: Yöntemler-Politikalar-Teknikler ve Uygulama Amaçları, (208-216). İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
• Türkün, A. (2014). Kentsel ayrışmanın son aşaması olarak kentsel dönüşüm. Türkün, A. (Editör). Mülk, mahal, insan: İstanbul’da kentsel dönüşüm. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• 5805 sayılı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Teşkili ve Vazifelerine Dair Kanun, (1951). T.C. Resmi Gazete, 7853, 09 Temmuz 1951.
• 6785 sayılı İmar Kanunu, (1956). T.C. Resmi Gazete, 9359, 16 Temmuz 1956.
• 1710 sayılı Eski Eserler Kanunu, (1973). T.C. Resmi Gazete, 14527, 06 Mayıs 1973.
• Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, (1978). T.C. Resmi Gazete, 16393, 12 Aralık 1978.
• 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, (1983). T.C. Resmi Gazete, 18113, 23 Temmuz 1983.
• 2634 sayılı Turizmi Teşvik Yasası, (1982). T.C. Resmi Gazete, 17635, 16 Mart 1982.
• 3194 Sayılı İmar Kanunu, (1985). T.C. Resmi Gazete, 18749, 09 Mayıs 1985.
• 5226 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, (2004). T.C. Resmi Gazete, 25535, 27 Temmuz 2004.
• 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması Ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun, (2005). T.C. Resmi Gazete, 25866, 05 Temmuz 2005.
• 5393 Sayılı Belediye Kanunu, (2005). T.C. Resmi Gazete, 25874, 13 Temmuz 2005.
• 5998 Sayılı Belediye Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun, (2010). T.C. Resmi Gazete, 27621, 24 Haziran 2010.
• 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, (2011). T.C. Resmi Gazete, 28028, 17 Ağustos 2011.
• 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun, (2012). T.C. Resmi Gazete, 28309, 31 Mayıs 2012.
• 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği, (2012). T.C. Resmi Gazete, 28498, 15 Aralık 2012.